صفحه‌ای اینستاگرامی با نزدیک به دویست‌هزار دنبال‌کننده، بطری‌هایی می‌فروشد که روی آن‌ها نماد «گل زندگی» چاپ شده است. فروشنده ادعا می‌کند این بطری‌ها اگر پر از آب شوند و یک ساعت در برابر نور خورشید قرار بگیرند، آبی «شفابخش» تولید می‌کنند؛ آبی که به گفته او، سرطان را درمان می‌کند، بیماری‌های خودایمنی را از بین می‌برد و حتی جایگزین داروهای تخصصی می‌شود. قیمت این معجزه؟ چهار بطری به بهای یک میلیون و صد و پنجاه هزار تومان.

بازار پررونق امید واهی

نگاهی به این صفحه نشان می‌دهد ده‌ها پست تبلیغاتی و هایلایت «رضایت مشتریان» پر شده از پیام‌هایی که مدعی‌اند بیمارشان با نوشیدن این آب، از سرطان کلیه جان سالم به در برده یا داروهای خودایمنی را کنار گذاشته‌اند. روایت‌هایی که در نگاه اول امیدوارکننده‌اند، اما در واقع می‌توانند مرگبار باشند؛ تبلیغ رها کردن درمان‌های تخصصی و اعتماد به بطری‌هایی که هیچ خاصیت درمانی ندارند.

اینجاست که اثر پلاسبو نقش خود را نشان می‌دهد؛ بیمارانی که به این آب باور دارند، ممکن است موقتا حالشان بهتر شود یا تجربه بهبود کاذب داشته باشند. همین حس بهبود، در قالب کامنت‌ها و پیام‌های «رضایت مشتری» منعکس می‌شود و دیگران را اغوا می‌کند. در واقع، این صفحات از اثر روانی پلاسبو برای بازاریابی استفاده می‌کنند و آن را به عنوان «اثبات علمی» محصول خود نشان می‌دهند.

علم چه می‌گوید؟

هیچ طرح هندسی روی سطح یک بطری نمی‌تواند ساختار مولکولی آب را تغییر دهد. این ادعا هیچ پشتوانه علمی ندارد. تنها منبعی که طرفداران آن به آن استناد می‌کنند، پژوهش‌های ماسارو ایموتو، دانشمند ژاپنی است که با ثبت تصاویر کریستال‌های یخ تلاش می‌کرد نشان دهد کلمات و موسیقی می‌توانند شکل یخ را تغییر دهند. این آزمایش‌ها هرگز در جامعه علمی پذیرفته نشدند و بارها به عنوان نمونه‌ای از شبه‌علم رد شده‌اند.

گذاشتن آب در برابر نور خورشید در بطری‌های شفاف، روشی شناخته‌شده به نام SODIS است که در کشورهای فقیر برای ضدعفونی آب‌های آلوده استفاده می‌شود. اما این روش هیچ کاربردی برای آب شهری تصفیه‌شده ایران ندارد و بطری‌های آبی‌رنگ این پیج اساسا مانع عبور نور فرابنفش می‌شوند؛ یعنی حتی کارکرد ضدعفونی هم وجود ندارد.

خطرات واقعی برای بیماران

ماجرا فقط به فروش یک بطری ختم نمی‌شود. مسئله اصلی این است که چنین تبلیغاتی می‌تواند بیماران را به ترک درمان‌های تخصصی و داروهای حیاتی‌شان ترغیب کند. نتیجه روشن است؛ بیماری که قابل کنترل یا درمان بوده، با امید واهی به آب خورشیدی، به سمت عود یا مرگ سوق داده می‌شود. این همان نقطه‌ای است که کلاهبرداری مرز خطرناک‌تری پیدا می‌کند؛ تجارت بر سر جان انسان‌ها.

سودآوری از جهل

چهار بطری معمولی با طرحی چاپ‌شده روی بدنه، در بازار بیش از یک میلیون تومان به فروش می‌رسند. بطری‌های مشابه بدون طرح، با قیمتی بسیار پایین‌تر قابل خریداری‌اند. این یعنی سود نجومی از فروش چیزی که هیچ تفاوت ماهوی با یک بطری پلاستیکی یا شیشه‌ای معمولی ندارد. در واقع، فروشنده با سرمایه‌ای ناچیز، محصولی را چندین برابر قیمت واقعی عرضه می‌کند؛ محصولی که کالای اصلی آن «امید» است، نه آب. اما خطر اصلی اینجاست که این امید واهی می‌تواند فرصت حیاتی درمان را از دست بیماران بگیرد.