صدای موسیقی ناآشنایی از اتاق نوجوان به گوش می‌رسد، پدر اخم می‌کند. مادر از اصطلاحات جدید فرزندش سر در نمی‌آورد و جوان خانه، حرف‌های والدین را "قدیمی" و "به‌دردنخور" می‌داند. این سناریوی آشنا، زنگ خطری است که در بسیاری از خانه‌های امروز ایرانی به صدا درآمده: شکاف نسلی.
پیامدهای شکاف نسلی در خانواده
در نگاه نخست، شکاف نسلی چیزی جز تفاوت سلیقه‌ها، سبک زندگی، یا زبان گفت‌وگوی نسل‌ها به نظر نمی‌رسد. اما وقتی این فاصله‌ها عمیق می‌شوند و به چالش در درک متقابل، ناسازگاری در ارزش‌ها، و سایش در روابط خانوادگی منجر می‌شوند، دیگر با یک "تفاوت طبیعی" طرف نیستیم؛ بلکه با بحرانی روبه‌رو هستیم که می‌تواند آرام‌ترین خانواده‌ها را هم دچار بحران خاموش کند.
در بسیاری از خانواده‌ها، شکاف نسلی به صورت مشاجره‌های تکراری بروز می‌یابد. والدینی که فرزندانشان را متهم به «بی‌اعتقادی»، «بی‌احترامی» یا «غرب‌زدگی» می‌کنند، غافلند که بخشی از این رفتارها ناشی از ناتوانی خود آن‌ها در درک و هم‌زبانی با نسل جدید است.
فرزندان نسل جدید، غرق در دنیای دیجیتال و با دایره واژگان و علایق متفاوت، کمتر تمایل به گفتگوی عمیق با والدین دارند. از سوی دیگر، والدین نیز گاهی حوصله و مهارت لازم برای ورود به دنیای فرزندانشان را ندارند. نتیجه؟ هر کس در جزیره تنهایی خود سیر می‌کند و مشکلات، به‌جای طرح و حل شدن، در سکوت، عمیق‌تر می‌شوند.
پدری که مدام از "زمان ما" می‌گوید و گوشی هوشمند فرزندش را مسبب همه مشکلات می‌داند، بدون اینکه تلاش کند بفهمد این ابزار چه نقشی در زندگی و ارتباطات نسل جدید دارد. فرزندی که در مقابل، والدین را به "درک نکردن" متهم کرده و از در میان گذاشتن دغدغه‌هایش با آن‌ها امتناع می‌کند.
وقتی فرزند احساس کند والدین دنیای او را نمی‌فهمند و الگوهای مورد نظر آن‌ها با واقعیات زندگی‌اش همخوانی ندارد، به‌تدریج مرجعیت آن‌ها خدشه‌دار می‌شود. او برای پاسخ به سؤالات و حل مشکلاتش به همسالان، اینترنت و منابعی خارج از خانواده پناه می‌برد که همیشه قابل اعتماد نیستند.
تفاوت در ارزش‌ها (مانند نگاه به مذهب، کار، ازدواج، پوشش)، سبک زندگی و انتظارات، بستر مناسبی برای جر و بحث‌های مداوم و فرسایشی فراهم می‌کند. این تنش‌ها، آرامش روانی اعضای خانواده را سلب کرده و محیط خانه را به میدانی برای تقابل تبدیل می‌کند.
قرآن کریم نیز تصویری دقیق از چنین شکاف‌هایی ارائه می‌دهد. در آیه ۱۷ سوره احقاف، فرزندی که با بی‌ادبی به والدین خود می‌گوید: «أُفٍّ لَکُمَا... إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ»
«اف بر شما، این وعده‌ها چیزی جز افسانه‌های پیشینیان نیست!»
این آیه از عدم باور فرزند به روایت والدین پرده برمی‌دارد؛ گویی آنچه والدین می‌گویند برای او دیگر «واقعیت» ندارد. این، اوج شکاف نسلی است؛ گویی اصلاً در دو جهان متفاوت زندگی می‌کنند.
نگرش اسلام به پدیدۀ شکاف نسلی
اسلام، تفاوت نسلی را نه‌تنها انکار نکرده، بلکه آن را به رسمیت شناخته و برای مواجهه با آن راهکار ارائه داده است. امیرالمومنین علی علیه‌السلام در ابتدای نامه ۳۱ نهج‌البلاغه با زبانی صمیمی و واقع‌بینانه از این تفاوت سخن می‌گویند: «پدری از جهانی فانی و پر از تجربه، برای فرزندی که دنیایی از آرزو و شور جوانی در دل دارد.»
این خودشناسی و درک تفاوت، نخستین گام در پر کردن شکاف میان نسل‌هاست.
توصیۀ امیرالمؤمنین علیه‌السلام برای برون‌رفت از چالش شکاف نسلی
امیرالمؤمنین علیه‌السلام در روایتی دیگر، کلید برون‌رفت از بحران شکاف نسلی را در پذیرفتن واقعیت اختلاف نسل‌ها و پرهیز از تحکم و اجبار در تربیت نسل جدید دانسته و می‌فرمایند:"لَا تُقَسِّرُوا أَوْلَادَکُمْ عَلَی آدَابِکُمْ فَإِنَّهُمْ مَخْلُوقُونَ لِزَمَانٍ غَیْرِ زَمَانِکُمْ"
"فرزندانتان را بر آداب [و رسوم] خود مجبور مکنید، زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند. "این جمله، فراتر از یک هشدار تربیتی، یک راهبرد زیستی برای حفظ پایداری خانواده‌هاست. (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۲۰، ص ۲۶۷)
شاید وقت آن رسیده باشد که به جای تلاش برای تربیت فرزندان «همانند خودمان»، به آنان کمک کنیم خودشان را بشناسند، درک کنند و در مسیری انسانی و الهی، «خودشان باشند». این همان معنای تربیتی است که امیرالمومنین علی علیه‌السلام به فرزندش توصیه کرد: نه الزام به پیروی کور، بلکه آموزش بر پایه شناخت تفاوت‌ها.
والدین باید بپذیرند که دنیای امروز با گذشته تفاوت‌های زیادی دارد. ضمن پایبندی به اصول و ارزش‌های ثابت دینی و اخلاقی، در مسائل متغیر و سلیقه‌ای، انعطاف بیشتری به خرج دهند و سعی کنند با زبان و ابزارهای جدید، این اصول را به نسل نو منتقل کنند.
پیام شما به ما