آنچه تحقیقات جدید نشان داده این است که میکروپلاستیکها نه تنها موجب التهاب و اختلالات هورمونی میشوند، بلکه خطرات ویژهای برای سلامت زنان دارند؛ بهویژه در دوران بارداری. در این متن مفصل، با استناد کامل به مفاهیم متن اصلی، ما گام به گام بررسی میکنیم که چگونه پلاستیک در زندگی روزمره ما، از بستهبندی غذا تا بطریهای آب و لباسها، پیامرسانی هورمونی، سلامت روده و بارداری را تحت تأثیر میگذارد و همچنین راهکارهایی عملی برای کاهش مواجهه ارائه میدهیم.
فعالیت حرفهای دکتر ون دیس و مشاهده تغییرات سلامت زنان باردار
دکتر جین ون دیس میگوید: «حدود ۹۵٪ از کار من در بخش زایمان است، مراقبت از بیماران در تریاژ، پذیرشهای قبل از زایمان، پذیرشهای پس از زایمان و تنها حدود ۵٪ از موارد، اورژانسهای زنان از طریق بخش اورژانس هستند.» او تعداد زیادی از بیماران را میبیند که وارد بیمارستان میشوند با مشکلاتی از جمله فشار خون مزمن در بارداری، فشار خون بارداری، پرهاکلامپسی و اکلامپسی. او گاهی اوقات شاهد است که تمام بیماران بخش زایمان، برای مثال هشت نفر، همگی نوعی از اختلالات فشار خون دوران بارداری را دارند. یکی از نکات قابل توجه این است که تقریباً ۳۰٪ از موارد پرهاکلامپسی در دوره پس از زایمان رخ میدهد، یعنی مادرانی که نوزاد خود را به خانه بردهاند دوباره مجبور به بازگشت و بستری شدن هستند به دلیل تشدید بیماری.
با وجود اینکه عوامل شناختهشدهای برای بروز این اختلالات وجود دارند، دکتر ون دیس برداشت کرد که هیچ یک از آن عوامل به تنهایی نمیتواند به این میزان شیوع توضیح دهد. او در جستجوی دلیل افزون بر آنچه که در منابع علمی مطرح شده بود، به بررسی اثرات محیطی، و بهویژه تماس با مواد شیمیایی مرتبط با پلاستیک، پرداخت. او به این نتیجه رسید که بسیاری از این مواد شیمیایی که ما در محیط اطراف خود مدام با آنها مواجه هستیم، ممکن است عامل نادیدهگرفتهای باشند که بر سیستم عروقی و سلامت زنان تأثیر میگذارند.
«هرچه تحقیق بیشتر کردم، بیشتر دریافتم که مواد شیمیایی زیادی اطراف ما را احاطه کردهاند و بر سیستم عروقی ما تأثیر میگذارند. تمام رگهای خونی در بدن ما، به همراه جفت، مقدمات اختلالات فشارخون دوران بارداری هستند. هرچه بیشتر نگاه کردم، بیشتر متوجه شدم که مواجهه بیشتر با پلاستیکها و مواد پتروشیمی مختلکننده سیستم درونریز موجود در پلاستیکها احتمالاً یکی از عوامل بسیار مهم است که در مورد آن کمتر صحبت شده است.»
این بخش از تجربه بالینی او گسست بین مشاهده عینی و نظریه علمی را نشان میدهد: وقتی تعداد بیماران با اختلالات فشار خون زیاد است، اما دلایل معمولی نمیتوانند توضیح دهند، باید علتهای پنهانتر بررسی شوند.
تعریف میکروپلاستیکها و منابع وسیع آنها
قبل از ورود به تأثیرات آن، باید تعریف دقیقتری از میکروپلاستیکها داشته باشیم. پلاستیکها شامل اشکال و ترکیبات متعددیاند. به گفته دکتر ون دیس، اگر به کمد لباس خود نگاه کنید، احتمالاً ۶۰ تا ۷۰ درصد لباسها از پلیاستر، نایلون یا نوعی پلاستیک هستند. هر بار که این لباسها شسته میشوند، مقدار ناچیزی از میکروپلاستیکها آزاد میشوند و وارد سیستم آب میگردند.
در محیطهای کاری مانند بیمارستانها یا ساختمانهای اداری، بطریهای پلاستیکی آب به وفور دیده میشوند. اینها منبع مستقیمی از پلاستیک هستند که ما روزانه در تماس با آنها هستیم. اما یک منبع کمتر شناختهشده اما بسیار مهم، لاستیکهای خودروست. لاستیکهای امروزی عمدتاً ترکیبی از مواد پلاستیکی هستند. هر بار که چرخ حرکت میکند روی آسفالت، ذرات ریز پلاستیکی از لاستیک جدا میشوند و وارد هوا یا آب میگردند.
علاوه بر این، پلاستیکهایی که با غذا در تماس هستند، بستهبندی میوهها و سبزیجات و سایر مواد غذایی نقش مهمی در وارد کردن میکروپلاستیکها به بدن دارند. به شکل خلاصه، منابع مواجهه با میکروپلاستیکها بسیار زیادند و شاید بهتر است به جای پرسش «چه چیزی پلاستیک تولید میکند؟» بپرسیم «چه چیزی پلاستیک تولید نمیکند؟»
چگونه میکروپلاستیکها و مواد افزودنی پلاستیکی وارد بدن میشوند؟
سه مسیر اصلی وجود دارد:
استنشاق: ذرات میکروپلاستیک میتوانند از منابعی مانند لاستیک خودرو، گرد و غبار و محیط اطراف به صورت معلق در هوا باقی بمانند. ما با هر نفس تعداد معناداری از این ذرات را وارد ریههای خود میکنیم. برخی از این ذرات ممکن است وارد جریان خون شوند یا باعث التهاب شوند.
بلعیدن: آب و غذا منابع عمده ورود میکروپلاستیکها هستند. در حال حاضر هیچ سیستم تأمین آب شهری وجود ندارد که بتواند به طور کامل میکروپلاستیکها را فیلتر کند. این بدان معناست که آبی که ما مینوشیم، احتمالاً حاوی ذرات میکروپلاستیکی است؛ بهخصوص وقتی که لباسها شسته میشوند و ذرات در آب آزاد میشوند.
جذب پوستی: بسیاری از محصولات آرایشی، لوسیونها، کرمها، کرم ضدآفتاب و سایر محصولات مراقبت پوستی دارای پلاستیک و مواد پتروشیمی است. وقتی این محصولات روی پوست استفاده میشوند، بخشی از مواد شیمیایی آنها میتواند از طریق پوست جذب بدن شود.
در سال ۲۰۲۵، فرانسه قانونی وضع کرده است که تمامی ماشینهای لباسشویی جدید باید فیلتر میکروپلاستیک داشته باشند تا ذرات آزاد شده در شستوشو کنترل شوند. این اقدام نشاندهنده آگاهی رو به رشد نسبت به نقش لباسها و منسوجات در انتشار میکروپلاستیکها است.
مواد شیمیایی همراه پلاستیکها و اثرات آنها
میکروپلاستیکها به خودی خود یک مشکلاند، اما وقتی با مواد شیمیایی افزودهشده ترکیب شوند، مشکل بزرگتر میشود. در پلاستیکها، گروهی از مواد شیمیایی وجود دارند که برای بهبود ویژگیهای فیزیکی پلاستیک استفاده میشوند، اما تأثیرات زیستی بالقوهای دارند:
فنولها: مثلاً BPA، BPS، BPF شناخته شده به عنوان اختلالگر هورمونی
فتالاتها: برای انعطافدادن پلاستیکها استفاده میشوند
PFAS: مواد شیمیایی ماندگاری که به آنها «همیشگی» گفته میشود
پارابنها: معمولاً در محصولات آرایشی و بهداشتی یافت میشوند
چالش بزرگ این است که وقتی محققان میخواهند آزمایشی کنترل شده انجام دهند، نمیتوانند فردی کاملاً عاری از این مواد بیابند؛ تقریباً همه انسانها دارای حضور این مواد در بدن خود هستند. بنابراین، بیشتر مطالعات در این زمینه به صورت مشاهدهای و نه تجربی انجام میشوند.
شواهد یافت میکروپلاستیکها در بدن و لختههای خونی
یکی از یافتههای نگرانکننده این است که ذرات میکروپلاستیک در لختههای خون یافت شدهاند. لختههای خون میتوانند منجر به ترومبوز ورید عمقی، آمبولی ریوی و سایر عوارض مرگبار شوند. پژوهشگران در مطالعههایی یافتهاند که لختههایی که مقدار بیشتری میکروپلاستیک دارند، پیامدهای بدتری برای بیماران ایجاد میکنند.
یکی دیگر از یافتهها این است که در پلاکهای آترواسکلروتیک موجود در شریانهای کاروتید (در گردن) ذرات میکروپلاستیک مشاهده شدهاند. در این مطالعات، بیمارانی که نرخ بالاتری از سکته، حمله قلبی و مرگ داشتند، پلاکهای حاوی میکروپلاستیک بیشتری داشتند. سوالی که مطرح میشود این است: آیا چنین ذراتی در پلاکها به وقوع سکته یا حمله قلبی کمک میکنند؟
پاسخ دقیق هنوز معلوم نیست؛ اینکه آیا خود ذرات پلاستیکی عامل آسیباند یا مواد شیمیایی همراهشان. اما چیزی که روشن است این است که زمانی که ذرات بیشتری در بافتها یا فرآیندهای بیماری وجود دارد، تأثیر منفی بیشتر است.
میکروپلاستیکها در بافتهای مختلف بدن
مطالعات نشان دادهاند که این ذرات در اندامها و مایعات بدن مختلف یافت شدهاند:
ریهها: مطالعهای در سال ۲۰۲۱ نشان داد که میکروپلاستیکها در بافت ریه حضور دارند.
مکونیوم (اولین مدفوع نوزاد) : در همان سال، محققان ذرات میکروپلاستیک را در مکونیوم نوزاد تازه متولد شده یافتند، که نشان میدهد ذرات احتمالاً از جفت عبور کردهاند.
خون، شیر مادر، خلط: حضور ذرات در این نمونهها نشان میدهد که میکروپلاستیکها میتوانند در جریان خون گردش کنند.
کبد، کلیهها، قلب، رگها، بیضهها: در سال ۲۰۲۳ ذرات میکروپلاستیک در کلیهها نیز کشف شدند.
این یافتهها نشان میدهند که میکروپلاستیکها میتوانند به نقاط دوردست بدن برسند و در عملکرد اندامها مداخله کنند، هرچند هنوز مکانیزم دقیق آن در بسیاری از بافتها ناشناخته است.
تأثیرات ویژه بر سلامت زنان و بارداری
دکتر ون دیس تجربهاش را اینگونه بیان میکند: «من به عنوان متخصص زنان و زایمان سالها شاهد افزایش موارد فشارخون بارداری بودم. وقتی بیشتر بررسی کردم، فهمیدم که هیچ یک از عوامل معمولی نمیتواند این افزایش را به تنهایی توضیح دهد. بنابراین به بررسی سایر عوامل محیطی پرداختم و به نقش میکروپلاستیکها و ترکیبات شیمیاییشان رسیدم.»
در بارداری، سیستم عروقی و هورمونی مادر و جفت باید با دقت تنظیم شوند تا جریان خون و تبادل مواد غذایی و اکسیژن بین مادر و جنین به خوبی انجام شود. اما اگر تماس با موادی که عملکرد هورمونی را مختل کنند وجود داشته باشد، این توازن حساس میتواند بر هم بخورد. بیسفنولها، فتالاتها و دیگر اختلالگرهای هورمونی ممکن است تولید یا عملکرد هورمونهایی مانند استروژن، پروژسترون، هورمونهای رشد و تنظیمکننده فشار خون را تغییر دهند و باعث فشار مضاعف بر سیستم عروقی مادر و جفت شوند.
با توجه به اینکه مشکلاتی مانند فشار خون بارداری و پرهاکلامپسی تأثیرات طولانیمدتی بر سلامت قلب و عروق مادر و حتی فرزند دارند، تماس مکرر با میکروپلاستیکها ممکن است عاملی باشد که به شیوع بالاتر این اختلالات کمک میکنداگر رگهای خونی مادر به دلیل این ماده شیمیایی آسیب ببینند یا الاستیسیته خود را از دست بدهند، فشارخون افزایش مییابد و امکان وقوع پرهاکلامپسی بالا میرود. این اختلال ممکن است منجر به آسیب به کلیهها، کبد، مغز و سایر اندامها شود و برای جفت نیز خطرناک است، چون اختلال خونرسانی به جفت میتواند رشد جنین را مختل کند.
از سوی دیگر، وقتی میکروپلاستیکها وارد جریان خون شوند و در دیوارههای عروقی یا لختهها تجمع یابند، آنها ممکن است به ایجاد التهاب موضعی کمک کنند یا به عملکرد رگها آسیب بزنند. این امر میتواند فشار خون را بیشتر افزایش دهد یا جریان خون را به قسمتهایی از جفت یا جنین محدود کند.
یکی از شواهد مهم در متن اصلی، حضور ذرات میکروپلاستیک در لختههای خون است. اگر این ذرات در لختهها نقش داشته باشند، ممکن است روند لختهسازی و مشکلات هموستازی (فرایند طبیعی لخته شدن و باز شدن خون) را مختل کنند، که به نوبه خود میتواند خطرترومبوز و سایر مشکلات عروقی را افزایش دهد. اگر لختههای خون در عروق ریز جفت یا در عروق رحم شکل بگیرند، جریان خون به جنین کاهش مییابد.
همچنین، یافته میکروپلاستیکها در مکونیوم نوزادان تازه متولد شده نشان میدهد که این ذرات قادرند از جفت عبور کنند. این بدان معناست که جنین، در مراحل اولیه زندگی، در معرض تماس با این ذرات قرار دارد. اگر این تماس بر بافتهای جنینی تأثیر بگذارد، ممکن است روی رشد اندامها، سیستم ایمنی و سیستم هورمونی آنها تأثیر منفی بگذارد، و این تأثیرات ممکن است در طول زندگی کودک ظاهر شوند.
در نهایت، با توجه به اینکه مشکلاتی مانند فشار خون بارداری و پرهاکلامپسی تأثیرات طولانیمدتی بر سلامت قلب و عروق مادر و حتی فرزند دارند، تماس مکرر با میکروپلاستیکها ممکن است عاملی باشد که به شیوع بالاتر این اختلالات کمک میکند.
راهکارهایی برای کاهش مواجهه و محافظت
اگرچه میکروپلاستیکها تقریباً در همه جا وجود دارند و حذف کامل آنها ممکن نیست، اما راهکارهایی عملی وجود دارد:
کاهش مصرف پلاستیکهای یکبار مصرف: هرچه کمتر از بطریهای پلاستیکی، بستهبندیهای پلاستیکی و ظروف یکبار مصرف استفاده کنیم، مواجهه ما کاهش مییابد.
استفاده از فیلتر میکروپلاستیک در ماشین لباسشویی: قانونی که در فرانسه در سال ۲۰۲۵ تصویب شده، برای کاهش آزاد شدن ذرات میکروپلاستیک از لباسها کاربرد دارد.
انتخاب لباسهایی از مواد طبیعی به جای پلیاستر و نایلون: لباسهای طبیعی کمتر ذرات میکروپلاستیک آزاد میکنند.
محصولات آرایشی و بهداشتی بدون مواد شیمیایی مختلکننده هورمون: انتخاب کرمها، ضدآفتابها و لوازم آرایشی با ترکیبات طبیعی یا کمتر آلوده میتواند جذب مواد خطرناک را کاهش دهد.
آگاهیبخشی و اطلاعرسانی: وقتی مردم بفهمند این ذرات چقدر رایجاند و چه تأثیری دارند، تصمیمهای آگاهانهتری میگیرند.
سیاستگذاری و مقررات محیط زیستی: دولتها میتوانند قوانینی وضع کنند که استفاده از پلاستیکهای مضر را محدود کند یا فناوریهایی برای فیلتر کردن میکروپلاستیکها را ترویج دهد.
پیام شما به ما