در جهان امروز، جنگ‌ها دیگر صرفاً بر سر زمین و سلاح نیستند، بلکه ذهن و احساسات مردم به میدان نبرد تبدیل شده‌اند. در این جنگ‌های شناختی، ابزارهایی چون شبکه‌های اجتماعی، اپلیکیشن‌ها و تماس‌های تلفنی، نقش بمب و موشک را بازی می‌کنند.
در روزهایی که فضای مجازی و فناوری‌های ارتباطی به بستری برای انتشار اخبار و تحلیل‌های گوناگون تبدیل شده، توطئه‌های نرم و عملیات جنگ روانی رنگ و بوی تازه‌ای یافته‌اند. از جعل لوگوی هلال‌احمر تا تماس‌های تلفنی با پیام‌های اضطراب‌زا درباره قحطی و کمبود کالا که همه در خدمت هدفی یکپارچه قرار گرفته‌اند: تخریب آرامش روانی مردم و تضعیف اعتماد به نظام توزیع و مسئولان کشور
جنگ روانی با طعم فناوری
در سال‌های اخیر، برنامه‌های موبایلی به یکی از مؤثرترین بسترهای انتقال محتوا و پیام تبدیل شده‌اند. پیچیدگی الگوریتم‌های نمایش تبلیغات و هدف گذاری دقیق کاربران، امکان پخش پیام‌های سفارشی (Custom Ads) را به دشمن می‌دهد. وقتی یک اعلان ناگهانی با لوگوی برنامه‌های آشنا مثلا هلال‌احمر نمایش داده می‌شود و کاربر را به ذخیره‌سازی مواد غذایی دعوت می‌کند، در واقع یک سریال کوتاه از اضطراب و بی‌اعتمادی شکل می‌گیرد که به‌مرور سطح تقاضا را در بازار واقعی بالا می‌برد و با کمبود کاذب، اقتصاد را مختل می‌کند.
از طرفی در روزهای اخیر تماس‌هایی از شماره‌های خارجی (اروپا، آمریکا و کشورهای همسایه) با شهروندان ایرانی برقرار می‌شود. پیام ضبط‌شده‌ای پس از پاسخ‌گویی پخش می‌کند که «قحطی در راه است» و توصیه می‌کند هر چه زودتر به فروشگاه‌ها مراجعه و کالا ذخیره کنید. در این روش از سیستم‌های VOIP برای پنهان‌سازی مبدأ تماس و امکان ارسال انبوه پیام‌های صوتی استفاده می‌شود و به دنبال ایجاد ترس ناگهانی و فوریت کاذب، سوق دادن مصرف‌کننده به خرید هیجانی است.
رمزگشایی از نشانه‌ها
بدافزار تبلیغاتی (Adware): بسیاری از این اپ‌ها یا پلتفرم‌ها به‌شکل نامحسوس بدافزار تبلیغاتی نصب می‌کنند که با تحلیل موقعیت جغرافیایی و پروفایل کاربری، پیام‌های هدفمند ارسال می‌کند.
جعل بصری (Visual Spoofing): استفاده از لوگوهای معروف و رنگ‌های آشنا، نخستین گام برای جلب اعتماد است؛ این تکنیک موجب می‌شود کاربر فکر کند پیام از منبعی خیریه و بی‌طرف می‌آید. مثلا در نمونه‌ای از لوگوی هلال احمر جعلی استفاده شده است.
تکرار و بمباران اطلاعاتی: انتشار هم‌زمان پیام در چند اپلیکیشن و شبکه اجتماعی مختلف، باعث القای حس «عمق بحران» می‌شود و سطح هشدار عمومی را بالا می‌برد
در نمونه‌ای نوظهور، تماس‌هایی از شماره‌های خارجی (اروپا، آمریکا و کشورهای همسایه) با شهروندان ایرانی برقرار می‌شود. پیام ضبط‌شده‌ای پس از پاسخ‌گویی پخش می‌کند که «قحطی در راه است» و توصیه می‌کند هر چه زودتر به فروشگاه‌ها مراجعه و کالا ذخیره کنید.
هوش مصنوعی؛ ابزار نوین در جنگ روانی
در سال‌های اخیر، نقش هوش مصنوعی در تحلیل داده‌های رفتاری کاربران، چهره‌ای تازه به جنگ روانی داده است. سامانه‌های مبتنی بر یادگیری ماشینی می‌توانند از طریق بررسی علایق، موقعیت جغرافیایی، سوابق جست‌وجو و الگوهای خرید، مخاطب را دقیقاً در لحظه‌ای که بیشترین آمادگی روانی برای تأثیرپذیری دارد، هدف پیام‌های اضطراب‌آور قرار دهند. این فناوری‌ها، محتواهای سفارشی را با لحنی شبیه‌سازی‌شده و متناسب با نگرانی‌های هر فرد تولید می‌کنند و در شبکه‌های اجتماعی یا اپلیکیشن‌های تبلیغاتی پخش می‌کنند. در این میان، حتی پیام‌هایی با صدای انسانی تولیدشده توسط هوش مصنوعی (مثلاً برای تماس تلفنی) نیز می‌توانند واقعی به نظر برسند. در واقع، این ابزارها مثل «مهندسان ترس» عمل می‌کنند؛ بی‌آنکه دیده شوند، ذهن و رفتار مصرفی مخاطبان را مدیریت می‌کنند.
امروزه با بهره‌گیری از هوش مصنوعی و تحلیل کلان‌داده‌ها (Big Data)، رفتار آنلاین کاربران رصد می‌شود تا پیام‌های هدفمند و تحریک‌آمیز، دقیق‌تر و مؤثرتر منتشر گردد. این ابزارها می‌توانند اضطراب عمومی را به‌صورت کاملاً مهندسی‌شده تقویت کنند.
موساد و جنگ معیشتی؛ پیشینه، اهداف، روش‌ها
اصطلاح «جنگ معیشتی» به عملیات‌های هدفمند روانی ـ اقتصادی اشاره دارد که با هدف تخریب اعتماد عمومی صورت می‌گیرد.
نخستین تجربه‌های مدرن جنگ معیشتی به دهه ۱۹۸۰ برمی‌گردد که رژیم صهیونیستی و متحدان غربی‌اش از ابزارهای رسانه‌ای برای تضعیف جبهه مقاومت لبنان و سوریه بهره بردند.
ایجاد «بحران اعتماد» میان مردم و نظام‌های توزیع، تشدید قیمت‌های کاذب و کاهش تمایل مردم به مصرف کالای داخلی از اهداف کلان این پروژه به حساب می‌آید و روش‌های آن ترکیب عملیات سایبری، شبکه‌های نفوذ در بازار تبلیغات دیجیتال و تولید محتواهای ویروسی است.
نمونه‌های مشابه در گذشته
جنگ ایران و عراق: در سال‌های اوایل دفاع مقدس، انتشار شایعه آرد و روغن کمیاب در روستاها و شهرها، مردم را به انبار کردن بی‌رویه تشویق می‌کرد. این موج شایعه‌پردازی از طریق شایعات دهان‌به‌دهان و کمبود کوپن و اعلامیه‌های جعلی شکل می‌گرفت که اثر روانی آن افزایش صف‌های خرید و کاهش توزیع منظم در پی داشت.
عملیات روانی دیجیتال علیه لبنان و سوریه: این پروژه با هدایت مستقیم رژیم صهیونیستی و برخی دولت‌های منطقه‌ای اجرا شد. فیلم‌ها و اسناد جعلی درباره کمبود آب و مواد خوراکی منتشر می‌شد تا شکاف میان مردم و دولت‌های مرکزی عمیق‌تر شود.
یعنی رژیم صهیونیستی با استفاده از شبکه‌های تلگرام و واتس‌اپ با کانال‌های ناشناس، ساخت کلیپ‌های کوتاه و انتشار در اینستاگرام، صفحات جعلی، تبلیغات هدفمند و ویدیوهای ویروسی، به القای ترس‌های اقتصادی و انسانی در لبنان پرداخت که موضوعاتی مانند کمبود آب و غذا را برجسته می‌کرد.
چرا هدف، ذهن و سفره مردم است؟
۱. تأثیر روانی: نگرانی درباره معیشت، نخستین تکیه‌گاه اهداف امنیتی دشمن است. وقتی ذهن مردم با شبهه کمبود احاطه شود، انرژی اجتماعی صرف نگرانی می‌شود.
۲. اختلال در بازار واقعی: کاهش مصرف به‌موقع، افزایش تقاضای کاذب و در نتیجه تحمیل فشار بیشتر به شبکه‌های توزیع.
۳. تخریب اعتماد: هر جا اعتماد عمومی کاهش یابد، امکان بسیج اجتماعی و همراهی مردمی برای پروژه‌های دولتی کم می‌شود.
راهکارها و توصیه‌ها برای کاربران، مسئولان و خانواده‌ها
o همیشه پیش از ذخیره یا انبار کردن کالا، اطلاعات را از منابع رسمی هلال‌احمر یا وزارت صمت استعلام کنید.
o از نصب اپلیکیشن‌های ناشناخته یا با دسترسی‌های نامتعارف بپرهیزید.
o در مواجهه با پیام‌های اضطراری، ابتدا سطح اضطراب خود را کنترل و سپس با دقت موضوع را بررسی کنید.
o آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی و پرسشگری به کودکان و نوجوانان.
o ایجاد محیط گفت‌وگو درباره اخبار و شایعات شبکه‌های اجتماعی.
جعل لوگوی هلال‌احمر، تماس‌های تلفنی با پیام قحطی و دعوت به احتکار خانگی، تنها قطعاتی از پازل بزرگ جنگ معیشتی و عملیات روانی رژیم صهیونیستی هستند. در این نبردِ نامرئی، مهم‌ترین سلاح، «آگاهی» و «اعتماد متقابل» میان مردم و نهادهای رسمی است. با تقویت سواد رسانه‌ای، تاب‌آوری روانی و نظارت دقیق بر فضای دیجیتال، می‌توان از تبدیل شایعه به سلاح خاموش جلوگیری کرد.
پیام شما به ما