اگر تا به حال هنگام تعویض نوار بهداشتی یا تامپون، از دیدن توده یا لختهی بزرگ خون متعجب شدهاید، شاید برایتان سؤال پیش آمده باشد که این موضوع چه معنایی دارد. آیا فقط بخشی از یک قاعدگی سنگین است یا میتواند نشانهی مشکلی جدیتر باشد؟ پاسخ همیشه ساده نیست.
طبق گفته متخصصان زنان و زایمان خروج یک لختهی کوچک و نادر بدون وجود علائمی مانند درد، برای برخی افراد میتواند طبیعی باشد. با این حال، خونریزی همراه با لختههای درشت تجربهای آشنا برای بسیاری از افرادی است که با اندومتریوز زندگی میکنند، بیماری مزمنی که در آن، بافتی مشابه پوشش داخلی رحم که آندومتر نام دارد، در خارج از رحم رشد میکند؛ اغلب روی تخمدانها، لولههای فالوپ، یا دیگر اندامهای لگنی.
این بافت درست مانند پوشش رحم به تغییرات هورمونی واکنش نشان میدهد، به این معنا که در هر چرخهی قاعدگی متورم میشود، فرو میریزد و خونریزی میکند؛ در نتیجه التهاب، بافت اسکار (جوشگاه) و درد ایجاد میشود.
خونریزی شدیدتر در اندومتریوز شایع است و همین مسئله احتمال تشکیل لختههای خونی در دوران قاعدگی را افزایش میدهد.
با این حال، رابطهی میان اندومتریوز و لختههای خونی پیچیده است. کارشناسان بر این باورند که چندین فرآیند زیستی ممکن است این دو را به هم مرتبط کنند، اما در جزئیات آن اختلافنظرهایی وجود دارد. علاوه بر این، این سؤال مطرح میشود که آیا وجود لختههای خونی در دوران قاعدگی نشاندهندهی وجود لختههای خطرناک در سایر نقاط بدن است؟ و اگر چنین باشد، چه ارتباطی بین لختهها، اندومتریوز و سلامت کلی قلب و عروق وجود دارد؟
در ادامه، آنچه تاکنون دربارهی این ارتباط میدانیم و راههایی برای مدیریت لختههای خونی مرتبط با اندومتریوز را بررسی میکنیم.
زمانی که لختههای خون میتوانند نشانهی یک مشکل باشند
میزان خونریزی یا وجود لخته در دوران قاعدگی از فردی به فرد دیگر متفاوت است و هیچ تعریف استانداردی برای اینکه چه مقدار خونریزی “زیاد” محسوب میشود وجود ندارد.
همچنین اندازهی مشخصی برای لختهها که “بیش از حد بزرگ” تلقی شود، تعریف نشده است. اما معمولاً گفته میشود اگر قطر لختهای تقریباً از سه تا چهار سانتیمتر بزرگتر بود، به پزشک اطلاع دهند.
به همین ترتیب، اگر چرخهی قاعدگیتان آنقدر شدید است که در عرض یک ساعت تامپون سایز بزرگ یا نوار بهداشتی بزرگ را کاملاً خیس میکنید، یا علائم دیگری مانند
. گرفتگیهای شدید قاعدگی،
. درد عمقی حین یا پس از رابطهی جنسی،
. درد هنگام اجابت مزاج در دوران پریود،
. یا دشواری در باردار شدن دارید،
باید برای بررسی با پزشکتان مراجعه کنید.
اینها میتوانند از علائم اندومتریوز باشند. هرچند همهی افراد مبتلا به اندومتریوز قاعدگیهای سنگین ندارند و همهی کسانی که قاعدگی سنگین دارند هم لزوماً دچار اندومتریوز نیستند.
سایر شرایطی که میتوانند باعث خونریزی شدید قاعدگی شوند
شرایط دیگری نیز میتوانند موجب خونریزی شدید در دوران قاعدگی شوند، از جمله:
. فیبرومها (تومورهای خوشخیم عضلانی رحم)،
. سندروم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)،
. اختلالات تیروئید و همچنین آدنومیوز، وضعیتی که در آن بافت آندومتر (پوشش داخلی رحم) به داخل لایهی عضلانی رحم رشد میکند.
(جالب است بدانید برخی از این بیماریها، از جمله اندومتریوز، حتی ممکن است پس از یائسگی نیز رخ دهند). به همین دلیل، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق علت خونریزی بسیار مهم است.
آیا اندومتریوز باعث ایجاد لختههای خون میشود؟
شواهدی وجود دارد که نشان میدهد اندومتریوز با افزایش تمایل بدن به لخته شدن خون (انعقاد) در سراسر بدن مرتبط است. با این حال، متخصصان تأکید میکنند که این به آن معنا نیست که اندومتریوز بهطور مستقیم باعث ایجاد لختههای خونی در دوران قاعدگی میشود. بلکه این ارتباط بیشتر از طریق قاعدگیهای سنگینتر بروز میکند.
زنانی که اندومتریوز دارند، ۳۴٪ بیشتر در معرض خطر سکته مغزی هستند؛ اما بخشی از این افزایش خطر ممکن است به دلیل درمانهای اندومتریوز مانند هیسترکتومی (برداشتن رحم) و اووفورکتومی (برداشتن تخمدانها) باشد، نه خود اندومتریوزرابطهی بین قاعدگی شدید و اندومتریوز میتواند دوطرفه باشد. اندومتریوز میتواند باعث التهاب مزمن، مقاومت به پروژسترون و سیگنالهای هورمونی غیرطبیعی در پوشش رحم شود، که همگی میتوانند به اختلالات قاعدگی و افزایش خونریزی منجر شوند.
از سوی دیگر، برعکس آن نیز ممکن است درست باشد: قاعدگیهای سنگین به خودی خود ممکن است خطر ابتلا به اندومتریوز را افزایش دهند، از طریق فرآیندی به نام قاعدگی برگشتی. خونریزی شدیدتر میتواند باعث شود که مقدار بیشتری از خون قاعدگی بهصورت برگشتی از لولههای فالوپ خارج شده و وارد حفرهی شکمی شود.
البته باید توجه داشت که قاعدگی برگشتی پدیدهای نسبتاً رایج حتی در زنانی است که اندومتریوز ندارند، بنابراین بهتنهایی نمیتواند علت ایجاد این بیماری باشد.
صرفنظر از اینکه قاعدگی سنگین علت یا نتیجهی اندومتریوز باشد، در هر دو صورت خروج خون زیادتر احتمال تشکیل لخته در مایع قاعدگی را افزایش میدهد. چرا که وقتی مقدار بیشتری خون قاعدگی از بدن دفع میشود، ممکن است این حجم خون پیش از خروج، در رحم یا واژن جمع شود. در این حالت، وقتی خون برای مدتی راکد میماند، میتواند منعقد و غلیظ شود و قبل از خارج شدن از بدن به شکل لخته درآید.
لختههای خونی و خطراتی فراتر از دوران قاعدگی
آیا تمایل بیشتر به لخته شدن خون در افراد مبتلا به اندومتریوز به این معناست که آنها بیشتر در معرض خطر تشکیل لخته در سایر نقاط بدن نیز هستند؛ از جمله در وریدها و شریانها؟
این موضوع هنوز محل بحث است.
متخصصان میگویند دادههای کافی دربارهی تأثیرات سیستمیک واقعی اندومتریوز در دست نیست. با این حال، اندومتریوز به عنوان عاملی شناخته شده که خطر طولانیمدت بیماریهای قلبیعروقی و سکته مغزی را افزایش میدهد. دلیل دقیق این ارتباط هنوز در حال بررسی است.
برای مثال، تحلیل دادههای “مطالعه سلامت پرستاران II” که هزاران زن را به مدت ۲۸ سال دنبال کرده بود، نشان داد زنانی که اندومتریوز دارند، ۳۴٪ بیشتر در معرض خطر سکته مغزی هستند؛ اما بخشی از این افزایش خطر ممکن است به دلیل درمانهای اندومتریوز مانند هیسترکتومی (برداشتن رحم) و اووفورکتومی (برداشتن تخمدانها) باشد، نه خود اندومتریوز؛ چراکه این جراحیها بهتنهایی میتوانند خطر سکته را افزایش دهند.
پژوهشهای دیگر نیز ارتباط مشابهی بین اندومتریوز و کلسترول بالا و فشار خون بالا یافتهاند.
این موضوع نیز احتمالاً با التهاب مزمن سیستمیک و اختلالات هورمونی که از ویژگیهای اندومتریوز هستند مرتبط است؛ اما به گفتهی همان پژوهش، خود درمانهای اندومتریوز (مانند هیسترکتومی و اووفورکتومی) نیز ممکن است بخشی از علت باشند.
قرصهای ضدبارداری و لختههای خون
قرصهای ضدبارداری خوراکی یکی از درمانهای رایج اندومتریوز هستند، زیرا میتوانند خونریزی شدید قاعدگی را کاهش دهند؛ اما در عین حال، این قرصها خطر ترومبوآمبولی وریدی (VTE) نوعی لختهی خونی که در داخل ورید شکل میگیرد (مثل ترومبوز ورید عمقی) را افزایش میدهند.
در یک تحلیل ترکیبی در سال ۲۰۲۵ روی زنانی که از قرصهای ضدبارداری استفاده میکردند، مشخص شد افرادی که اندومتریوز دارند، تقریباً دو برابر بیشتر از سایرین در معرض خطر VTE هستند.
با این حال، این گروه همچنین میزان بالاتری از سایر عوامل خطر VTE را داشتند، مانند سابقهی جراحیها از جمله جراحی برای برداشت بافت اندومتریوتیک از شکم.
در هر صورت، چه خود اندومتریوز و چه درمانهای آن باعث افزایش خطر لختههای خونی شوند، این مسئله قابل توجه است؛ هرچند معمولاً دلیلی برای خودداری از درمان نیست، مگر اینکه عوامل خطر قلبیعروقی دیگری مانند سیگار کشیدن یا چاقی وجود داشته باشد.
به گفته متخصصان خطر مطلق VTE پایین است؛ حدود ۷ تا ۱۰ مورد در هر ۱۰هزار زن در سال در میان افرادی که از قرصهای ضدبارداری حاوی استروژن استفاده میکنند، در مقایسه با ۲ تا ۴ مورد در هر ۱۰هزار زن در سال در افرادی که از این قرصها استفاده نمیکنند. قرصهای حاوی تنها پروژسترون نیز خطر VTE را افزایش نمیدهند.
همچنین مهم است بدانیم خطر VTE در دوران بارداری بسیار بالاتر است؛ حدود ۱ تا ۲ مورد در هر ۱۰۰۰ بارداری، یعنی احتمال تشکیل لخته در بارداری چهار تا پنج برابر بیشتر از زمانی است که فرد باردار نیست.
مدیریت لختههای خونی مرتبط با اندومتریوز
روش اصلی برای درمان لختههای آزاردهندهی دوران قاعدگی، کاهش حجم خونریزی است. یکی از راهها استفاده از قرصهای ضدبارداری خوراکی است (چه حاوی استروژن و چه فقط پروژسترون).
درمان قاعدگیهای سنگین با قرصهای ضدبارداری میتواند میزان لختههای قاعدگی را کاهش دهد، هرچند برخی بیماران همچنان لختههای کوچکی را تجربه میکنند. پیش از شروع مصرف قرصهای حاوی استروژن، باید دربارهی عوامل خطر فردی برای VTE با پزشک مشورت کرد. این داروها برای بیشتر زنان ایمن هستند و در زنانی که عامل خطر ندارند، گزینهای بسیار مناسب محسوب میشوند.
راهکارهای دارویی دیگری نیز وجود دارد؛ چه تجویزی و چه بدون نسخه. برای کمک به کاهش لختهها یا خونریزی زیاد، معمولاً داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن را توصیه میکنیم، که میتوانند میزان خونریزی قاعدگی را بین ۱۰ تا ۵۲ درصد کاهش دهند. همچنین دارویی غیرهورمونی به نام ترانِگزامیک اسید وجود دارد که بیماران آن را در دوران قاعدگی (به مدت پنج روز) مصرف میکنند و میتواند میزان خونریزی را ۲۶ تا ۵۹ درصد کاهش دهد.
جمعبندی
دیدن لختههای خون در دوران قاعدگی میتواند نگرانکننده باشد، اما در بیشتر مواقع نشانهی خطر نیست.
قاعدگیهای سنگین احتمال بروز لختههای خونی را افزایش میدهند، بنابراین افرادی که به اندومتریوز مبتلا هستند و معمولاً دورههای قاعدگی سنگینتری دارندممکن است بیشتر لخته مشاهده کنند.
با این حال، اندومتریوز یا برخی از درمانهای آن مانند جراحی یا قرصهای هورمونی ضدبارداری میتوانند خطر تشکیل لختههای خونی در وریدها و شریانها را نیز افزایش دهند؛ از جمله لختههایی که ممکن است باعث سکته مغزی یا ترومبوز ورید عمقی شوند.
اگر لختههای دوران قاعدگی برایتان آزاردهندهاند، یا نگران اندومتریوز و سلامت قلب و عروقتان هستید، حتماً با پزشکتان مشورت کنید تا بتوانید تمام علائم را بررسی کرده و بهترین گزینهی درمانی متناسب با وضعیتتان را پیدا کنید.
پیام شما به ما