در نماز بعد از سوره حمد، باید یکی از سورههای قرآن کریم قرائت شود که نمازگزار میتواند به غیر از چهار سورهای که سجده واجب دارند، هر سورهای را بخواند. اما در روایات سفارش شده که سوره توحید قرائت شود تا نمازگزار در زمره نمازگزاران حقیقی قرار گیرد، لذا در میان سورههای قرآن، این سوره ارجحیت دارد.
در روایات بسیاری، اهمیت این سوره به اندازه یک سوم قرآن، و حتی یک سوم تورات، انجیل و زبور، ذکر شده است. قرائت این سوره نه تنها در نماز بلکه در تمام اوقات، شرّ ظالمان را کوتاه کرده و خانه انسان را از حوادث و خطرات در امان نگاه میدارد.
اسرار آیه «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد»
توحید، اساس همه ادیان آسمانی است. هدف از رسالت انبیاء نیز زدودن آثار شرک و کفر و بتپرستی و دعوت مردم بهسوی خدای یگانه بوده است. از این رو توحید، روح و جان تعالیم همه انبیا و مرز میان ایمان و کفر است، ورود به دژ مستحکم ایمان بدون توحید ممکن نیست.
این سوره چکیده خالصترین عقاید توحیدی است، لذا این سوره را سوره توحید و اخلاص نامیدهاند. این سوره تمام عقاید باطل گذشتگان را که بر پایه شرک بنا شده بود، یعنی عقیده مسیحیت به تثلیث، شرک یهود و عقیده عرب جاهلی در این که فرشتگان، دختران خدا هستند، مردود میداند.
توحید به معنی خالص کردن فکر و عمل از هر گونه شرک برای خداست. شرک نظری و شرک عملی، هیچ کدام در توحید راه ندارد.
«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد» یعنی او یکتایی است که دومی یا شبیه و مانند ندارد، از اجزا تشکیل نشده، و معبودی است که در همه چیز فرد است، و بشر از فهم و درک ذات مقدس او عاجز میماند.
تمام انسانها، صرف نظر از دین و آئینشان، در مواقع خطر و در دل حوادث ترسناک، تنها به یک نقطه دل میبندند و از او یاری میخواهند و ایمان دارند که آن مرکز هستی به آنان پاسخ خواهد داد.
خداوند عزیزی خلل ناپذیر و صاحب همه عزتهاست، به هیچ کس و هیچ چیز نیاز ندارد ولی همه موجودات برای رسیدن به کمال نیازمند نظر لطف او هستند. در یک کلام او «صمد» است؛ خدای بی نیاز مورد نیازعلاوه بر این هماهنگی میان زمین و آسمان، هستی و انسان و ارتباط دقیق و منظم میان همه آفریدهها، خود حکایت از یکتایی آفریدگار دارد. (قرائتی، تفسیر نماز، ص۱۲۵)
«الاحد» یعنی یگانه بیشریکی که از چیزی برانگیخته نمیشود، و نه در عقل، نه در گمان و نه در هستی تقسیم نمیشود. (ملکی تبریزی، اسرارالصلوه، ص۳۱۱)
اسرار آیه «اللَّهُ الصَّمَدُ»
امام صادق علیهالسلام در معنای «صمد» فرمود: حرف «صاد» نشانه راستگویی خداوندست؛ همان خداییکه بندگانش را به راستی دعوت کرده و وعده پاداش راستگویی داده است.
حرف «میم» بیانگر جاودانگی و پادشاهی همیشگی خداست و نشان میدهد که او فراتر از پیدایش و نابودی است. او آفریننده همه موجوداتی است که با اراده و قدرتش پدید آمدهاند. (شیخ صدوق، توحید، ص۹۲)
عارف بزرگ زمان امام خمینی(ره) در معنای «صمد» چنین میفرماید: خداوند «صمد» و سید بزرگواری است که مرجع حاجات مردم است، «صمد»، یعنی اندرون ندارد، در نتیجه نه زایشی دارد و نه از چیزی متولد شده و احدی نظیر و شبیه او نیست.
امام باقر علیهالسلام نقل کردهاند که «صمد» آن است که اندرون ندارد و سروری او به منتها درجه رسیده و نمیخورد و نمیآشامد و نمیخوابد و دائمی است، همیشه بوده و همواره خواهد بود. (توحید صدوق، ص۸۸، باب تفسیر قل هوالله احد، ح۳)
همچنین امام باقر علیهالسلام در روایتی دیگر فرمود: «صمد» قائم به ذات خویش، بینیاز از غیر و برتر از هستی و نیستی است. صمد وجود برتر و بزرگی است که امر و نهی کنندهای برتر از او نیست. (امام خمینی، آداب الصلوه، صص ۳۱۵ و ۳۱۱)
«صمد» بهمعنای نفوذ ناپذیر، خلل ناپذیر و تغییر ناپذیر نیز هست. خداوند «صمد» است یعنی نه ماده است و نه مادی، که تأثیراتی بر اجسام پیرامون خود بر جای گذارد. او قدرتی نفوذ ناپذیر است که ارادهاش در همه چیز نافذ و جاری است.
خداوند عزیزی خلل ناپذیر و صاحب همه عزتهاست، به هیچ کس و هیچ چیز نیاز ندارد ولی همه موجودات برای رسیدن به کمال نیازمند نظر لطف او هستند. در یک کلام او «صمد» است؛ خدای بی نیاز مورد نیاز. (قرائتی، تفسیر نماز، ص۱۲۸)
اسرار آیه «لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ»
«لَمْ یَلِدْ» بهمعنای آنست که او فرزندی نمیآورد و صفات زمینیای همچون خواب و خطورات قلبی، غم، خنده، گریه، امید، میل، مرگ و گرسنگی و سیری در او راه ندارد.
تمام انسانها، صرف نظر از دین و آئینشان، در مواقع خطر و در دل حوادث ترسناک، تنها به یک نقطه دل میبندند و از او یاری میخواهند و ایمان دارند که آن مرکز هستی به آنان پاسخ خواهد داد «وَ لَمْ یُولَدْ» بدین معناست که او از چیزی متولد نشده یا از درون چیزی بیرون نیامده، چه بهمعنای فیزیکی، همچون گیاه از زمین، آب از چشمه و میوه از درخت و چه به معنای حسی آن مانند بینایی از چشم، سخن از زبان و شناخت از دل.
خداوند برآورنده حاجات، پدید آورنده همه کائنات و موجودات است. آنچه برای فنا آفریده به قدرت و اراده او فرو میپاشد و آنچه برای بقا آفریده، به علمش باقی میماند. (ملکی تبریزی، اسرارالصلوه، ص۳۱۲)
اسرار آیه «وَ لَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوًا أَحَدُ»
«و هرگز برای خدا همتا و مانندی نبوده است». خداوند در وجود، کمال و افعال، مانندی ندارد تا همکار و شریک او باشد. او احد است و احدی همتراز و برابر او نیست، او تنهاست و همسر و فرزندی ندارد.
بر نمازگزار لازم است در کارهایی که انجام میدهد جز خدا، احدی را در نظر نیاورد، چرا که در غیر این صورت از خداوند دست شسته و به دامان فردی ضعیف و ناتوان چون خود چنگ زده، و این معاملهای پر زیان است. (قرائتی، تفسیر نماز، ص۱۳۰)
فضیلت سوره توحید در روایات
- هر کس سوره توحید را سه بار بخواند گویی همه قرآن را خوانده است. (خصال، ص۵۸۰)
- هر کس جمعهای را بدون قرائت سوره توحید سپری کند، اگر بمیرد به دین ابولهب مرده است. (ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۱۵۶)
- فردی در خدمت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله از فقر و تنگدستی خود شکایت کرد، رسول خدا صلیاللهعلیهوآله به او فرمود: به هنگام ورود به خانه، کسی در خانه باشد یا نباشد، سلام کن و یک بار سوره توحید را بخوان. آن مرد چنین کرد و خداوند به او چنان روزی فراوانی داد که به همسایگانش نیز رسید. (مستدرک الوسائل، ج۴، ص۲۸۹)
- هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، سوره توحید را پس از هر نماز واجب، قرائت کند، که با این عمل خیر دنیا و آخرت را گردآورده و خداوند او، پدر، مادر و نسلش را میآمرزد. (ثوابالاعمال و عقابالاعمال، ص۱۵۶)
- پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله به هنگام نماز بر پیکر سعدبن معاذ خبر داد که هفتاد هزار فرشته بههمراه جبرئیل بر جنازه سعد، نماز خواندهاند. ایشان از جبرئیل پرسیدند. سعد چه کرده که شما بر او نماز خواندید؟ جبرئیل در پاسخ گفت: در حال ایستاده و نشسته و سواره و پیاده و به هنگام رفتن و آمدن، سوره توحید را قرائت میکرد. (اصول کافی، ج۴، ص ۴۲۵)
پیام شما به ما