وقتی پدر یا مادری به فرزند خود می‌گوید: "چرا نمی‌توانی مثل فلانی باشی؟ " شاید در لحظه به نظر بیاید که این جمله می‌تواند انگیزه‌ای برای تلاش بیشتر باشد. اما پشت این جمله ساده، اثری مخرب پنهان شده که ممکن است سال‌ها بر روان و شخصیت فرزند باقی بماند. مقایسه، شمشیری دولبه است که یک لبه آن فشار روانی و لبه دیگرش تخریب اعتمادبه‌نفس را در بر دارد.

اعتمادبه‌نفس زیر تیغ مقایسه

اعتمادبه‌نفس نوجوان مانند یک نهال نوپا، به مراقبت و توجه نیاز دارد. اما وقتی این نهال مدام با درختان قدکشیده دیگر مقایسه می‌شود، به جای رشد، به سایه‌ای از خود تبدیل می‌شود. مقایسه‌هایی مانند "ببین دوستت چه نمره‌هایی می‌گیرد" یا "چرا تو مثل فلانی موفق نیستی؟ " باعث می‌شود نوجوان به‌جای تمرکز روی نقاط قوت خود، به ضعف‌هایش خیره شود.

تحقیقات روان‌شناسی نشان می‌دهد کودکانی که در محیط‌هایی با مقایسه مداوم بزرگ می‌شوند، در بزرگسالی دچار اضطراب اجتماعی، کاهش اعتمادبه‌نفس و حتی ترس از شکست می‌شوند. این احساس ناکافی بودن می‌تواند مسیر زندگی و تصمیم‌گیری‌های مهم آینده آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
 

رابطه‌ای که در آتش مقایسه می‌سوزد

مقایسه مداوم نه تنها به فرزندان آسیب می‌زند، بلکه رابطه بین والدین و فرزندان را نیز خدشه‌دار می‌کند. نوجوانانی که مدام حس می‌کنند در برابر معیارهای دست‌نیافتنی دیگران قرار دارند، به تدریج از والدین خود فاصله می‌گیرند. آن‌ها والدین را نه به‌عنوان همراه و پشتیبان، بلکه به‌عنوان قاضی‌ای می‌بینند که مدام عملکردشان را زیر سؤال می‌برد.

محققان دانشگاه هاروارد در پژوهشی منتشرشده در سال ۲۰۱۸ نشان دادند که کودکانی که به‌طور مداوم با دیگران مقایسه می‌شوند، ۳۵٪ بیشتر از سایر همسالان خود در بزرگسالی دچار اضطراب عملکرد و ترس از شکست می‌شوند. این تحقیق تأکید دارد که چنین تجربه‌هایی می‌تواند مسیر تصمیم‌گیری‌های کلیدی در زندگی فرد را مختل کرده و مانعی جدی بر سر راه اعتمادبه‌نفس او ایجاد کند.
 

مقایسه منجر به رقابت ناسالم می‌شود

یکی از پیامدهای خطرناک مقایسه، ایجاد حس رقابت ناسالم میان فرزندان است. این رقابت، برخلاف آنچه والدین انتظار دارند، معمولاً باعث تلاش بیشتر نمی‌شود، بلکه اضطراب، کینه و حتی حسادت میان فرزندان را تقویت می‌کند. نوجوان به‌جای اینکه از دیگران الهام بگیرد، درگیر جنگی بی‌پایان برای جلب تأیید والدین می‌شود.

به گفته روانشناسان، "والدین گمان می‌کنند مقایسه فرزندان با دیگران آن‌ها را تشویق می‌کند، اما در واقع، این کار تنها باعث می‌شود کودک یا نوجوان به‌جای تلاش برای رشد فردی، به سمت تقلید و رقابت ناسالم کشیده شود. "
 

تمرکز بر منحصر به‌فرد بودن

هر کودک یا نوجوان، داستانی منحصربه‌فرد است که با توانایی‌ها، علایق و ضعف‌های خاص خود نوشته می‌شود. وظیفه والدین این است که به جای مقایسه این داستان با داستان‌های دیگر، به او کمک کنند تا بهترین نسخه خود را بسازد.

والدین می‌توانند با تمرکز بر نقاط قوت فرزندان و تشویق به تلاش برای پیشرفت شخصی، مسیری مثبت برای رشد آن‌ها ایجاد کنند. مثلاً به جای گفتن "چرا مثل دوستت در ریاضی عالی نیستی؟ " می‌توان گفت: "می‌دونم ریاضی چالش‌برانگیزه، اما دیدم برای امتحان خیلی تلاش کردی. به این تلاشت افتخار می‌کنم. "
 

نقطه امن زندگی فرزندتان باشید

مقایسه فرزندان با دیگران، بیش از آنکه انگیزه‌بخش باشد، در بیشتر موارد به عاملی مخرب تبدیل می‌شود که هم اعتمادبه‌نفس نوجوان را تضعیف می‌کند و هم رابطه والدین و فرزندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بهترین راه برای پرورش فرزندان، پذیرش تفاوت‌ها و تشویق آن‌ها به رشد فردی است. در دنیایی که پر از مقایسه‌های بیرونی است، خانه باید مأمن امنی باشد که در آن هر فرد، همان‌طور که هست، ارزشمند تلقی شود.

برای والدینی که آینده فرزندانشان را می‌سازند، شاید زمان آن رسیده که این چرخه مقایسه را متوقف کنیم.