وقتی بچهها از مدرسه برمیگردند و با چهرهای درهم یا پرهیجان از "دعوا با فلانی" یا "دوست جدیدم" حرف میزنند، در واقع دارند گوشهای از دنیای پیچیده روابط انسانی را تجربه میکنند. اما آیا ما بزرگترها میدانیم چطور در این موقعیتها کنارشان باشیم؟ گفتوگو با کودک دربارهی دوستی، دشمنی، فرقها و شباهتها از مهمترین وظایف تربیتی والدین و مربیان است؛ اما اغلب آن را به امید گذر زمان، به سکوت برگزار میکنیم. این در حالیست که همین حرفهای بهظاهر ساده، پایههای سلامت روان، مهارت ارتباطی و حتی هویت اجتماعی کودک را شکل میدهد.
در این گزارش میخواهیم ببینیم چطور میتوان بدون القای ترس یا پیشداوری، با کودکان دربارهی روابط انسانی حرف زد؛ چگونه به آنها کمک کنیم تا تفاوتها را بشناسند، دوستی را تمرین کنند و با تعارضها کنار بیایند؛ نه با خشم، بلکه با مهارت.
چرا گفتوگو درباره مفاهیم اجتماعی با کودکان مهم است؟
کودکان از همان سالهای نخست زندگی، رفتارهای دیگران را مشاهده و تجربه میکنند. وقتی کودک در مهدکودک با کودکی دیگر مشاجره میکند، یا در تلویزیون تصویری از جنگ یا درگیری میبیند، ذهن او بیدرنگ شروع به پردازش میکند. در این موقعیتها، نبودِ گفتوگو میتواند باعث برداشتهای نادرست و نگرانیهای درونی شود. در مقابل، صحبت کردن در زمان مناسب، باعث شفافسازی، آرامش و یادگیری تدریجی مهارتهای زندگی اجتماعی میشود.
از چه زمانی میتوانیم درباره این مفاهیم با کودک صحبت کنیم؟
برای کودک سهساله تا هفتساله، مهمترین راه شناخت دنیا، تجربه و گفتوگوهای روزمره است. آنها هنوز تفکر انتزاعی ندارند، اما درک عاطفی بالایی دارند. مثلاً اگر بپرسید: «اگه یکی اسباببازیتو بگیره و پس نده، چه حسی پیدا میکنی؟» بهسادگی وارد بحثی درباره مالکیت، عدالت یا دوستی میشوید، بدون آنکه از این واژهها استفاده کرده باشید.
دوستی را چطور برای کودک تعریف کنیم؟
برای کودک، «دوست» کسی است که کنارش خوش میگذرد، بازی میکند و اذیتش نمیکند. اگر کودک در این رابطه آسیب دید (مثلاً کتک خورد یا اسباببازیاش شکسته شد)، ممکن است بپرسد: «پس چرا دوستم این کارو کرد؟» در اینجا بهتر است از مثال استفاده کنید: «گاهی دوستهامون هم اشتباه میکنن. مهم اینه که باهاش حرف بزنیم و بگیم ناراحت شدیم.»
پیشنهاهای زیر به شما در این زمینه کمک میکند:
داستانسرایی: با تعریف قصههایی از حیوانات یا شخصیتهای کودکانه درباره همکاری، بخشش یا ناراحتی، میتوان مفهوم دوستی را غیرمستقیم جا انداخت.
بازی نقش: با استفاده از عروسک یا نقاشی میتوان موقعیتهای فرضی ایجاد کرد تا کودک احساسات و دیدگاهش را بیان کند.
آیا باید درباره «دشمنی» هم حرف بزنیم؟
کودکان با واژه «دشمن» از طریق تلویزیون، بازیها یا صحبت بزرگترها آشنا میشوند. گاهی هم ممکن است در خانه بشنوند که «فلانی دشمن ماست» یا «با اینا دوست نباش».
اگر کودک پرسید «دشمن یعنی چی؟»، بهتر است بگویید:
«آدمایی که به بقیه آسیب میزنن و با کاراشون باعث ناراحتی یا خطر میشن.»
سپس بلافاصله فضا را مثبت کنید:
«ما یاد میگیریم چطور از خودمون مراقبت کنیم، بدون اینکه بخوایم مثل اونها رفتار کنیم.»
هشدار:
کودک را نباید درگیر نفرت و خشونت کرد. حتی اگر دشمنیای در جهان واقعی وجود دارد، هدف ما تقویت حس امنیت، همدلی و مرزهای سالم است.
درباره تفاوتها چه بگوییم؟
کودک ممکن است از کسی بپرسد: «چرا پوستش تیرهست؟»، «چرا مامانش پیششون زندگی نمیکنه؟» یا «چرا اون یکی بچه راه نمیره؟» این سؤالات کاملاً طبیعی است.
پاسخ والد یا مربی باید صادقانه، ساده و بدون قضاوت باشد:
«آدمها با هم فرق دارن. هرکس یه شکلیه.»
«مهم اینه که مهربون باشیم و اذیت نکنیم.»
پیشنهادهای زیر به شما کمک میکند:
کتابهای تصویری درباره تفاوتهای فرهنگی، جسمی یا خانوادگی میتوانند بسیار کمککننده باشند.
استفاده از تصاویر واقعی برای توضیح ساده و جذابتر
ویژگیهای گفتوگوی مؤثر با کودک
برای اینکه کودک از گفتوگو لذت ببرد و به درک درست برسد:
از لحن آرام، نگاه محبتآمیز و نشستن در سطح کودک استفاده کنید
پرسشهای باز بپرسید: «به نظرت دوستی یعنی چی؟»، «تا حالا با کسی دعوات شده؟ چرا؟»
داستان زندگی خود را بگویید: «وقتی من کوچیک بودم، با دوستم قایمموشک بازی میکردیم و ...»
اشتباهات رایج را بشناسیم
قضاوت سریع نکنید: اگر کودک گفت «من فلانی رو دوست ندارم»، فوری نگویید «این حرف بده» بلکه دلیلش را بپرسید.
اطلاعات زیادی ندهید: وقتی کودک درباره جنگ، جدایی یا تفاوت نژادی میپرسد، کافیست به اندازه فهم او و بدون اضطراب توضیح دهید.
ترس را منتقل نکنید: بعضی والدین برای محافظت از کودک، ناخواسته با گفتن «آدمبدها زیادن، با کسی حرف نزن» کودک را مضطرب میکنند. بهجای آن بگویید «اگر کسی گفت کار بدی بکن، سریع بیا به من بگو.»
پیام شما به ما