تصور کنید زنی جوان با چشمانی بسته مقابل مردی ایستاده و می‌لرزد و مرد با حرکات دست و بدون تماس فیزیکی، ادعا می‌کند «انرژی منفی» را از وجودش پاک می‌کند. این صحنه، بخشی از ویدیوهای پربازدیدی است که در اینستاگرام دست‌به‌دست می‌شود؛ ویدئوهایی از دوره‌های «چی‌کونگ پزشکی» و «پاکسازی چاکرا» که در تهران با قیمت‌های میلیونی برگزار می‌شوند. یکی از این مربیان ادعا می‌کند با ۲۰ سال تجربه در متافیزیک، علوم ذهن و چی‌کونگ پزشکی و گواهینامه‌هایی از آلمان و سنگاپور، از طریق تماس تصویری و حضوری انرژی منتقل می‌کند. اما این ادعاها چقدر واقعیت دارد؟

شبه‌علم در لباس درمان

روش‌هایی مانند انتقال انرژی، فعال‌سازی کندالینی، پاکسازی چاکراها و باز کردن چشم سوم، از جمله تکنیک‌های رایج در دوره‌هایی هستند که با عناوینی مانند «چی‌کونگ پزشکی» و «مدیریت انرژی بدن» تبلیغ می‌شوند. این مفاهیم عمدتاً ریشه در سنت‌های باستانی شرقی دارند و به وجود انرژی حیات نامرئی (چی یا پرانا) در بدن انسان ادعا دارند. با این حال، مطالعات علمی معتبر این روش‌ها را فاقد هرگونه پایه فیزیکی یا زیست‌پزشکی می‌دانند.  در مقاله‌ای منتشرشده در NCBI (مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری آمریکا) هم بیان شده که مطالعات محدود در این زمینه یا دارای نمونه‌های آماری بسیار کوچک‌اند یا نتایج‌شان قابل تکرار نیستند. به بیان روشن، این روش‌ها بیشتر از آنکه درمان باشند، نوعی نمایش معنوی و اثر روانی کوتاه‌مدت ایجاد می‌کنند که شبیه به اثر پلاسبو (دارونما) است

بازار اضطراب‌فروشی

در روزگاری که اضطراب، افسردگی و درماندگی روانی درحال افزایش است، وعده‌های ساده برای «آرامش درونی» و «شفای عاطفی» با چنان سرعتی فراگیر می‌شوند که حتی نیازی به اثبات علمی ندارند. واژه‌هایی مبهم اما جذاب مانند «فرکانس کوانتومی»، «تراز کردن هاله انرژی» یا «بیداری کندالینی»، اغلب در کنار ویدیوهایی از افراد در حالت خلسه به کار می‌روند تا چنین القا کنند که این مسیر، کلید نجات است. اما حقیقت چیز دیگری است: تأثیر این روش‌ها اغلب به پدیده‌ روانیِ دارونما (پلاسبو) محدود می‌شود و در بسیاری موارد، نتیجه آن تنها وابستگی روانی و توهم درمان برای مخاطبان است.
طبق گزارشی از سایت آمریکایی Healthline که یکی از منابع معتبر بین‌المللی در حوزه سلامت است، روش‌هایی مانند پاکسازی چاکرا یا انتقال انرژی، بیشتر از آنکه اثربخش باشند، می‌توانند وابستگی روانی ایجاد کنند و از بحران‌های عاطفی افراد سوءاستفاده کنند.

ادعاهای بی‌پشتوانه

در تبلیغات دوره‌های «شفا با انرژی»، همه‌چیز به شکلی طراحی می‌شود که عقل را خاموش و احساس را بیدار کند، صحنه‌هایی از لرزش، فریاد و اشک افراد در طول جلسات انرژی‌درمانی دیده می‌شود؛ اما هیچ توضیح علمی روشنی درباره آنچه واقعاً در حال رخ دادن است، ارائه نمی‌شود.

ادعاهایی مثل «درمان از راه دور»، «افزایش سطح انرژی بدن» یا «دریافت انرژی از کیهان» نه تنها پایه‌ای علمی ندارند، بلکه در برخی موارد مصداق فریب درمان‌جویان و حتی کلاهبرداری محسوب می‌شوند. به‌ویژه زمانی که این دوره‌ها با هزینه‌های سنگین برگزار شده و مقابل افراد دربرابر پیگیری درمان پزشکی واقعی می‌ایستد.

در کشورهای توسعه‌یافته، تبلیغ روش‌های درمانی تأییدنشده ممکن است با پیگرد قانونی مواجه شود. برای مثال در ایالت متحده و در پرونده Smith v. People، فردی که با قرار دادن دست بر بدن بیماران قصد درمان داشت، به جرم طبابت بدون مجوز محکوم شد. در سال ۱۹۹۸، دکتر راجر کالاهان بابت تبلیغ روش‌های انرژی‌درمانی برای ترک اعتیاد، از سوی کمیسیون تجارت فدرال آمریکا (FTC) جریمه شد و تبلیغاتش ممنوع گردید. اگرچه برخی ایالت‌ها تحت قوانین «آزادی سلامت» اجازه محدودی به درمانگران انرژی می‌دهند، اما تخطی از حدود مشخص، تبعات سنگینی به همراه دارد.

پیامدهای روانی و جسمی

پناه بردن به روش‌هایی مانند انرژی‌درمانی، پاکسازی چاکرا یا بیدارسازی کندالینی، نه‌تنها جایگزین درمان‌های علمی نمی‌شود، بلکه می‌تواند پیامدهای روانی شدیدی به‌دنبال داشته باشد. مطالعات بالینی نشان داده‌اند که تکنیک‌های شبه‌درمانی که بدون نظارت تخصصی انجام می‌شوند، ممکن است منجر به افزایش علائم اضطرابی، بروز حملات پانیک، تشدید افسردگی و گاه تحریک حالت‌های شبه‌روان‌پریشانه شوند؛ به‌ویژه در افرادی که پیش‌زمینه مشکلات روان‌پزشکی دارند یا در شرایط روحی آسیب‌پذیر به سر می‌برند.

بررسی نشان می‌دهد که تجربه‌های به‌ظاهر عرفانی یا شبه‌معنوی در افراد مستعد، ممکن است به «spiritual emergency» منجر شود؛ حالتی که فرد دچار گسست روانی، توهم یا حس بی‌ربطی با واقعیت می‌شود و گاهی با اسکیزوفرنی اشتباه گرفته می‌شود. علاوه بر این، گزارش‌های میدانی از کشورهای مختلف که در BMJ Case Reports منتشر شده نشان می‌دهند برخی شرکت‌کنندگان این دوره‌ها، پس از مدتی به‌دلیل عدم دریافت درمان مؤثر، وابستگی روانی به مربی یا تکنیک‌ها پیدا کرده‌اند و با ترک دوره، دچار علائم ترک روانی، ناامیدی یا بدبینی شدید نسبت به هر نوع درمان شده‌اند.

وقتی قانون سکوت می‌کند

خلأ نظارتی در ایران، راه را برای فعالیت بی‌حد و مرز مدعیان درمان‌های غیرعلمی باز کرده است. در شرایطی که عطاری‌ها و درمانگران طب سنتی تحت نظارت وزارت بهداشت فعالیت می‌کنند، فعالان حوزه انرژی‌درمانی هیچ‌گونه پاسخ‌گویی قانونی ندارند و به راحتی در شبکه‌های اجتماعی تبلیغ می‌کنند. نتیجه این سکوت، گسترش بازار توهم‌فروشی و سوءاستفاده از نیازهای عاطفی و روانی مردم است.

بازگشت به علم، دوری از توهم

دوره‌هایی مانند پاک‌سازی چاکرا یا انتقال انرژی، اگرچه با ظاهری معنوی و زبان‌هایی علمی‌نما عرضه می‌شوند، اما در عمل چیزی جز یک بازی روانی پرهزینه نیستند.
سودجویانی که با چهره‌ای کاریزماتیک و ادعاهایی اغراق‌آمیز، جیب مخاطبان ناامید را نشانه گرفته‌اند؛ بدون آنکه مسئولیتی در قبال سلامتشان بپذیرند.
حالا زمان آن فرا رسیده که نهادهای مسئول، از وزارت بهداشت تا پلیس فتا، با وضع قوانین مشخص و اقدامات نظارتی جدی، جلوی گسترش این جریان را بگیرند.