بیشتر ما فکر می‌کنیم کار یعنی «حقوق آخر ماه». اما وقتی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله دستان پینه‌بستۀ سعد انصاری را بوسید و فرمود «این دست‌ها به آتش جهنم نمی‌سوزد» (بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۹)، داشت چیز عمیق‌تری می‌گفت. اسلام کار را نه فقط وسیلۀ معاش، که راهی برای ساختن شخصیت، تقویت عقل، آرامش روح و حتی رستگاری اخروی می‌داند. بیایید ۱۰ فواید و برکات کارکردن را مرور می‌کنیم.

۱. کار، برترین نوع عبادت است

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «عبادت هفتاد قسمت است که برترین قسمت آن، طلب روزی حلال است.» (معانی الاخبار، ج ۱، ص ۳۶۷)

این جمله شگفت‌انگیز است. یعنی وقتی صبح از خواب بیدار می‌شوید و به سر کار می‌روید، اگر درآمد حلال کسب کنید، در حال انجام بالاترین نوع عبادت هستید. حتی بالاتر از نماز و روزۀ مستحبی. چرا؟ زیرا کار، شما را قادر می‌سازد تا به تمام وظایف دیگرتان عمل کنید. بدون امنیت مالی، نه می‌توانید خانواده‌تان را تأمین کنید، نه به دیگران کمک کنید، نه حتی آرامش ذهنی برای عبادت داشته باشید. کار، پایه و اساس زندگی دینی است.

۲. خداوند از شما خواسته که زمین را آباد کنید

قرآن کریم می‌فرماید: «هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا» یعنی خداوند شما را از زمین آفرید و از شما خواست تا آن را آباد کنید. (هود:۶۱)

این آیه یک دستور الهی است. نه توصیه، نه پیشنهاد. دستور. خداوند از شما می‌خواهد که فرهنگ بسازید، تمدن بسازید، سد و جاده و مسجد و مدرسه بسازید. کار کردن، تکلیف شماست.

اینجاست که درک می‌کنیم چرا بیکاری در اسلام این‌قدر مذموم است. زیرا بیکاری، در واقع نافرمانی از دستور الهی است. فردی که کار نمی‌کند، در حالی که می‌تواند، در واقع در برابر رسالت خلقت خود ایستاده است.

۳. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دست کارگر را بوسید

از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که وقتی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله از جنگ تبوک بازگشتند، سعد انصاری به استقبال آمد. حضرت با او مصافحه کردند و دیدند دستش زبر و خشن است. پرسیدند: «به دستت چه آسیبی رسیده؟» سعد گفت: «با طناب و بیل کار می‌کنم و درآمدش را به مصرف خانواده‌ام می‌رسانم.» پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دست او را بوسیدند و فرمودند: «این دستی است که آتش جهنم به آن نمی‌رسد.» (بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۹)

این صحنه، همه‌چیز را تغییر می‌دهد. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، بالاترین مقام معنوی جهان، دست یک کارگر ساده را می‌بوسد. چون آن دست، دست عزیز و مقدسی است. دستی که خانواده‌اش را تأمین می‌کند. دستی که به کسی دست نیاز دراز نمی‌کند.

در دنیایی که مدام افراد را بر اساس عنوان شغلی‌شان قضاوت می‌کنیم، این داستان یادآور می‌شود که ارزش کار در خود عمل نهفته است، نه در برچسبش.

۴. کارْ عقل را زیاد می‌کند (نه فقط حساب بانکی را)

خلاف تصورِ رایج، عقل با خواندنِ صرف رشد نمی‌کند؛ عقلِ عملی در میدانِ عمل ورز می‌آید. تعامل با مشتری، همکار و مسئله‌های واقعی، قوه‌ تحلیل را تقویت می‌کند.

امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «تجارت، عقل را رشد می‌دهد.» (الکافی، ج۵، ص۷۸)

کار، دانایی را از «حافظه» به «توانِ تصمیم» منتقل می‌کند. کارْ آزمایشگاه واقعی زندگی است. وقتی در محیط کار هستید، مدام با مسائل جدید، چالش‌های تازه و موقعیت‌های پیش‌بینی‌نشده مواجه می‌شوید. هر تصمیمی که می‌گیرید، هر اشتباهی که می‌کنید و اصلاح می‌کنید، ذهن شما را می‌سازد. زیرا اصولاً تفکرات انسان در جریان کار و عمل شکل می‌گیرد. اگر از محیط عمل جدا باشید، مسائل جدید برای شما رخ نمی‌دهد و رشد عقلانی متوقف می‌شود. کار، مدرسۀ شناخت و تجربه است. بدون آن، عقل شما در رکود می‌ماند.

۵. عزت شما در کارتان است

امام صادق علیه‌السلام به یکی از یارانش (معلّی بن خنیس) که در رفتن به محل کار تأخیر کرده بود فرمودند: «اغد الی عزک» یعنی صبح‌دم در پی عزت خود برو. (وسائل الشیعة، ج ۲، ص ۳، ح ۱۲)

این جملۀ کوتاه، یک انقلاب فکری است. عزت شما در کار شماست. نه در ثروت ارثی، نه در موقعیت خانوادگی، نه در چیزی که به شما داده شده. بلکه در آنچه خودتان ساخته‌اید. استقلال اقتصادی، کرامت می‌آورد؛ نه چون پولْ «همه‌چیز» است، چون انسان را از منتِ دیگران بی‌نیاز می‌کند. وقتی با زحمت خودتان نان خانواده‌تان را تأمین می‌کنید، دیگر در موقعیت التماس نیستید. استقلال عاطفی و روانی شما محفوظ می‌ماند. این نوع عزت‌نفس، هیچ پولی نمی‌تواند بخرد.

۷. کار شما می‌تواند حتی پرنده‌ها را سیر کند و ثواب بگیرید

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «ما مِن مسلِمٍ یَغرِسُ غَرسا أو یَزرَعُ زَرعا، فَیَأکُلُ مِنهُ طَیرٌ أو إنسانٌ أو بَهیمِةٌ، إلاّ کانَ لَهُ بِه صَدَقةٌ» یعنی مسلمانی که نهالی بکارد یا زراعتی به عمل آورد و از آن انسان یا پرنده یا حیوان استفاده کند، در نامۀ عمل او ثواب صدقه نوشته می‌شود. (میزان الحکمه، ج ۵، ص ۹)

این دیدگاه، کار را از یک عمل اقتصادی صرف به یک عمل معنوی و اکولوژیک تبدیل می‌کند. کار شما اثری دارد که فراتر از عمر خودتان است. درختی که امروز می‌کارید، ممکن است دهه‌ها بعد سایه‌ای برای نسل‌های آینده باشد. و هر بار که کسی یا حتی حیوانی از آن بهره ببرد، شما ثواب می‌گیرید. کار، سرمایه‌گذاری در آخرت شماست.

۸. کار، آرامش روحی می‌آورد

آرامش، محصول «کفاف پاک» است. روایات، به‌جای وسواس بی‌پایان برای «بیشتر»، بر کفافِ آبرومند تأکید می‌کنند: اندازه‌ای که نیاز را بپوشاند و دل را آرام کند.

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «انسان هرگاه نیازهای خود را تأمین کند، آرام می‌گیرد.» (صحیح مسلم، ح ۱۰۵۴)

این ممکن است بدیهی به نظر برسد، اما عمق آن را دست کم نگیرید. امنیت اقتصادی نه فقط یک نیاز مادی، بلکه یک نیاز روانی عمیق است. وقتی نگران فردای خود نیستید، ذهنتان آزاد می‌شود تا به چیزهای دیگر بپردازد: روابط، معنویت، خلاقیت.

نگرانی مالی مزمن، یکی از بزرگ‌ترین عوامل استرس و اضطراب است. کار حلال و درآمد پایدار، این نگرانی را رفع می‌کند و به شما امکان می‌دهد که واقعاً زندگی کنید، نه صرفاً زنده بمانید.

۹. کسی که کار نکند، از چشم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله افتاده

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله اگر با فردی مواجه می‌شدند که هیچ کاری برای امرار معاش انجام نمی‌داد، می‌فرمودند: «او از چشم من افتاده است.» (بحارالأنوار، ج ۱۰۰، ص ۹)

این هشدار جدی است. انسان بی‌کار، ناچار می‌شود برای تأمین زندگی به راه‌های نامشروع روی بیاورد. یا به دیگران سربار می‌شود. یا دین خود را می‌فروشد. بیکاری، راه‌های فساد را می‌گشاید.

۱۰. کار، تمدن‌ساز است

قرآن کریم می‌فرماید: «وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَی وَأَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُرَی ثُمَّ یُجْزَاهُ الْجَزَاءَ الْأَوْفَی» یعنی انسان را جز آنچه خود در آن کوشیده چیزی نیست و به زودی کوشش خود را خواهد دید. سپس پاداش تمام‌تر به او خواهند داد. (النجم:۳۹-۴۱)

این اصل، محور تمام پیشرفت بشری است. تمدن، نتیجۀ کار مستمر و طولانی در زندگی بشر است. هر چیزی که امروز داریم، از جاده‌ها گرفته تا بیمارستان‌ها، از کتاب‌ها تا فناوری، همه محصول کار انسان‌هایی است که قبل از ما زیسته‌اند. کار شما، آجری در بنای تمدن است. حتی اگر کوچک باشد، حتی اگر کسی نبیند. شما در حال ساختن آینده‌اید.