بدگمانی به وعده‌های الهی، تنها یک خطای ذهنی یا اعتقادی ساده نیست؛ بلکه ریشه در نوعی شرک پنهان دارد که انسان را به خودباختگی و انفعال می‌کشاند. خداوند در قرآن می‌فرماید:

"وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ ۚ عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ ۖ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ ۖ وَسَاءَتْ مَصِیرًا"

«تا مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد دارند، عذاب کند؛ بدی برایشان رقم خورده است، و خدا بر آنان خشم گرفته و لعنت‌شان کرده و جهنم را برایشان آماده ساخته، و چه بد سرانجامی است.» (فتح، ۶)

در این آیه، خداوند به روشنی منشأ نفاق را معرفی می‌کند: بدگمانی به خدا. یعنی نپذیرفتن این حقیقت که خداوند قادر است بندگان خود را یاری کند. این افراد گمان می‌کنند خدا به وعده‌های خود عمل نمی‌کند یا توان یاری رساندن ندارد. و همین نگاه، سرچشمه بدبختی‌ها و گرفتاری‌های آنان می‌شود.

این نگاه بدبینانه، همچون ویروسی در پیکر جامعه اسلامی نفوذ کرده و انسجام و روحیه مقاومت را از درون تضعیف می‌کند.

نخستین جلوه‌های این سوء ظن را می‌توان در ماجرای جنگ احد دید؛ وقتی که برخی از مسلمانان با دیدن شرایط دشوار و عقب‌نشینی ظاهری، چنین پنداشتند که خداوند وعده نصرت خود را فراموش کرده یا تحقق آن ممکن نیست. خداوند این تفکر را چنین توصیف می‌کند:

"إِذْ یَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا"

«آنگاه که منافقان و بیماردلان می‌گفتند: وعده‌ای که خدا و پیامبرش به ما داده بودند، فریبی بیش نبود.» (احزاب، ۱۲)

اینجاست که مسئله از سطح روانی به سطح راهبردی ارتقا می‌یابد. بدگمانی به وعده الهی، در دل خود نه‌تنها شک به تحقق آینده بلکه بی‌اعتمادی به مسیر انتخاب‌شده و رهبری جامعه اسلامی را دربردارد. در جنگ‌ها، تسلیحات پیشرفته نظامی تا یک جایی می‌تواند جلو ببرد و گاه شرایط به گونه ای پیش می‌رود که محاسبات مادی دیگر پاسخگو نیست. در این صورت، ایمان به غیب و وعده نصرت الهی است که تعادل روانی نیروها را حفظ کرده و آنها را به صبر، ایستادگی و حتی فداکاری سوق می‌دهد.

قرآن کریم در جریان جنگ حنین، یکی از دلایل سستی مسلمانان را اعتماد بیش از حد به امکانات مادی و غفلت از یاری خدا می‌داند:

"وَیَوْمَ حُنَیْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنکُمْ شَیْئًا وَضَاقَتْ عَلَیْکُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّیْتُم مُّدْبِرِینَ"

«و روز حنین که کثرت‌تان شما را به شگفت آورد، ولی به کارتان نیامد و زمین با همه وسعتش بر شما تنگ شد و \[از دشمن] گریختید.» (توبه، ۲۵)

این آیات نشان می‌دهد که تکیه بر ساز و برگ نظامی بدون باور عمیق به پشتیبانی خدا، می‌تواند سبب شکست حتی در میان پرشمارترین و مجهزترین نیروها گردد. از این رو، بدگمانی به نصرت الهی، در اصل، انکار نقش خدا در میدان مبارزه است؛ و چه عذابی بالاتر از آن که انسان از بزرگ‌ترین تکیه‌گاه خود در سختی‌ها محروم شود؟

در برابر این بدبینی، قرآن از مؤمنانی یاد می‌کند که در شرایطی به مراتب دشوارتر، دل به وعده خدا بستند. ماجرای احزاب، زمانی که مدینه از هر سو در محاصره بود، نمونه‌ای روشن از این باور است:

"وَلَمَّا رَأَی الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَٰذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ ۚ وَمَا زَادَهُمْ إِلَّا إِیمَانًا وَتَسْلِیمًا"

«و چون مؤمنان احزاب را دیدند، گفتند: این همان است که خدا و رسولش به ما وعده داده بودند، و خدا و رسولش راست گفته‌اند؛ و این \[حادثه] جز بر ایمان و تسلیم‌شان نیفزود.» (احزاب، ۲۲)

امروز نیز در میدان دفاع از کشور، در برابر توطئه‌ها و تجاوزهای آشکار رژیم متجاوز صهیونیستی، هرگونه تردید در نصرت الهی، یعنی باز کردن درهای شکست از درون. هیچ قدرت خارجی قادر نیست امتی را شکست دهد که به وعده‌های الهی ایمان دارد. و هیچ ارتشی، هرچند مسلح، بدون روحیه و باور، توان پیروزی ندارد.

شکست، پیش از آنکه از خاک‌ریزها آغاز شود، از ذهن‌ها شروع می‌شود؛ از زمانی که «می‌توانیم» جای خود را به «شاید نتوانیم» بدهد. و این همان نقطه‌ای است که عذاب الهی، به شکل ناامیدی، بی‌برکتی، اختلاف و فرسایش توان اجتماعی ظاهر می‌شود. خداوند هشدار می‌دهد:

"ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَکَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ"

«این [عذاب] بدان سبب است که از چیزی پیروی کردند که خدا را خشمگین ساخت و رضای او را ناخوش داشتند، پس اعمالشان را باطل گردانید.» (محمد، ۲۸)

اکنون، بیش از هر زمان، ضرورت دارد که نخبگان، رسانه‌ها و متولیان فرهنگی جامعه، با الهام از تعالیم قرآن، به تقویت روحیه ایمان، امید و باور به وعده‌های خداوند بپردازند. ایمان به نصرت الهی نه به معنای نادیده گرفتن تدبیر و تلاش انسانی، بلکه به‌منزله روح دمیده شده در کالبد تلاش‌هاست. هر قدمی در راه عزت، با نیت خالص و باور به پشتیبانی خدا، قطعاً ثمر خواهد داد؛ زیرا:

"إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ"

«اگر خدا را یاری کنید، شما را یاری می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌سازد.» (محمد، ۷)

در طوفان‌های سهمگین تاریخ، این ایمان و باور به وعده‌های الهی است که کشتی امت را به ساحل نجات می‌رساند. در چنین شرایطی، بدگمانی به خدا، نه فقط یک لغزش فردی، که خیانتی جمعی به خون شهیدان و آرمان ملت است. این سرزمین با ایمان بنا شده و با ایمان پایدار خواهد ماند.