مدرسه‌ای به نام خانه

خونه، اولین جاییه که کودک طعم مسئولیت را می‌چشه و پدر و مادر اولین مربی‌هایی هستن که باید به بچه یاد بدن: «تو هم وظیفه‌ای داری». به فرمودۀ قرآن: «هنگام به‌آب‌انداختن موسی، مادرش به خواهر او گفت: «دنبالش برو.» او هم، بی‌آنکه فرعونی‌ها بویی ببرند، دورادور برادرش را می‌پایید» (قصص: ۱۱).

 وظیفه‌ای بسپار که در حد توانش باشه

وقتی به بچه‌ها مسئولیت می‌سپاریم، باید حواسمون به سن، شرایط و ظرفیت‌هاشون باشه. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌ فرمودند: «از کودک همان‌قدر بخواهید که در توانش هست، نه بیشتر» (الکافی، ج۶، ص۵۰). یعنی اگر کاری بالاتر از توانش به او بسپریم، ممکنه به جای مسئولیت‌پذیری، او رو مسئولیت‌گریز کنیم.

از کودکت نظرخواهی کن

باز از پیامبر خوبی‌ها بشنویم که فرمودند: «کودک در ۷ سال اول سید است، در ۷ سال دوم عبد و در ۷ سال سوم وزیر». (وسائل الشیعه، ج۲۱، ص۴۷۶). وزیر یعنی طرفِ مشورت. توی ۷ سال سوم، بچه باید حس کنه که نظرش مهمه. تصمیم‌های کوچکی مثل چی بپوشه یا برنامه آخر هفته‌مون چی باشه، می‌تونه اولین تمرین‌های مسئولیت‌پذیری باشه.

 بذار حس مسئولیت اجتماعی رو تجربه کنه

طبق روایات، انفاق بچۀ ده‌ساله‌ای که به حد تمییز رسیده جایز و صحیحه. (تهذیب الاحکام، ج۹، ص ۱۸۲) وقتی بچه با پول توجیبی‌اش به یک نیازمند کمک می‌کنه، یا توی فعالیت‌های داوطلبانه مدرسه شرکت می‌کنه، داره تمرین می‌کنه که: من می‌تونم تأثیرگذار باشم. همینطور کمک‌کردن به محیط زیست یا آموزش دادن چیزی که بلده به یه هم‌کلاسی، حس مسئولیت اجتماعی رو درش زنده می‌کنه.

 به‌جای دستور دادن، احساس واقعیت رو بگو

طبق آیۀ قرآن، هر کس، مسئول اعمال خودشه. (انعام:۱۶۴). مقدمات درونی شدن این آموزۀ قرآنی رو باید از کودکی در بچه‌ها به وجود آورد، اما بدون تحکم و اجبار. اگه بخوایم با زور بچه‌هامون رو مسئولیت‌پذیر کنیم، نتیجه‌اش لج‌بازی یا فرار از مسئولیته. مثلاً به‌جای اینکه بگیم «ساکت باش!»، بهتره بگیم: «صدای بلندت منو خسته کرد» اینطوری هم مهارت همدلی پیدا می‌کنن، هم یاد می‌گیرن پیامد انتخاب‌هاشون رو بپذیرن.