اگرچه ابزارهای فنی و سایبری نقش مهمی در جنگ‌های اطلاعاتی ایفا می‌کنند، اما همچنان عنصر انسانی یا همان جاسوس در درون خاک دشمن، محوری‌ترین نقش را در زنجیره اطلاعاتی بازی می‌کند. بر اساس برخی گزارش‌ها، موساد در تلاش است با تطمیع افراد فریب‌خورده داخلی، به اطلاعاتی چون محل استقرار سامانه‌های پدافندی، پایگاه‌های موشکی و سایر زیرساخت‌های حساس نظامی ایران دست یابد.

پرسش اینجاست که چرا برخی افراد به چنین خیانت‌هایی دست می‌زنند و این اقدام از منظر دنیوی و اخروی چه تبعاتی دارد؟

جاسوسی در فقه اسلامی و عرف بین‌الملل

جاسوسی در فقه اسلامی، مفهومی دوگانه دارد: این عمل اگر به نفع مسلمانان و علیه دشمنان باشد، نه تنها جایز بلکه گاهی واجب شمرده می‌شود و عاملان آن می‌توانند از غنائم جنگی سهم ببرند. اما جاسوسی علیه یک دولت اسلامی، موجب تعزیر است.

در عرف بین‌الملل اما جاسوسی به معنای دستیابی غیرقانونی به اطلاعات حساس کشورهاست که اغلب با انگیزه‌های مالی، ایدئولوژیک یا فشاری صورت می‌گیرد. در چنین زمینه‌ای، جاسوسی نه صرفاً انتقال اطلاعات، بلکه هم‌دستی با دشمنی است که صراحتاً اعلام کرده نابودی جمهوری اسلامی را هدف راهبردی خود می‌داند. بنابراین، فرد جاسوس عملاً در خدمت پروژه‌ای قرار می‌گیرد که با امنیت، عزت و استقلال کشور در تضاد است.

جاسوسی در نگاه قرآن

هرچند واژه‌ی «جاسوس» به‌طور صریح در قرآن نیامده، اما مفاهیم مرتبط با آن در قالب واژگانی چون خیانت، تولّی به دشمن، افشای اسرار و تجسس ناروا مورد نکوهش شدید قرار گرفته‌اند. فضای اجتماعی صدر اسلام و ساختار قبیله‌ای آن باعث شد مفاهیمی مانند پایبندی به پیمان و وفاداری به جماعت مؤمنان اهمیتی حیاتی بیابند. اسلام نیز همین سازوکار را در خدمت اهداف توحیدی قرار داد و هرگونه همگرایی با دشمنان دین را نوعی خیانت معرفی کرد.

خداوند در آیۀ ۱۳ سورۀ ممتحنه، مؤمنان را از دوستی با قومی که مورد خشم او هستند بازمی‌دارد. به گفتۀ ابن عباس، صحابی مفسر مشهور، برخی از مسلمانان فقیر در برابر دریافت مقداری محصولات کشاورزی، اطلاعاتی از مسلمانان را به یهودیان مدینه انتقال می‌دادند. این نوع جاسوسی برخاسته از نیاز مالی و نداشتن ایمان پایدار شمرده شده است.

در ماجرای جنگ تبوک نیز گروهی از منافقان با ادعای ناتوانی از شرکت در جهاد بازماندند. خداوند در سوره توبه (آیه ۴۷) بیان می‌کند که اگر این افراد همراه سپاه می‌بودند، جز فتنه و فساد نتیجه‌ای نداشتند و با نفوذ دادن جاسوسان (سمّاعون) در میان مسلمانان، قصد تضعیف جبهه اسلام را داشتند.

امروزه نیز یکی از شیوه‌های اصلی موساد و سایر سرویس‌های اطلاعاتی دشمن، بهره‌گیری از افراد دارای انگیزه‌های مالی یا عقده‌های سیاسی و روانی است. افراد ساده‌باوری که گمان می‌کنند اطلاعات جزئی آنها تأثیر چندانی ندارد یا خیال می‌کنند با همکاری، زندگی راحتی در خارج خواهند داشت. اما تجربه نشان داده این افراد پس از مصرف اطلاعاتی، معمولاً به‌سرعت کنار گذاشته یا حتی قربانی می‌شوند.

پیامدهای دنیوی و اخروی خیانت اطلاعاتی

در مورد مجازات دنیوی جاسوسی به نفع دشمن، میان فقها اختلاف نظر وجود دارد. در حالی که برخی روایات بر اعدام جاسوس تأکید دارند، گروهی دیگر با استناد به سیره رسول خدا، حاکم شرع را میان عفو یا اعمال مجازات‌های تعزیری مختار می‌دانند.

این دیدگاه فقهی در قوانین ایران نیز منعکس شده است. مجازات جاسوسی معمولاً بین یک تا پنج سال زندان است، اما اگر این اقدام به سطح «همکاری با دولت متخاصم» برسد، می‌تواند به عنوان «محاربه» تلقی شده و به مجازات‌های بسیار سنگین‌تری منجر شود.

اما در سطحی عمیق‌تر، این خیانت از منظر اسلامی نیز بار اخروی سنگینی دارد. خداوند به مؤمنان هشدار می‌دهد: «یا ایها الذین آمنوا لاتخونوا الله و الرسول و تخونوا اماناتکم و انتم تعلمون؛ ای مؤمنان به خدا و رسول او خیانت نکنید و به امانت های یکدیگر نیز در حالی که می دانید خیانت نورزید.» (انفال آیه ۲۷)
خیانت به خدا، پیامبر و امانت‌ها (اعم از اسرار نظامی، اقتصادی، یا اجتماعی جامعه اسلامی) در شمار گناهان بزرگ و دانسته آمده است؛ یعنی فرد خائن آگاهانه مرتکب چنین عملی می‌شود.

در نگاهی دیگر، آیه ۵۱ سوره توبه، افرادی را که با دشمنان اسلام رابطه پنهانی برقرار می‌کنند، ظالمان واقعی می‌نامد و در آیه ۱ سوره ممتحنه، کسانی که اسرار مسلمانان را با مهر محبت به دشمنان منتقل می‌کنند، گمراهانی از راه مستقیم معرفی می‌نماید.

آثار اخروی این گناه بزرگ نیز در سه سطح قابل تحلیل است:

1. قرار گرفتن در زمره خائنان و ظالمان: خیانت، از مصادیق آشکار ظلم است و ظالمان در قرآن همواره از رحمت الهی دور شمرده شده‌اند.
2. ضلالت از راه خدا: فرد جاسوس، آگاهانه از مسیر هدایت خارج می‌شود و به‌تدریج گرفتار نوعی گمراهی دائمی خواهد شد.
3. رسوایی در دنیا و آخرت: جاسوس نه‌تنها در دنیا بی‌آبرو می‌شود، بلکه در آخرت نیز مورد بازخواست و بی‌پناهی قرار خواهد گرفت.

توصیه‌هایی برای هشیاری مردمی در شرایط جنگ ترکیبی

امروز که ایران ما در برابر تجاوز آشکار و ددمنشانۀ رژیم خبیث صهیونیستی قرار گرفته و دشمن به‌دنبال نفوذ اطلاعاتی از طریق عناصر فریب‌خورده است، آگاهی و هشیاری عمومی، نخستین خط دفاعی محسوب می‌شود. مردم، به‌ویژه جوانان، فعالان رسانه‌ای، کارکنان نهادهای حساس و حتی کاربران فضای مجازی باید به نکات زیر توجه کنند:

۱. احتیاط در گفت‌وگو با افراد ناشناس یا مشکوک – به‌ویژه افرادی که سؤالاتی درباره مسائل فنی، جغرافیایی یا امنیتی می‌پرسند.

۲. عدم انتشار اطلاعات مکان‌محور – ارسال تصاویر یا لوکیشن مکان‌های نظامی، دولتی و حساس، حتی به‌صورت خصوصی در پیام‌رسان‌ها، می‌تواند مورد سوءاستفاده دشمن قرار گیرد.

۳. گزارش افراد مشکوک به مراجع ذی‌صلاح – اگر کسی در پوشش خبرنگار، توریست، پژوهشگر یا فعال خارجی به دنبال اطلاعات غیرعادی است، باید بدون تعارف گزارش شود.

۴. حفظ محرمانگی خانوادگی و شغلی – حتی در جمع‌های دوستانه و خانوادگی، از ذکر جزئیات مربوط به شغل‌های حساس یا ارتباطات نظامی خودداری شود.

۵. هوشیاری در برابر تطمیع اینترنتی یا حضوری – پیشنهادهای همکاری شغلی، بورسیه‌های مشکوک یا درخواست گفت‌وگوی محرمانه از سوی افراد ناشناس در فضای مجازی، یکی از رایج‌ترین روش‌های جذب افراد برای جاسوسی است.