دوران نوجوانی، مرحلهای حساس و سرنوشتساز در زندگی هر فرد است که با تغییرات جسمی، روانی، عاطفی و اجتماعی همراه است. این دوره، به دلیل ویژگیهای خاص خود، مانند حس استقلالطلبی، روحیه آرمانگرایی و تمایل به تأثیرگذاری، میتواند بستری برای بروز شجاعت و ایستادگی در برابر ظلم باشد. با نگاهی به واقعه کربلا و نقشآفرینی نوجوانانی مانند قاسم بن حسن علیهالاسلام و علیاکبر علیهالاسلام، میتوان دریافت که روحیه مقاومت و فداکاری در برابر ستم، از گذشته تا به امروز، در میان نوجوانان وجود داشته و میتواند در عصر دیجیتال و فضای مجازی نیز به شکلی نوین ادامه یابد.
آرمانگرایی و عدالتخواهی: نوجوانان به دلیل ذهن تحلیلگر و روحیه عقیدتی، به دنبال ارزشهایی هستند که به زندگی آنها معنا ببخشد. این ویژگی در واقعه کربلا در شخصیتهایی مانند قاسمبن حسن علیهالاسلام، که در سن ۱۴ سالگی با شجاعت در برابر لشکر یزید ایستاد، به وضوح دیده میشود. این روحیه امروز نیز در نوجوانانی که نسبت به مسائل مختلف سیاسی و اجتماعی حساسیت نشان میدهند، قابل مشاهده است.
استقلالطلبی و سرکشی در برابر اقتدار ناعادلانه: نوجوانان اغلب در برابر مراجع قدرت که ظالمانه عمل میکنند، سرکشی میکنند. این ویژگی میتواند آنها را به کنشگرانی فعال در برابر ظلم تبدیل کند، چه در دنیای واقعی و چه در فضای مجازی.
تأثیرپذیری از الگوها: نوجوانان به شدت از الگوهای خود تأثیر میپذیرند. در کربلا، الگوهای والایی مانند امام حسین علیهالاسلام و یارانش، انگیزهای برای فداکاری و مقاومت در میان نوجوانان ایجاد کردند. امروز نیز، الگوهای مثبت میتوانند الهامبخش نسل جوان باشند.
در کربلا، پیامرسانی توسط بازماندگان، مانند حضرت زینب (س) و امام سجاد علیهالاسلام، نقش کلیدی در زنده نگهداشتن پیام عاشورا داشت. امروز، فضای مجازی میتواند همان نقش را ایفا کند، با این تفاوت که پیامها در کسری از ثانیه به میلیونها نفر میرسند.
واقعه کربلا؛ الگویی جاودانه برای ایستادگی
واقعه کربلا، بهعنوان یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ اسلام، نمونهای برجسته از مقاومت در برابر ظلم و بیعدالتی است. در این واقعه، نوجوانانی مانند قاسم بن حسن علیهالاسلام، علیاکبر علیهالاسلام و حتی کودکان و جوانانی که در کنار امام حسین علیهالاسلام حضور داشتند، با شجاعت و ایمان خود نشان دادند که سن و سال نمیتواند مانع ایستادگی در برابر ستم باشد.
نقش نوجوانان در کربلا: قاسم بن حسن علیهالاسلام، با وجود سن کم، با شجاعت تمام در میدان نبرد حاضر شد و با جمله معروف «الموت احلی من العسل» (مرگ شیرینتر از عسل است) نشان داد که آرمانگرایی و ایمان میتواند بر ترس و تردید غلبه کند. این روحیه نشاندهنده ظرفیت بالای نوجوانان برای فداکاری و مقاومت است.
پیام کربلا برای امروز: کربلا به ما میآموزد که ایستادگی در برابر ظلم، وابسته به امکانات مادی یا قدرت نظامی نیست، بلکه به ایمان، شجاعت و آگاهی بستگی دارد. این پیام در عصر کنونی نیز میتواند الهامبخش باشد، بهویژه در فضایی که بیتفاوتی اجتماعی گاه به یک چالش تبدیل شده است.
عصر بیتفاوتی
عصر کنونی، به دلیل گسترش فناوری، شبکههای اجتماعی و بمباران اطلاعات، گاه بهعنوان «عصر بیتفاوتی» توصیف میشود. با این حال، این دوره نیز فرصتهای بینظیری برای کنشگری و ایستادگی در برابر ظلم فراهم کرده است.
فضای مجازی، بهعنوان یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی در دنیای مدرن، میتواند بستری برای ادامه روحیه مقاومت و عدالتخواهی باشد. نوجوانان امروز، مانند اصحاب امام حسین علیهالاسلام در کربلا، میتوانند با استفاده از این فضا در برابر ظلم ایستادگی کنند و نام اصحاب مجازی را به یدک بکشند.
در کربلا، پیامرسانی توسط بازماندگان، مانند حضرت زینب سلاماللهعلیها و امام سجاد علیهالاسلام، نقش کلیدی در زنده نگهداشتن پیام عاشورا داشت. امروز، فضای مجازی میتواند همان نقش را ایفا کند، با این تفاوت که پیامها در کسری از ثانیه به میلیونها نفر میرسند.
فشار همسالان و هنجارهای اجتماعی یکی از جدیترین موانعی است که نوجوانان در مسیر کنشگری مسئولانه، بهویژه در فضای مجازی، با آن روبهرو هستند. در شبکههای اجتماعی، معیارهایی مانند تعداد لایک، دنبالکننده یا بازدید، بهطور ناگفته به شاخص ارزش و محبوبیت تبدیل شدهاند.
چطور نوجوان امروزی میتواند در فضای مجازی در برابر ظلم بایستد؟
نوجوانان در فضای مجازی میتوانند نقش فعالی در مقابله با ظلم ایفا کنند. از طریق آگاهیبخشی و انتشار مطالب آموزشی درباره موضوعاتی چون تبعیض، فقر و جنگ، میتوانند جامعه را نسبت به مسائل مهم حساستر کنند. راهاندازی کمپینهای دیجیتال و استفاده از هشتگهای هدفمند نیز میتواند به همبستگی عمومی و فشار بر ساختارهای قدرت منجر شود. علاوه بر آن، تولید محتوای مثبت و الهامگرفته از ارزشهایی چون شجاعت و عدالتخواهی، بهویژه با تکیه بر الگوهایی مانند نهضت عاشورا، پاسخی مقاوم به جریانهای منفی فضای مجازی خواهد بود.
با این حال، نوجوانان در عصر بیتفاوتی با مجموعهای از چالشهای پیچیده اجتماعی و روانی روبهرو هستند که میتواند آنها را از کنشگری مثبت دور کند. فشارهای روانی ناشی از تحصیل، خانواده و شبکههای اجتماعی موجب بروز اضطراب، افسردگی و خستگی ذهنی میشود. از سوی دیگر، بمباران اطلاعات در فضای مجازی، باعث اغتشاش ذهنی و دشواری در تشخیص حقیقت از دروغ شده است. در کنار این عوامل، روند رو به رشد بیتفاوتی نسبت به مسائل مذهبی و اجتماعی، که گاه ناشی از افراط در باید و نبایدها یا مواجهه با پیامهای متناقض است، نیز موجب کاهش حساسیت نوجوانان به مسائل کلان میشود. همچنین، رسانهها با ترویج الگوهای نادرست یا محتوای محرک و اغراقآمیز، میتوانند زمینهساز تضعیف ارزشهای اصیل در ذهن نوجوانان باشند.
برای عبور از این چالشها، آموزش سواد رسانهای، حمایت خانواده و جامعه، بهرهگیری از الگوهای دینی و تاریخی، و تقویت مهارتهای عاطفی و اجتماعی میتواند به نوجوانان کمک کند تا با آگاهی، اراده و اعتمادبهنفس، در برابر ظلم ایستادگی کنند و نقش مؤثری در شکلدهی به آیندهای عادلانهتر ایفا نمایند.
چالش خاموش در مسیر کنشگری نوجوانان
فشار همسالان و هنجارهای اجتماعی یکی از جدیترین موانعی است که نوجوانان در مسیر کنشگری مسئولانه، بهویژه در فضای مجازی، با آن روبهرو هستند. در شبکههای اجتماعی، معیارهایی مانند تعداد لایک، دنبالکننده یا بازدید، بهطور ناگفته به شاخص ارزش و محبوبیت تبدیل شدهاند. همین مسئله باعث میشود نوجوانان برای پذیرفتهشدن در جمع همسالان، ناخواسته به تولید یا بازنشر محتوایی تن بدهند که شاید با ارزشهای اخلاقی یا باورهای شخصیشان سازگار نباشد.
در بسیاری از موارد، نوجوانی که بخواهد درباره ظلم، تبعیض یا حقیقتهای تلخ جامعه صحبت کند، ممکن است از سوی برخی همسالان مورد تمسخر، طرد یا بیتوجهی قرار گیرد. اینگونه بازخوردهای منفی، بهویژه در سنین نوجوانی که هویت اجتماعی فرد در حال شکلگیری است، میتواند انگیزه ایستادگی و گفتن حرف حق را تضعیف کند.
از سوی دیگر، جریان غالب فرهنگی در فضای مجازی معمولاً بر پایهی سرگرمی، شوخی، زیبایی بصری یا مسائل کمعمقتر است؛ در نتیجه نوجوانی که دغدغه عدالتخواهی یا حقیقتجویی دارد، ممکن است احساس کند با جریان «معمول» فاصله دارد و تنهاست.
تاریخ عاشورا و حضور نوجوانان در کنار امام حسین علیهالسلام گواهی است بر این که روح عدالتخواهانه و ایثارگری محدود به سن نیست. در عصری که بیتفاوتی و اطلاعات نادرست به چالشی بزرگ تبدیل شده، نوجوانان با بهرهگیری از ظرفیتهای فضای مجازی و الهام از ارزشهای عاشورایی میتوانند «اصحاب مجازی» امروز باشند. آنان با نشر آگاهی، نقد سازنده و حمایت از مظلومان در بسترهای دیجیتال، میتوانند از مظاهر ظلم و ستم بهشدت انتقاد کنند و در ایجاد جامعهای عادلانه و خردمند سهیم شوند. موفقیت در این مسیر نیازمند تلاش همگانی از سوی خانوادهها، مدارس، نهادهای دینی و فرهنگی و خود نوجوانان است تا ایران فردا، جامعهای مبتنی بر عدالت و انصاف باشد.
پیام شما به ما