شادی، یک «حق طبیعی» است؛ نه یک نسخۀ ویژه برای خواص. نیاز به نشاط، درست به اندازۀ نیاز به آب و نان و هوا، در سرشت انسان نهاده شده است.

در اسلام، نشاط نه تنها نفی نشده، بلکه به‌عنوان یکی از ابزارهای تقویت ایمان، همدلی و پایداری اجتماعی توصیه شده است. این نگاه، نشاط را در تضاد با معنویت نمی‌بیند؛ بلکه آن را در دل ایمان می‌نشاند.

خدای قرآن، خدای شادی‌آفرین است:  «وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَأَبْکَی». (نجم: ۴۳)

این خنداندن، تنها به معنای خلق توانایی خنده نیست، بلکه به معنای ایجاد موقعیت‌هایی برای بهجت و حتی در اختیار گرفتن مسیر روحی انسان در جهت سرور است.

خانه‌ای که در آن صدای خنده شنیده نمی‌شود، بی‌شک از سیره نبوی فاصله گرفته است. از همین رو، اهل‌بیت علیهم‌السلام نه‌تنها شادی را مجاز دانستند، بلکه خود نیز اهل شوخی‌های ظریف و خنده‌های باوقار بودند.

نشاط در فرهنگ اسلامی و ینگۀ دنیا

نگرش دین اسلام به نشاط، با آنچه در بسیاری از فرهنگ‌های غربی یا سبک‌های افراطی دینی دیده می‌شود، یک تفاوت بنیادین دارد. نشاط در بینش اسلامی نه به شکل طوفانی از هیجان‌های زودگذر و هیجانات سرکش، بلکه به صورت نسیمی ملایم، دائم و هدف‌دار در سراسر زندگی جاری است.

سبک زندگی مدرن، اما شادی را محدود به زمان‌ها و فضاهای خاص کرده: «مهمانی»، «تعطیلات»، «کنسرت» و ...  این سبک، شادی را در یک بازۀ زمانی خاص، فشرده می‌سازد. اما نگرش اسلامی، بر توزیع شادی در طول زندگی تأکید دارد. شادی باید در تمام لحظه‌های زندگی جاری باشد؛ در گفت‌وگوی خانوادگی، در بازی کودکانه، در نگاه مهربانانه یک پدر و مادر.

جایگاه «شادی حلال» در خانواده در روایات

خانواده، نخستین مدرسه‌ای است که در آن «زبان شادی» باید آموخته شود. اگر والدین بیاموزند که در بدو ورود به خانه، لبخند بزنند، فرزند را با شوخی دلنشین بدرقه کنند، همسر را با نگاه گرم همراهی کنند، هر روز برای همه اعضا «روزیِ عاطفی» خلق می‌شود.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در وصف پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌ فرمودند: «کَانَ فِی بَیْتِهِ أَحْسَنَ النَّاسِ خُلُقاً، ضَحَّاکاً بَسَّاماً»

در خانه، خوش‌اخلاق‌ترین مردم بود و زیاد می‌خندید و لبخند می‌زد. (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۵)

خانه‌ای که در آن صدای خنده شنیده نمی‌شود، بی‌شک از سیره نبوی فاصله گرفته است. از همین رو، اهل‌بیت علیهم‌السلام نه‌تنها شادی را مجاز دانستند، بلکه خود نیز اهل شوخی‌های ظریف و خنده‌های باوقار بودند.

در روایتی دیگر از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌ آمده:

«هیچ بنده‌ای بر خانوادۀ مؤمنی، سرور و شادی وارد نمی‌کند، مگر آنکه خداوند از آن سرور، مخلوقی برای او می‌آفریند که روز قیامت نزد او می‌آید. هر زمان که سختی و پیشامد ناگواری به او می‌رسد، [آن مخلوق] می‌گوید: ای دوست خدا، مترس. آن بنده به او می‌گوید: تو کیستی؟ خداوند تو را رحمت کند! اگر تمام دنیا از آنِ من بود، آن را برای تو [در مقابل این دلگرمی و یاری‌ات] چیزی به شمار نمی‌آوردم. می‌گوید: من همان سروری هستم که تو بر خانواده فلانی وارد ساختی.» (ثواب الاعمال، صدوق، ص ۱۵۰)

چنانکه می‌بینید ما وارثان دینی هستیم که خندیدن و به خنده آوردن را جزئی از سبک زندگی مؤمنانه می‌داند. شادی در نگاه دین ما، نه یک تفننِ صرفاً ثروتمندانه یا غفلت‌بار، بلکه نیازی فطری، رفتاری اخلاقی و سرمایه‌ای معنوی است.

راهکارهای ایجاد نشاط حلال در خانواده

نشاط، امری خودبه‌خودی نیست. نیاز به آگاهی، تلاش و برنامه‌ریزی دارد. اینجا به برخی از راهکارهای مؤثر ایجاد نشاط حلال در خانواده اشاره می‌کنیم:

۱. ارتباط مؤثر و کلام محبت‌آمیز
قرآن می‌فرماید: قولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا؛ «با مردم با خوشرویی صحبت کنید». وقتی مکلف هستیم با مردم غریبه و آشنا با مهربانی و روی خوش برخورد کنیم، نسبت به خانواده که نزدیک‌ترین ارتباط روحی و جسمی را با ما دارند، به طریق اولی، مکلف به این مهرورزی و ارتباط گرم و محبت‌آمیز هستیم. یادتان باشد کلام شیرین و پرمحبت در خانه، فضای روانی را نشاط‌آور می‌کند.

۲. زمان‌بندی مناسب برای تفریح حلال
اوقات مؤمن، سه بخش دارد: ساعتی برای عبادت، ساعتی برای کسب معاش و در آمد، ساعتی برای تفریح و استفاده از لذت‌های حلال. (نهج البلاغه، حکمت۳۹۰)

۳. استفاده از هنر، بازی و طنز فاخر
بازی‌های خانوادگی، شنیدن لطیفه‌های سالم، دیدن فیلم یا نمایش‌هایی با محتوای مثبت و حتی بازی با کودکان، مصادیق روشنی از نشاط حلال هستند. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله خود با حسنین علیهماالسلام بازی می‌کردند و آنان را بر دوش می‌گرفتند. روایت می‌گوید:  حسنین (علیه‌السّلام) بر پشت پیامبر سوار می‌شدند و در حالی که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم چهار دست و پا راه می‌رفتند به ایشان «حل حل» (کلمه‌ای است برای حرکت سریع شتران.) می‌گفتند و حضرت هم خطاب به آنان می‌فرمودند: شتر شما چه خوب‌شتری است! (کشف الغمه، ج۲، ص ۱۵۰)

۴. شادی‌های جمعی با نیت دینی
در برخی روایات، شادی در روزهایی خاص مانند عید غدیر یا میلاد اهل‌بیت علیهم‌السلام نه‌تنها توصیه شده، بلکه ثواب نیز دارد. امام رضا علیه‌السلام در رهنمونی به ریان بن شبیب فرمود: «یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ مَعَنَا فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی مِنَ الْجِنَانِ فَاحْزَنْ لِحُزْنِنَا وَ افْرَحْ لِفَرَحِنَا وَ عَلَیْکَ بِوَلَایَتِنَا»؛ ‌ای پسر شبیب اگر این که با ما اهل‌بیت در درجات ما، در بهشت باشی تو را مسرور و شاد می‌کند، پس به حزن و اندوه ما محزون و غمگین شو و در خوشحالی ما شادی کن و بر تو باد، تعظیم ولایت ما.» (الامالی، ص۱۳۰) این جشن‌ها می‌توانند فرصت‌هایی برای نشاط خانوادگی باشند؛ البته با محتوای فاخر و اخلاقی.

۵. تعادل میان جدیت و فراغت، سرخوردگی و سرخوشی
در خانوادۀ تراز اسلام، جدیت جای خود را دارد و فراغت، جای خود. خانواده‌هایی که همیشه درگیر سخت‌گیری‌های دینی، تربیتی یا اقتصادی‌اند، فرزندان شاد نمی‌پرورند. در حالی که تعادل، کلید آرامش و نشاط است؛ چنانکه قرآن می‌فرماید: «لِکَیْلَا تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ...»؛ تا [با یقین به اینکه هر گزند و آسیبی و هر عطا و منعی فقط به اراده خداست و شما را در آن اختیاری نیست] بر آنچه از دست شما رفت، تأسف نخورید، و بر آنچه به شما عطا کرده است، شادمان و دلخوش نشوید. (حدید:۲۳)