اشاره قرآن به منافع مادی حج

در آیاتی از قرآن به منافع دنیوی حج اشاره شده است از جمله در آیات ۲۷ و ۲۸ سوره حج می‌فرماید:

وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَعَلَیٰ کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیق، لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لهم ...»

«مردم را برای مراسم حج دعوت کن که پیاده یا سوار بر هر مَرکب تندرویی، از راه‌های دور راه می‌افتند و به‌سوی تو می‌آیند تا خودشان ببینند که حج چه فایده‌های سرشاری برایشان دارد» (٢٨)

در ذیل این آیه، روایتی از امام رضا علیه‌السلام به ما رسیده که دربارۀ منافع مادی حج می‌فرماید: «منفعتِ همه کسانی‌که در شرق و غرب عالَم، در خشکی و دریا هستند خواه حج بگزارند یا نه، در حج وجود دارد؛ بازرگان باشند یا مصرف‌کننده، فروشنده باشند یا خریدار، پیشه‌ور باشند یا بینوا» (علل الشرایع، ج۱، ص۲۷۴).

از دیگر اشارات مهم قرآن، آیه‌ای است که خانه خدا را مایه "قِیام" مردم می‌نامد؛ یعنی عامل قوام و سامان‌یافتگی امور اجتماعی و اقتصادی آنان (مائده/۹۷). به عبارتی، مکه نه تنها نقطه‌ای برای عبادت، بلکه قطب گردش مالی، تبادلات تجاری و تلاقی فرهنگ‌هاست. بر این اساس، حج به‌عنوان سکوی شکل‌گیری بازار مشترک اسلامی، می‌تواند با شکستن مرزهای وابستگی اقتصادی، ملت‌های مسلمان را به استقلال نزدیک‌تر کند.

 دعای ابراهیم و تحقق وعده‌ها

 طبق آیه ۱۲۶ سوره بقره حضرت ابراهیم علیه السلام برای ساکنان خانه خدا دو چیز خواسته است: امنیت و مواهب مادی.

‌پاسخ خداوند به این دعاها در آیه: «أَوَلَمْ نُمَکِّن لَّهُمْ حَرَمًا آمِنًا» به‌روشنی بیان می‌دارد که این برکات محقق شده‌اند. نتیجه اینکه حج بستری برای امنیت اقتصادی و فراوانی رزق است، آن هم در منطقه‌ای که طبیعی‌ترین منابع زندگی در آن نایاب است.

از فقرزدایی تا تجارت بین‌المللی

اما روایات معصومین، افقی گسترده‌تر از برکات مادی حج را ترسیم می‌کنند. امام صادق علیه‌السلام در روایتی مفصل، فلسفه حج را نه تنها در عبودیت، که در تبادل فرهنگی و اقتصادی معرفی می‌کند.

ایشان در پاسخ سوال یکی از صحابه در باب فلسفه حج می‌فرمایند:

» خداوند این بندگان را آفرید... و فرمانهایی در طریق مصلحت دین و دنیا به آنها داد؛ از جمله اجتماع مردم شرق و غرب را (در مراسم حج) مقرر داشت تا مسلمانان به خوبی یکدیگر را بشناسند و هر گروهی سرمایه‌های تجار ی را از شهری به شهر دیگر منتقل کنند.» (علل الشرایع، ج، ۶، ص۴۰۵)

از این روایت فهمیده می‌شود که تجمع مسلمانان در یک نقطه مانند مکه، فرصتی برای شناخت ملل و انتقال سرمایه‌های تجاری است. این نگرش، حج را به بزرگ‌ترین نمایشگاه سالانه جهان اسلام بدل می‌کند که می‌تواند در سایه مدیریت صحیح، به رشد پایدار اقتصادی جوامع اسلامی بینجامد.

کسب‌وکار و روزی حلال

یکی از آموزه‌های صریح اسلام، مشروع بودن کسب‌وکار در موسم حج است. در آیه: «لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُواْ فَضْلاً...» بر جواز خرید و فروش در حج تأکید شده است. احکام اسلامی هم تصریح دارد که حاجی پس از پایان مناسک، می‌تواند در بازار مکه تجارت کند و این خود جزو برکات الهی است.

 حج؛ دشمن فقر

در سخنان پیامبر اسلام و اهل‌بیت، حج به‌عنوان داروی درمان فقر معرفی شده است. به عنوان مثال از نبی مکرم اسلام منقول است که «حج و عمره، فقر را می‌زداید همانگونه که کوره آهنگری، زنگار آهن را» (من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۲۲)

‌امیرالمومنین علیه‌السلام نیز در خطبۀ یکصد و ده نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «همانا حج و عمره، فقر و ندار ی را برطرف می‌سازند» (وسایل الشیعه، ج۱۱، ص۱۲)

 برکت در روزی و سلامت جسم

در کنار برکت‌های مالی، روایات به آثار جسمی حج نیز پرداخته‌اند.

 امام زین‌العابدین علیه‌السلام می‌فرماید: «حج و عمره کنید تا بدن‌های شما سالم بماند.» (کافی، ج۴، ص۲۵۲) این تأکید، نشان از تأثیرات روانی و فیزیولوژیکی این سفر روحانی دارد؛ از کاهش استرس تا تحرک بدنی و رژیم طبیعی.

 شرط تأثیرگذاری: اخلاص

نکته مهم آن است که این برکات مادی، مشروط به نیت خالص و رعایت تقوای احرام است. چنان‌که امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: «ما یُعْبَأُ بِمَنْ یَؤُمُّ هذا الْبَیْتَ» اگر کسی بدون ورع، حلم و حسن معاشرت به حج رود، بهره‌ای از این آثار نمی‌برد. اینجاست که حج به یک سرمایه‌گذاری معنوی و مادی توأمان تبدیل می‌شود؛ اما فقط برای کسانی که هدفشان، رضای خداست نه چشم و هم‌چشمی و تجارت صرف.