خداوند در آیه ۵ سوره تحریم میفرماید:
«اگر پیامبر طلاقتان دهد، امید است که پروردگارش همسرانی بهتر از شما را به او عطا کند: زنانی مسلمان، با ایمان، فروتن، توبهکار، عبادتپیشه، سیاحتگر [در راه خدا]، بیوه و دوشیزه.» (تحریم:۵)
۱. تسلیم خدا بودن (مسلمات)
اولین ویژگی، «مسلمان بودن» است. اما این واژه در اینجا صرفاً به معنای اظهار زبانی شهادتین نیست. «اسلام» در این بافتار، نشاندهنده تسلیم قلبی و عملی فرد نسبت به اراده خداوند است. زنِ «مسلمه»، خود را در مسیر حق و شریعت قرار داده و تصمیمهای زندگیاش را با معیار الهی میسنجد. چنین فردی، قابلیت آن را دارد که در زندگی مشترک، آرامشبخش و اهل سازش باشد.
۲. ایمان قلبی (مؤمنات)
در کنار تسلیم ظاهری، «ایمان» به عنوان تأیید درونی و باطنی از باورها مطرح میشود. این تأکید دوگانه (اسلام + ایمان) نشان میدهد که معیار قرآنی همسر، تنها به ظواهر مذهبی بسنده نمیکند، بلکه به ریشههای درونی نیز توجه دارد. مؤمنه، کسی است که در سختی و راحتی، پایبند به باورهای خود باقی میماند.
۳. قانتات: فرمانبردار
واژه «قانتات» در قرآن، معمولاً به معنای کسانی آمده که با فروتنی در برابر خدا و در این آیه، احتمالاً در برابر نظام خانواده نیز، مطیع و باگذشت هستند. اطاعت در اینجا، برخلاف تفاسیر مردسالارانه، به معنای از خودگذشتگی یکطرفه نیست، بلکه نشانی از روحیه همکاری و تعهد در زندگی مشترک است.
۴. تائبات: اهل بازگشت و اصلاح
زنانی که اهل توبهاند، در واقع اهل بازنگری و بازسازیاند. این ویژگی، هم جنبه ایمانی دارد و هم جنبه شخصیتی. فردی که توانایی اعتراف به اشتباه و تغییر مسیر دارد، از ثبات فکری و سلامت روحی بالایی برخوردار است. چنین فردی، برای یک زندگی سالم و رشدیابنده، گزینهای ممتاز است.
۵. عابدات: عبادتمحور
عبادت در نگاه قرآن، نه فقط نماز و روزه، بلکه نگاهی به جهان از منظر معنویت و هدفمندی است. زن عابده، کسی است که زندگیاش رنگ و بوی حضور الهی دارد. چنین انسانی، نقش مهمی در تربیت نسل آینده و مدیریت روحی خانواده ایفا میکند.
۶. سائحات: اهل سیر و عبادت اجتماعی
بعضی مترجمان، کلمه «سائحات» را به معنای کنایی آن یعنی روزهدار معنا کردهاند اما طبق گفتۀ مجمع البیان، «سائحات» یعنی زنانی که در زمین سیر میکنند برای عبادت. (ج ۲۵، ص ۱۴۰) بنابراین، طبق این دیدگاه، قدم برداشتن برای هر کاری که مصداق عبادت شمرده شود مثل حضور در مسجد، جلسات قرآن، تکایا و هیاتهای مذهبی و... این ویژگی، نشانهای از «معنویت اجتماعی» است؛ حضور فعال دینی در متن جامعه.
در واقع، این معیار نشان میدهد که زن مؤمن، نه منزوی و در حاشیه، بلکه عضوی اثرگذار در جامعه دینی است.
۷ و ۸. ثیبات و أبکار: تجربه یا طراوت؟
در پایان آیه، دو حالت برای وضعیت زناشویی زنان ذکر شده: بیوه (ثیبات) و دوشیزه (أبکار). این دو ویژگی برخلاف موارد قبلی، ذاتی یا تاریخیاند نه اخلاقی. اما حضور آنها در آیه، نکتۀ جالبی را مطرح میکند: قرآن برای همسر ایدهآل، سن یا سابقه ازدواج را ملاک نمیداند. هم زنان بیوه میتوانند همسران برتری باشند، و هم دختران دوشیزه. این نگاه، تصورات رایج و بعضاً تبعیضآمیز نسبت به زنان بیوه را زیر سؤال میبرد.
بازتعریف همسر مطلوب در پرتو قرآن
آیه ۵ سوره تحریم، صرفاً تهدیدی به همسران پیامبر نیست بلکه «بیانیهای اخلاقی و الهی» درباره ملاکهای بنیادین همسرداری است. انتخاب همسر، تصمیمی سرنوشتساز است و قرآن با ذکر این هشت ویژگی، ما را از سطح معیارهای سطحی مانند زیبایی یا ثروت، به سوی عمق فضائل اخلاقی و معنوی هدایت میکند.
این معیارها، چه برای مردان و چه برای زنان، الگویی پایدار برای تشکیل خانوادهای مبتنی بر ایمان، رشد، مشارکت و تعالیاند. اگر به دنبال همسری هستیم که ما را در مسیر حق و خیر یاری دهد، این آیه نقشه راه ماست.
در انتخاب همسر، افراد معمولاً به طیفی از ویژگیهای ظاهری، رفتاری و خانوادگی توجه دارند؛ اما قرآن کریم، چارچوبی الهی برای این انتخاب حساس ترسیم میکند. در سوره تحریم، خداوند در مقام تهدیدی تربیتی نسبت به همسران پیامبر صلیاللهعلیهوآله، ۸ ویژگی برتر را برای همسری پیامبر معرفی میکند. هرچند سیاق آیه به موضوع خاصی مربوط است، اما تحلیل محتوای آن میتواند تصویری آرمانی از ملاکهای همسر مطلوب از نگاه قرآن ارائه دهد.
ابوالقاسم شکوری
شنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ - ۰۹:۱۶
پیام شما به ما