کیست تخمدان کیسه‌ای پُر از مایع است که روی تخمدان یا نزدیک به آن ایجاد می‌شود. محققان تخمین می‌زنند بین ۸ تا ۱۸ درصد از زنان دچار کیست تخمدان می‌شوند، حتی اگر در سنین بعد از یائسگی باشند. بیشتر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم‌اند اما برخی ممکن است تبدیل به بدخیمی شوند یا عوارض دیگری ایجاد کنند، مثلاً یک پارگی دردناک یا پیچ‌خوردگی تخمدان.

وقتی تشخیص داده می‌شود کیستی در تخمدان دارید باید نوع آن نیز مشخص شود. نوع کیست می‌تواند تعیین کند بهترین روش درمان آن چیست؛ آیا خودش از بین می‌رود، آیا باید هورمون‌درمانی را شروع کنید، آیا باید خارج شود یا فعلاً باید صبر کنید و آن را زیر نظر بگیرید (watch and wait).

کیست‌های فانکشنال یا عملکردی تخمدان

کیست‌های عملکردی طی سیکل نرمال قاعدگی شکل می‌گیرند و دو نوع‌اند:

. کیست‌های فولیکولار: زمانی ایجاد می‌شوند که ساک فولیکولار که تخمک در آن رشد می‌کند، تخمک را رها نمی‌کند. کیست فولیکولار معمولاً خودش در عرض دو سیکل قاعدگی از بین می‌رود.

. کیست‌های جسم زرد: این کیست‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که فولیکول تخمک آزاد می‌کند؛ اما در ساک فولیکولار، مایع جمع می‌شود. کیست جسم زرد نیز معمولاً خودش از بین می‌رود؛ اما ممکن است باعث درد و خونریزی شود.

کیست‌های عملکردی خوش‌خیم هستند. اگر کیست شما کوچک باشد و درد و علامتی ایجاد نکند، پزشک معمولاً درمان خاصی توصیه نمی‌کند. اما اگر کیست عملکردی باعث درد و مشکلاتی در قاعدگی شود، پزشک معمولاً قرص ضدبارداری تجویز می‌کند تا جلوی تشکیل کیست‌های جدید را بگیرد. همچنین ممکن است پزشک سونوگرافی‌های دوره‌ای را توصیه کند تا سایز کیست مرتباً چک شده و مطمئن شود که از بین رفته است.

کیست‌های غیرفانکشنال یا غیرعملکردی تخمدان

کیست‌های غیرفانکشنال مربوط به سیکل قاعدگی یا رهاشدن تخمک نیستند. بیشتر کیست‌های غیرعملکردی تخمدان خوش‌خیم‌اند، اما برخی از آنها این پتانسیل را دارند که سرطانی شوند، پاره شوند، پیچ‌خوردگی در تخمدان ایجاد کنند یا آن‌قدر بزرگ شوند که علائمی به وجود بیاورند.

. کیست‌های درموئید: کیست‌های درموئید می‌توانند از زمان تولد وجود داشته باشند و از پوست، مو، عضله یا بافت اندامی تشکیل شده‌اند. این کیست‌ها همیشه خوش‌خیم‌اند اما می‌توانند پاره شوند یا پیچ بخورند. کیست‌های بزرگ درموئید باعث علائم ناخوشایندی می‌شوند که در این صورت عمل جراحی برای خارج‌کردن آنها توصیه می‌شود.

. اندومتریوم: اگر شما اندومتریوز داشته باشید ممکن است دچار کیست‌هایی شوید که مربوط به ضخامت زیاد دیوارهٔ رحم هستند که باعث ایجاد بافت‌هایی در اطراف تخمدان می‌شود. کیست‌های اندومتریوم معمولاً خوش‌خیم‌اند.

. کیست‌آدنوم: این کیست‌های بزرگ روی قسمت بیرونی تخمدان تشکیل می‌شوند و خیلی رشد می‌کنند؛ اما تقریباً همیشه خوش‌خیم‌اند. اگر این کیست‌ها به مثانه فشار بیاورند یا باعث علائم شوند، توصیه می‌شود با جراحی خارج شوند.

. کیست‌های بدخیم: بعضی از کیست‌های تخمدان با افزایش سن بدخیم می‌شوند؛ اما نادر است. در مورد کیست‌های مقاومی که از بین نمی‌روند یا بعد از یائسگی به وجود می‌آید، معمولاً روش watch and wait (صبر و کنترل) با سونوگرافی غربالگری توصیه می‌شود. اگر کیست مشکوک به سرطانی بودن به نظر برسد یا اگر پزشک مشکوک به تومور تخمدان باشد، جراحی فوری برای خارج‌کردن کیست یا تومور توصیه می‌شود.

علائم و درمان

بیشتر کیست‌های تخمدان خودبه‌خود از بین می‌روند یا علامت و عارضه‌ای ایجاد نمی‌کنند. اما باید کیست‌ها به طور مرتب کنترل شوند. اگر هر یک از علائم زیر را دارید باید مورد ارزیابی قرار بگیرید:

. درد شدید و ناگهانی در لگن

استرس‌های مداوم روانی و اضطراب می‌توانند اختلال هورمونی ایجاد کنند. نوسانات در سطح استروژن ناشی از استرس و اضطراب می‌تواند منجر به بی‌نظمی‌هایی در قاعدگی شود، رنگ پوست را تغییر دهد و میل جنسی را کم کند. این عوامل می‌توانند احتمال برگشت کیست بعد از جراحی را افزایش دهند. شکم‌درد، احساس فشار در شکم و نفخ

. تهوع و استفراغ

. بی‌حالی و ضعف یا تنفس سنگین

. پریودهای دردناک

. خونریزی‌های غیرمعمول بین پریودها

. رابطه جنسی دردناک

. تکرر ادرار

پارگی کیست ممکن است فقط به کنترل درد نیاز داشته باشد؛ اما کیست‌های بزرگ، سرطانی یا پیچ‌خورده باید خارج شوند.

کیست‌های تخمدان چگونه درمان می‌شوند؟

درمان بستگی به فاکتورهایی مانند علائم، نوع کیست و علت آن دارد. همان‌طور که گفتیم بعضی از کیست‌ها به‌مرورزمان از بین می‌روند. گزینه‌های درمانی دیگر شامل دارو و جراحی می‌شوند. درمان تا حدود زیادی به سن بیمار و اینکه آیا به یائسگی رسیده یا نه نیز بستگی دارد.

خارج‌کردن کیست

درصورتی‌که ممکن باشد به تشخیص پزشک، کیست‌ها با روش لاپاراسکوپی که کمتر تهاجمی است خارج می‌شوند. اگر کیست بعد از خارج‌شدن مشکوک به بدخیمی باشد بیمار به جراح آنکولوژ ارجاع داده می‌شود.

مزیت‌های لاپاراسکوپی برای خارج‌کردن کیست‌های تخمدان:

. اسکار کمتر

. ریسک کمتر خونریزی

. ریسک کمتر عفونت

. ریکاوری سریع‌تر

. عمل دقیق‌تر

. درد کمتر بعد از عمل

لاپاراتومی

اگر کیست خیلی بزرگ باشد یا عوارض دیگری نیز وجود داشته باشد پزشک عمل لاپاراتومی انجام می‌دهد که شامل ایجاد برشی بزرگ‌تر در شکم است.

آیا کیست تخمدان قابل‌پیشگیری است؟

مصرف داروهای حاوی هورمون مانع تخمک‌گذاری می‌شوند. وقتی تخمک‌گذاری متوقف می‌شود، بعضی از کیست‌ها رشد نخواهند کرد. یک سری مطالعات نشان می‌دهند قرص‌های ضدبارداری می‌توانند احتمال بازگشت برخی از کیست‌ها را کاهش دهند؛ اما داروهای هورمونی مناسب همه نیستند.

کیست‌های تخمدان معمولاً آسیبی ایجاد نمی‌کنند و جای نگرانی ندارند. در عوض باید حواستان به هر گونه علامتی در ناحیه لگن باشد و آنها را به پزشک اطلاع دهید. معاینات منظم لگن باعث می‌شود پزشک به‌موقع هر گونه کیستی را که نیازمند درمان است شناسایی کند.

آیا احتمال دارد بعد از خارج‌کردن کیست دوباره کیست تشکیل شود؟

به دلایل متعددی ممکن است سه تا شش ماه بعد از عمل خارج‌کردن کیست، دوباره کیست ایجاد شود:

. ایجاد کیست روی تخمدان دیگر: در بیشتر موارد کیست اولیه تنها روی یکی از تخمدان‌هاست. اگر کیست روی یک تخمدان خارج شود احتمال اینکه روی تخمدان دیگر کیست به وجود بیاید زیاد است.

. عدم تعادل هورمونی: عملکرد تخمدان بسیار تحت‌تأثیر هورمون‌های جنسی زنانه است؛ بنابراین وقتی یک بیمار دچار عدم تعادل هورمونی می‌شود، بیشتر احتمال دارد بعد از عمل دوباره دچار کیست شود.

. تشکیل ناقص کیست: اگر کیست به طور کامل تشکیل نشده باشد ممکن است نتواند مواد مغذی لازم را جذب کند که باعث می‌شود کیست دوباره ظاهر شود.

. استرس و فشار هیجانی: استرس‌های مداوم روانی و اضطراب می‌توانند اختلال هورمونی ایجاد کنند. نوسانات در سطح استروژن ناشی از استرس و اضطراب می‌تواند منجر به بی‌نظمی‌هایی در قاعدگی شود، رنگ پوست را تغییر دهد و میل جنسی را کم کند. این عوامل می‌توانند احتمال برگشت کیست بعد از جراحی را افزایش دهند.