ایجاد پیوند عاطفی قوی بین والدین و نوزاد از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ زیرا این پیوندِ اولیه زمینه‌ساز امنیت روانی، اعتماد، تنظیم هیجانی و رشد اجتماعی-هیجانی کودک می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که تعاملات بازی‌محور بین والد و کودک می‌تواند کیفیت رابطهٔ عاطفی را تقویت کند و در نتیجه رشد مهارت‌های هیجانی و اجتماعی کودک را تسهیل نماید.
تئوری اتصال(Attachment Theory):
نظریهٔ اتصال بر این نکته تأکید دارد که تعاملات اولیهٔ والدین با نوزاد (از جمله بازی‌های دوجانبه) نقش کلیدی در شکل‌گیری سبکِ اتصال دارد و سبک اتصال امن عامل مهم در تحریک رفتار اکتشافی و تنظیم هیجانی کودک است.
اتصال به‌عنوان پیوند هیجانی ماندگار بین کودک و مراقب اصلی تعریف می‌شود که پایهٔ احساس امنیت روانی است. کودک از طریق این پیوند در مواجهه با موقعیت‌های ناآشنا یا استرس‌زا به والد تأمین امنیت می‌شود و می‌آموزد که جهان تا حدی قابل اعتماد است.
تئوری آینه‌سازی (Mirroring):
تئوری آینه‌سازی توضیح می‌دهد که وقتی والد، حالات هیجانی و حرکات صورت نوزاد را تقلید (mirror) می‌کند و هم‌زمان هیجان مرتبط را به‌صورت کلامی یا غیرکلامی بیان می‌کند، به کودک کمک می‌شود تا هیجان‌ها و حالات خود را بهتر بشناسد و احساس امنیت و تأیید را تجربه نماید.
بازی به‌عنوان بستر تعامل دوجانبه
مطالعات نشان داده‌اند که بازی‌های منظم و هدفمند بین والدین و نوزاد/نوپا علاوه بر تحریک رشد شناختی و حرکتی، نقش کلیدی در تعمیق ارتباط هیجانی و ایجاد احساس امنیت دارند. این بازی‌ها با فراهم کردن موقعیتی برای تجربهٔ مشترک هیجان‌های مثبت، منجر به تقویت پاسخ‌دهی والد به نیازهای هیجانی کودک و در نتیجه افزایش اتصال امن می‌شوند. به والدین توصیه می‌شود زمان روزانه یا حداقل چند روز در هفته (هر بار ۱۰–۱۵ دقیقه) را به این بازی‌های ساده و هدفمند اختصاص دهند.
بازی‌های مناسب برای نوزادان زیر ۱ سال
لمس و ماساژ آرامش‌بخش: والد در یک فضای آرام (با نور کم یا ملایم) کودک را روی یک سطح نرم (مثلاً زیرانداز نوزاد) می‌گذارد و با حرکات دست بسیار ملایم و متناوب (مانند نواختن ساز روی پشت یا شکم) همراه با زمزمه یا زمزمه لالایی، لمس بدنی را با لحن صوتی گرم و محبت‌آمیز ترکیب می‌کند.
این بازی سبب تقویت حس امنیت و آرامش در کودک و کاهش سطوح کورتیزول (هورمون استرس)، افزایش سطح اکسیتوسین در والد و در نتیجه تقویت پیوند عاطفی والد-کودک (و تقویت شناخت لمسی و حس بدن (body awareness) در نوزاد و بهبود تنظیم هیجانی اولیه می‌شود.
بازی آینه‌ای: والد صورت کودک را در مقابل یک آینه نگه می‌دارد و صورتی را نشان می‌دهد (مثلاً خندیدن، شگفت‌زدگی با چشم‌های باز) و منتظر می‌ماند که کودک به حرکات صورت او واکنش نشان دهد یا والد به تقلید صورت کودک بپردازد.
این حرکت سبب تقویت مهارت‌های شناختی اولیه شامل شناسایی چهره و حالات هیجانی، و آغاز فرآیند خودآگاهی (self-awareness) در کودک، افزایش احساس تأیید در کودک و تقویت اعتماد به نفس اولیه و ایجاد فرصتی برای والد تا هیجانات کودک را بشناسد و به آن پاسخ دهد (بهبود تنظیم هیجانی در نوزاد) می‌شود.
لالایی همراه با تماس چشم: والد در مقابل نوزاد می‌نشیند (یا نوزاد را در آغوش می‌گیرد)، تماس چشمی مستقیم با کودک برقرار می‌کند و با نغمه‌های آرام و ملایم (لالایی) لحن متناسب با حالت‌شناسی کودک انتخاب می‌کند (مثلاً اگر کودک آرام است، لالایی آرام؛ اگر کمی بی‌تابی دارد، لالایی با لحن آرام‌بخش‌تر) و بهتر است در طول لالایی، کلمات یا جملاتی ساده دربارهٔ شکل چشم، لبخند و حالت‌های کودک بیان کند تا کودک به تدریج با ارتباط کلمات و هیجان‌ها آشنا شود.
این کار سبب تقویت محور اجتماعی-هیجانی و توسعه زبان مقدماتی (تلفظ کلمات آوازی و ارتباط چشمی)، افزایش هم‌نشینی هیجانی بین والد و نوزاد و ارتقای پیوند عاطفی از طریق تماس چشمی مستمر و لحن صوتی مناسب می‌شود و به آرامش کودک و تنظیم ریتم تنفس و ضربان قلب کودک کمک می‌کند.
جغجغه و موسیقی آرام: استفاده از یک جغجغه یا وسیله‌ای نرم که صدای ملایمی تولید می‌کند و همراه با حرکت‌های هماهنگ در مقابل دید کودک تکان داده می‌شود تا کودک صدا را دنبال کند.
این تکان و صدا سبب تحریک حس شنوایی و بینایی هم‌زمان و تقویت مهارتِ ردیابی چشمی، ایجاد تعامل دوجانبه از طریق دنبال کردن صدا و نگاه به والد که حس امنیت و توجه را در کودک تقویت می‌کند، می‌شود و کودک را تشویق به حرکات سر و چشم که برای رشد شناختی اولیه اهمیت دارد، می‌کند.
کتاب تصویری لمسی: استفاده از کتاب‌های تصویری با سطوح لمسی (پرزدار، مخملی، براق و…) که والد صفحات را به‌آرامی لمس و توضیح می‌دهد و کودک را تشویق می‌کند تا با انگشت خود لمس کند و صدای لمس را نیز بشنود.
این حرکت باعث تقویت حس لمسی و توانایی‌های حسی چندکاناله (لمس، بینایی، شنوایی)، افزایش تعامل چهره‌به‌چهره و تقویت ارتباط کودک با والد از طریق هدایت مستقیم دست و توصیف کلمات و رشد اولیهٔ زبان از طریق بیان واژگانِ مربوط به بافت‌ها و اشیاء می‌شود.
بازی‌های مناسب برای نوپایان (۱ تا ۲ سال)
دالی بازی با تنوع‌های حرکتی: والد پشت دست خود یا پارچه‌ای کوچک پنهان می‌شود و سپس با گفتن «دالی»، صورتش را نشان می‌دهد و با لحن شاد واکنش کودک را برمی‌انگیزد که سبب تقویت مهارت‌های شناختی مقدماتی مانند درک پایایی شی، تحریک لبخند و خنده کودک که سیگنالی برای والد است تا پاسخ هیجانی دهد (تقویت تعامل دوجانبه) و افزایش حس امنیت از طریق تکرار و اطمینان به بازگشت والد می‌شود.
قلقلک ملایم: والد با نوک انگشتان یا پر ملایم نقاط لطیف کودک (زیر بغل، پایین پاها) به‌طوری که کودک واکنش خنده و لذت نشان دهد.
این حرکت باعث تحریک لبخند و خنده می‌شود که باعث ترشح اندورفین و ایجاد احساس خوشایند و ارتباط مثبت است. همچنین تماس پوستی مثبت که در تقویت اتصال بدنی و عاطفی مؤثر است به تنظیم هیجانی از طریق تجربه‌ی لذت و شادی دوجانبه کمک می‌کند.
آواز خوانی همراه با حرکات دست: والد آوازهای کوتاه و ساده (مثلاً ترانه‌های کودکانه) را می‌خواند و هم‌زمان حرکاتی مانند تکان دادن دست‌ها، چرخاندن کودک، خم شدن و صاف شدن انجام می‌دهد.
این حرکات سبب تحریک حس شنوایی، حرکتی و تعادلی در کودک و تقویت هماهنگی حرکت، ایجاد حس شادی مشترک و افزایش هم‌نشینی هیجانی بین والد و کودک می‌شود و به تقویت عضلات گردن و تنه از طریق حرکات ملایم کمک می‌کنذ.
توپ نرم: استفاده از یک توپ نرم و سبک (اندازۀ توپ بدمینتون یا فوتبال کوچک اسفنجی) برای غلتاندن بین والد و کودک روی زمین یا سطح صاف.
این بازی باعث تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت از طریق گرفتن و هل دادن توپ، افزایش تمرکز و تعقیب چشمی توپ، که باعث تقویت رشد عصبی-حرکتی می‌شود و ایجاد حس مشارکت و موفقیت در کودک از طریق دریافت بازخورد مثبت والد («تو خیلی خوب پرتاب کردی!») می‌شود.
بلوک‌های حسی: استفاده از بلوک‌های حسی با سطوح و مواد متفاوت (چوبی، پارچه‌ای، پلاستیکی با بافت‌های مختلف) تا کودک آن‌ها را لمس کند، روی هم بچیند و بسازد.
این بازی سبب تحریک حواس چندگانه شامل لمس، بینایی و حرکت، تقویت هماهنگی دست و چشم و مهارت‌های حرکتی ظریف از طریق چیدن بلوک‌ها می‌شود. همچنین باعث افزایش اعتماد به نفس و حس موفقیت کودک در ایجاد ساختار ساده و دریافت بازخورد عاطفی مثبت والد می‌شود.
کتاب تعاملی صوتی: کتاب‌هایی که در هر صفحه یک دکمه برای پخش صدای حیوانات یا وسایل دارند؛ والد با هربار فشردن دکمه و تکرار صدا، کودک را تشویق می‌کند که صدا را بشنود، تقلید کند و صفحات را ورق بزند.
این بازی سبب تقویت شناخت کلمات و صداهای حیوانات و توسعه زبان مقدماتی، تشویق به تعامل والد-کودک از طریق پرسش و پاسخ و تقلید صداها و تقویت مهارت‌های شناختی شامل تطابق صدا با تصویر می‌شود.
نکات اجرایی و راهنمایی‌های کلی
۱. محیط مناسب: بازی‌ها باید در محیطی آرام، خلوت و با صداها و حواس‌پرتی‌های کم انجام شود تا کودک بهتر تمرکز کند و والد بتواند ارتباط چشمی و توجه کامل به کودک داشته باشد. نور محیط ملایم و دمای اتاق مناسب باشد (حدود ۲۰–۲۲ درجه سانتی‌گراد).
۲. زمان‌بندی: هر بازی را در یک بازهٔ ۱۰–۱۵ دقیقه‌ای اجرا کنید. اگر کودک خسته یا بی‌علاقه شد، بازی را متوقف کرده و برای زمان دیگری برنامه‌ریزی کنید. بهترین زمان برای بازی معمولاً پس از یک خواب کوتاه یا زمانی است که کودک احساس گرسنگی یا خستگی ندارد.
۳. زبان و لحن: والد هنگام بازی‌ها از لحن ملایم، محبت‌آمیز و تشویق‌گر استفاده کند. جملاتی مانند «عالی بود»، «تو چه باهوشی!» یا «چه خوب می‌خندی!» به تقویت اعتماد به نفس کودک کمک می‌کند. در صورت امکان اصطلاحات اصطلاحاً بامزه یا آهنگین (rhythmic) استفاده شود تا کودک سرگرم‌تر شود.
۴. تشویق و بازخورد: هر بار که کودک واکنشی (خنده، تقلید صدا، لمس کردن) نشان دهد، والد با لبخند و تشویق کلامی بلافاصله واکنش دهد تا کودک ارتباط بین رفتار و پاسخ والد را درک کند. از پاسخ‌های منفی یا نادیده گرفتن واکنش کودک خودداری شود؛ حتی اگر کودک واکنش خیلی ضعیفی داشته باشد، والد باید با لبخند و تشویق اشاره کند که متوجه شده است.
۵. تنوع بازی‌ها: برای جلوگیری از خستگی و کسالت کودک، هر چند روز یک بار بازی‌ها را تغییر یا ترکیب کنید. مثلاً یک روز بازی بدون وسیله و روز دیگر بازی با وسیله. برای نوپایان می‌توانید دو بازی را پشت سر هم ارائه دهید تا تنوع حفظ شود.
پیام شما به ما