این روزها صحنهای آشنا در بسیاری از خانهها تکرار میشود: پسر بچهای آرام و بیصدا در گوشهای نشسته، چشم به صفحهی گوشی یا تبلت دوخته و ساعتها سرگرم بازیهای دیجیتال است. والدین از این سکوت و «مزاحم نبودن» خشنودند و آن را نشانهی ادب و تربیت خوب میدانند. اما پشت این آرامش ظاهری، بحرانی پنهان در حال شکلگیری است: کاهش تحرک، تضعیف نقشهای پسرانه و محرومیت از تجربههای حیاتی که رشد جسمی و روانی کودک را تضمین میکنند.
پسرانی که فرصت بازی پرجنبوجوش، تعامل بدنی با همسالان و حتی دعوای کنترلشده و زمینخوردن را از دست میدهند، ممکن است ما را در آینده با نسلی از مردان کمانگیزه، شکننده در برابر مشکلات و بیتجربه در مواجهه با سختیها روبهرو کنند.
مسئله چیست؟
امروز، سه عامل همزمان، کودکان و بهویژه پسران را از مسیر طبیعی رشد منحرف کرده است:
- ۱. غلبه فناوری و صفحهنمایشها که بخش عمدهای از وقت و انرژی کودک را میبلعد.
- ۲. کاهش فرصت بازی آزاد و پرتحرک در خانهها و مدارس.
- ۳. الگوهای رسانهای و فرهنگی مبهمی که بهجای شجاعت و پویایی، انفعال و مصرفگرایی را ترویج میکنند و ویژگیهای فعال و ماجراجویانهی سنتی را به حاشیه راندهاند.
در چنین شرایطی، «پسر بودن» نه به معنای مسئولیت، قدرت و حمایت، بلکه به سکوت، انفعال و مصرفگرایی رسانهای تقلیل پیدا میکند.
شواهد علمی چه میگویند؟
مسئلهی کمتحرکی و وابستگی به رسانه صرفاً یک دغدغهی والدین سنتی یا یک نگاه فرهنگی نیست؛ پژوهشهای علمی معتبر هم بارها آن را هشدار دادهاند.
- بر اساس مطالعهای مروری در سال ۲۰۲۳، استفاده بیش از حد از صفحهنمایش در کودکان با تأخیر در رشد زبانی، اختلالات خواب، افزایش خطر چاقی و کاهش تعامل والد-کودک همراه است. این نتایج نشان میدهد که جایگزین کردن «آرامش دیجیتال» با بازی واقعی، هزینههای بلندمدتی دارد.
- سازمان جهانی بهداشت (WHO) در دستورالعمل رسمی خود در سال ۲۰۱۹ تأکید کرده است: «کودکان برای رشد سالم باید کمتر بنشینند و بیشتر بازی کنند. به بیان ساده، بدن و مغز کودک برای حرکت طراحی شدهاند، نه برای ساعات طولانی نشستن.
- آکادمی اطفال آمریکا (AAP) در بیانیهای تحت عنوان The Power of Play اعلام کرده که بازی آزاد نهتنها برای شادی کودک بلکه برای رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی او ضروری است. بازی یک «ابزار آموزشی طبیعی» است، نه وقتگذرانی بیارزش.
- یکی از انواع بازی که برای رشد پسران اهمیت ویژه دارد، بازیهای پرجنبوجوش و گاه خشن اما دوستانه است. پژوهشی در مجله Aggression and Violent Behavior نشان داده این نوع بازیها به کودکان میآموزد چگونه مرز میان پرخاشگری واقعی و بازی را تشخیص دهند، هیجان خود را تنظیم کنند و مهارتهای اجتماعی بیاموزند. به بیان دیگر، اجازهی «کُشتی گرفتن دوستانه» یا «دزد و پلیس بازی» با نظارت والدین، یک تمرین جدی برای زندگی اجتماعی آینده است. (تمرکز اصلی مقالات این مجله روی موضوعات مربوط به پرخاشگری، خشونت، رفتارهای ضد اجتماعی و مداخلات پیشگیرانه یا درمانی در این زمینههاست.)
- همچنین مطالعات فیزیولوژیک نشان دادهاند که فعالیت بدنی و تمرینات مقاومتی با تغییرات هورمونی از جمله افزایش سطح تستوسترون در دوران بلوغ همراه است. این هورمون نهفقط برای رشد جنسی سالم بلکه برای انگیزه، اعتمادبهنفس و انرژی حیاتی پسران نقش مهمی دارد.
منابع علمی معتبر از WHO تا AAP و مطالعات دانشگاهی نشان دادهاند که بازی فعال، پرتحرک و حتی بازیهای سرسختانه، نه خطر، که فرصتاند.
پیامدهای ادامهی وضع موجود
اگر این روند ادامه یابد، با پیامدهایی روبهرو خواهیم شد که نهفقط زندگی فردی بلکه جامعه را متأثر میکند:
- جسمی: چاقی، ضعف عضلانی، مشکلات اسکلتی و کاهش سلامت عمومی.
- روانی: کاهش تابآوری، ترس از سختیها و ناتوانی در مدیریت خشم و استرس.
- اجتماعی: کمبود مهارتهای همکاری، مسئولیتپذیری و حمایتگری.
خیلی ساده باید بگوییم: اگر امروز به پسرانمان اجازهی زمین خوردن ندهیم، فردا از هر زمین خوردگی در زندگی واقعی خواهند ترسید.
نقش والدین: از تماشاگر تا همراه
شاید برخی والدین بگویند: «ما وقت نداریم، گوشی بهترین راه برای آرام کردن بچه است.» اما حقیقت آن است که آرامش کوتاهمدت، بهای رشد بلندمدت را نمیپردازد. والدین باید از تماشاگر بودن دست بردارند و خود به بازیگر فعال در کنار فرزند تبدیل شوند.
طبق توصیهی AAP، حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه بازی فعال والد–کودک در هر روز میتواند کیفیت رابطه خانوادگی و سلامت کودک را متحول کند. حتی اگر خستگی روزانه اجازهی فوتبال یا کشتی نمیدهد، بازی سادهای مثل «دزد و پلیس» یا «تعقیب و گریز» در خانه میتواند همین نقش را ایفا کند.
- امروز: یک قانون «بدون گوشی» برای ۲ ساعت از خانه تعیین کنید (مثلاً شام + قبل از خواب).
- فردا: ۲۰–۳۰ دقیقه بازی فیزیکی با کودک (پدر یا مادر نوبتی).
- این هفته: یک کلاس ورزشی آزمایشی ثبتنام کنید (فصل بعد ادامه دهید).
- هرماه: یک روز «خارج از خانه» (پارک/زمین بازی) برنامهریزی کنید.
- مسئولیتهای سبکِ فیزیکی (حمل، کمک) به کودک بسپارید.
- دربارهٔ محتوای رسانهای آگاهانه عمل کنید؛ همراه کودک ببینید و صحبت کنید.
- در صورت وجود نگرانیهای رفتاری یا روانی، از مشاورهٔ متخصصان رشد کودک کمک بگیرید.
پسر بودن به معنای خشونت نیست، اما بدون تجربهی مسئولیت، تلاش و قدرتنمایی هم ناقص خواهد بود. جامعهی امروز، با ساکت و گوشهنشین کردن پسران، در حال پرورش نسلی است که از خاکی شدن لباس، صدای بلند یا نخستین شکست میترسد.
منابع علمی معتبر از WHO تا AAP و مطالعات دانشگاهی نشان دادهاند که بازی فعال، پرتحرک و حتی بازیهای سرسختانه، نه خطر، که فرصتاند. فرصت برای رشد مغز، بدن، مهارتهای اجتماعی و حتی سلامت هورمونی.
این بحران را میتوان مهار کرد؛ به شرط آنکه والدین بخشی از وقت روزانه را به بازی اختصاص دهند، مدارس زنگ تفریح و ورزش را جدی بگیرند و جامعه فضاهای بازی در اختیار کودکان قرار دهد. آیندهی نسل مردان فردا، در گرو تصمیمها و انتخابهای امروز ماست.
پیام شما به ما