از صفحه‌های اینستاگرامی صحبت می‌کنم که این روزها با بالارفتن تب کورتیزول ادعا می‌کنند معجزه تمام دردها در مکملی‌ست که آنها می‌فروشند. حالا ماجرا از چه قرار است؟  کورتیزول هورمونی‌ست که از غدد فوق‌کلیوی ترشح می‌شود و نقش مهمی در مدیریت استرس، تنظیم قند خون، فشار خون و سوخت‌وساز بدن دارد. این صفحات، کورتیزول بالا را دلیل تمام بیماری‌ها می‌دانند و با ادعای علمی بودن، بسته‌هایی بدون نام‌ونشان را به‌عنوان نجات‌دهنده معرفی می‌کنند و صدها هزار نفر را با وعده‌هایی جذاب، اما بدون هیچ پشتوانه پزشکی، جذب می‌کنند. در این گزارش به این موضوع می‌پردازیم که چرا و چطور همچنان این صفحه‌ها  هربار با موضوعی متفاوت، مخاطب جذب می‌کنند و با فروش محصول، در بازار سیاه مجازی از اعتماد مردم سوءاستفاده می‌کنند؟

 این صفحات معمولاً با نام‌بردن از منابعی مانند Harvard Health شروع می‌کنند و درباره نقش کورتیزول در تنظیم استرس، خواب، قند خون و عملکرد ایمنی توضیحاتی می‌دهند. تا اینجا همه چیز علمی به نظر می‌رسد. اما ناگهان، بازی با ترس مخاطب شروع می‌شود: 

 کورتیزول بالا، از نظر آن‌ها، مقصر همه چیز است: ریزش مو، پرش عضله، نفخ، بی‌خوابی، تیرگی دور چشم، تنبلی تخمدان، افسردگی، ضعف عضلانی، کاهش میل جنسی، کهیر، خستگی مزمن و حتی کاهش اعتمادبه‌نفس!

 آن‌ها فهرستی بلندبالا از اختلالات را به کورتیزول نسبت می‌دهند، بدون اینکه از مخاطب بخواهند حتی یک آزمایش خون بدهد. درحالی‌که طبق دستورالعمل انجمن غدد آمریکا، اختلالات کورتیزولی تنها در بیماری‌هایی نظیر سندرم کوشینگ یا نارسایی آدرنال مطرح‌اند و تشخیص آن‌ها تنها با آزمایش‌های تخصصی و نظارت پزشکی امکان‌پذیر است، نه با یک استوری اینستاگرامی.

 بعد از القای ترس، حالا نوبت فروش محصول می‌رسد. اولین پیامی که بعد از درخواست محصول دریافت کردیم فرم مشاوره بود: «یک عکس از داخل چشم و روی زبان بفرستید تا درصد خطا کم شود. سوالاتی مثل د رناحیه شکم و پهلو چربی دارید؟ میزان استرس و در نهایت ریزش مو دارید یا خیر؟» در ادامه منتظر پاسخ نماند و هزینه پاکسازی و کورتیزول را ۴میلیون و ۷۰۰ اعلام کرد.
بسته‌ای از دم‌نوش یا کپسول که ادعا می‌شود ترکیبی از گیاهان نایاب، بدون عوارض، بدون مواد شیمیایی و مناسب برای درمان همه چیز است؛ از تنبلی تخمدان گرفته تا بیش‌فعالی کودک.  اما روی بسته‌ها نه نام شرکت تولیدکننده وجود دارد، نه ترکیبات، نه مقدار مصرف، نه هشدار تداخل دارویی، نه مجوز سازمان غذا و دارو. فقط یک طراحی ساده و رنگ سبز که حس «طبیعی بودن» به مخاطب بدهد.

در بخش هایلایت‌ها، به‌جز استوری‌هایی درباره‌ واریزها و رضایت مشتری و مشکلات و بیماریهایی مربوط به کورتیزول، در بخش «اطلاعات»، تصویری از یک گواهی منتشر شده؛ اما گواهی مربوط به چیست؟ پایان یک دوره آنلاین با عنوان «دوره جامع طب سنتی پلاکت» که صرفاً ادعا شده شامل ۵۰ ساعت آموزش حرفه‌ای بوده است.

در استوری دیگر، تصویری به‌عنوان «تأییدیه کیفیت محصول» منتشر شده که بسیاری تنها به متن اضافه‌شده توسط خود صفحه توجه می‌کنند. این تصویر در واقع مربوط به هفتمین همایش ملی کیفیت است که در آن از کیفیت یک محصول یا مجموعه تقدیر شده، اما هیچ نامی از برند یا شخص دریافت‌کننده وجود ندارد. مشخص است که بخش ابتدایی گواهی‌نامه عمداً بریده شده و اسم صفحه، به شکلی ناشیانه در گواهی‌نامه اضافه شده است. به‌عبارتی، گواهی وجود دارد؛ اما نه برای این محصول، نه برای این صفحه و نه برای شخص خاصی. آن‌چه وجود دارد، صرفاً یک نمایش ظاهری برای جلب اعتماد مخاطب است.

اما واقعیت‌های علمی در این‌باره هشدار می‌دهد؛ بر اساس گزارش رسمی پایگاه LiverTox وابسته به مؤسسه ملی سلامت ایالات متحده (NIH)، ۱۶ تا ۲۰ درصد آسیب‌های کبدی ناشی از داروها، مربوط به مکمل‌های گیاهی بی‌نام است. در برخی کشورهای آسیایی این عدد به ۷۰ درصد می‌رسد.  برای مثال در سال ۲۰۲۴، نشریه People گزارش داد؛ زنی که روزانه ۲۲۵۰ میلی‌گرم زردچوبه مصرف می‌کرد، دچار افزایش ۶۰ برابری آنزیم‌های کبدی شد و به‌خاطر نارسایی کبدی در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شد. بنابراین «طبیعی» بودن، تضمین سلامت نیست و بدون مقدار مصرف، حتی زردچوبه هم می‌تواند سمی شود.

 صفحه‌های مدعی درمان کورتیزول، با روش‌هایی سازمان‌یافته اعتمادسازی می‌کنند؛ ‌

 گواهی‌نامه‌های ناقص: تصاویر دست‌کاری‌شده از همایش‌های بی‌ربط، با اسم کاربری اضافه‌شده.

 استوری‌های رضایت مشتری تکراری: با چهره‌های ناشناس و متن‌های بدون تاریخ.

 چند صفحه، یک محتوا: ده‌ها صفحه با زبان و محصول یکسان؛ شبکه‌ای برای القای «موج علمی» دروغین.

 واژگان علمی بدون توضیح: مانند «مهار محور HPA» یا «پاک‌سازی آدرنال» که فقط برای ترساندن و پیچیده جلوه‌دادن مسئله استفاده می‌شوند.

 و در نهایت، فروش محصول و رسیدن به نتیجه مطلوب.  

 این ساختار فروش بر پایه سوءاستفاده از اضطراب، ناآگاهی و اعتماد مردم بنا شده است. آنچه به نام «درمان کورتیزول» عرضه می‌شود، نه فقط درمان نیست، بلکه می‌تواند سلامت کبد، کلیه و سیستم عصبی را تهدید کند - خصوصاً برای کودکان، زنان باردار، سالمندان یا بیماران دارای داروهای هم‌زمان.

 آمارهای رسمی از FDA و مطالعات دانشگاه میشیگان نیز نشان داده‌اند که مکمل‌های فاقد نظارت می‌توانند با داروهای ضدافسردگی، ضدانعقاد، تیروئید یا فشارخون تداخل داشته باشند؛ و حتی در مقدار کم، عوارض جدی ایجاد کنند.

 این صفحه‌ها با بازی با واژه‌ها و جعل اعتبار، محصولاتی را عرضه می‌کنند که نه مجوز دارند، نه ترکیبشان مشخص است، و نه مقدار مصرفشان کنترل می‌شود. در بهترین حالت بی‌اثرند و در بدترین سناریو، می‌توانند سلامت افراد را به خطر بیندازند. بازار سلامت، جایی برای بی‌دقتی نیست. نهادهای ناظر باید دقیق‌تر عمل کنند، رسانه‌ها باید شفاف‌تر اطلاع‌رسانی کنند و مردم هم باید قبل از اعتماد، سؤال بپرسند و تحقیق کنند. بی‌تفاوتی، همان چیزی‌ست که این شبکه‌ها از آن سود می‌برند.