در ژانویهٔ سال ۲۰۲۵، مجمع جهانی اقتصاد گزارشی با عنوان «آیندهٔ مشاغل ۲۰۲۵» منتشر کرد که چشماندازی از تحولات بازار کار جهانی تا سال ۲۰۳۰ ارائه میدهد. این گزارش با اتکا به نظرات بیش از ۱٬۰۰۰ کارفرمای بزرگ جهانی، نمایی روشن از تأثیر فناوریهای نوین، گذار به اقتصاد سبز و تغییرات جمعیتی بر ساختار اشتغال در دههٔ آتی ترسیم میکند. اهمیت این گزارش از آن جهت است که به سیاستگذاران، کارفرمایان و نیروی کار کمک میکند تا برای مواجهه با فرصتها و چالشهای پیش رو برنامهریزی کنند.
گزارش «آیندهٔ مشاغل ۲۰۲۵» بر مبنای نتایج نظرسنجی از بیش از ۱٬۰۰۰ کارفرما صورت گرفته است؛ این نهادها در مجموع بیش از ۱۴ میلیون نیروی کار را در ۲۲ خوشهٔ صنعتی و ۵۵ اقتصاد مختلف نمایندگی میکنند. این دادهٔ غنی امکان ارائهٔ تحلیلی دقیق از روندهای کلان مؤثر بر بازار کار را فراهم کرده است. بخشهای مختلف گزارش شامل نگاه به کمّ و کیف تغییرات شغلی، مهارتهای مورد نیاز آینده، تأثیر فناوریهای نو و گذار به اقتصاد سبز و نیز توصیههایی برای تقویت مهارتها و سیاستهای اشتغال است.
تغییرات کمّی در تعداد مشاغل
بنابر یافتههای گزارش، انتظار میرود تا پایان سال ۲۰۳۰ در نتیجهٔ روندهای کلان جهانی حدود ۱۷۰ میلیون شغل جدید ایجاد شود، در حالی که همزمان ۹۲ میلیون شغل از بین خواهد رفت. این به معنای خالصِ افزایش ۷۸ میلیون شغل در طول این دهه است. پنج عامل اصلی که این جابهجایی را رقم خواهند زد عبارتاند از: تغییرات فناوری، گذار به اقتصاد سبز، تغییرات دموگرافیک، تنگناهای اقتصادی و تنشهای جیواقتصادی. بدین سان، حتی با وجود حذف برخی مشاغل سنتی، فرصتهای شغلی جدیدی در حوزههای فناورانه و زیستمحیطی به وجود خواهد آمد.
روندهای حوزههای شغلی
بخشهای «مشاغل خط مقدم»، از جمله کارگران کشاورزی، رانندگان تحویل کالا و نیروی کار ساختوساز، در مقیاس مطلق شاهد بیشترین رشد شغلی تا سال ۲۰۳۰ خواهند بود. همچنین، مشاغل مراقبتی مانند پرستاری و مشاغل آموزشی از جمله معلمان متوسطه نیز به دلیل تغییرات جمعیتی افزایش تقاضا خواهند داشت. در مقابل، مشاغل اداری و خدماتی سنتی مانند صندوقداران و دستیاران اداری در اثر اتوماسیون و پیشرفتهای هوش مصنوعی کاهشی در تقاضا تجربه خواهند کرد.
مهارتهای پایه در سال ۲۰۲۵
گزارش مشخص میکند که تا سال ۲۰۲۵ مهارتهای پایهٔ زیر برای اغلب سازمانها از اهمیت بالایی برخوردار خواهند بود:
- تفکر تحلیلی و حل مسئله
- رهبری و تأثیر اجتماعی
- همدلی و گوش فرادادن فعال
- تابآوری (Resilience)، انعطافپذیری و چابکی
- آشنایی فناورانه (Technological Literacy)
در مقایسه با گزارش ۲۰۲۳، بیشترین رشد اهمیت نسبت به سال گذشته در مهارتهای رهبری (۲۲ درصد افزایش) و تابآوری و انعطافپذیری (۱۷ درصد افزایش) مشاهده شده است.
تا سال ۲۰۳۰ بازار کار جهانی شاهد تحولات عمیقی خواهد بود: از یکسو حدود ۷۸ میلیون شغل خالص جدید حاصل از ایجاد فرصتهای فناورانه و سبز و از سوی دیگر ریسک حذف ۹۲ میلیون شغل سنتی بهواسطهٔ اتوماسیون و تغییرات جمعیتی.
مهارتهای در حال رشد تا سال ۲۰۳۰
علاوه بر مهارتهای پایه، چندین مهارت فناورانه و میانرشتهای (Transversal) بهشدت در حال رشد خواهند بود:
- هوش مصنوعی و دادههای عظیم (AI & Big Data)
- شبکهها و امنیت سایبری (Networks & Cybersecurity
- آشنایی فناورانه (Tech Literacy)
- تفکر خلاق (Creative Thinking)
- کنجکاوی و یادگیری مادامالعمر (Curiosity & Lifelong Learning)
- حفاظت از محیط زیست (Environmental Stewardship)
در میان مهارتهای مذکور، هوش مصنوعی و دادههای عظیم بیشترین رشد را در همهٔ صنایع شاهد خواهند بود، بهطوری که بیش از ۹۰٪ پاسخدهندگان انتظار دارند تا سال ۲۰۳۰ این مهارت در کسبوکارشان اهمیت بیشتری پیدا کند. همچنین مهارتهای خلاقیت و کنجکاوی در صنایعی نظیر بیمه و آموزش نیز رشد چشمگیری خواهند داشت.
تأثیر فناوریهای نوین بر بازار کار
از جمله برجستهترین یافتهها این است که فناوریهای نوین، بهویژه هوش مصنوعی و رباتیک، نقش تعیینکنندهای در شکلدهی بازار کار ایفا میکنند. ۸۶٪ از پاسخدهندگان پیشبینی میکنند که تا سال ۲۰۳۰ فناوریهای پردازش اطلاعات و هوش مصنوعی کسبوکارشان را دگرگون خواهد کرد. در واکنش به این تغییرات، ۷۷٪ کارفرمایان برنامهٔ ارتقای مهارت نیروی کار (Upskilling) را در دستور کار قرار دادهاند، اما همزمان ۴۱٪ قصد کاهش نیروی انسانی خود را نیز دارند چرا که برخی وظایف بهواسطهٔ اتوماسیون حذف خواهد شد. بنابراین، تعادل میان فرصتهای شغلی جدید و ریسک حذف مشاغل سنتی از مهمترین چالشها برای کارفرمایان و دولتها خواهد بود.
فرصتها و تهدیدهای فناورانه
رشد سریع فناوریهای پردازش داده و هوش مصنوعی باعث ایجاد مشاغل تخصصی جدید، مانند متخصصان دادهٔ عظیم و مهندسین فینتک، خواهد شد. این مشاغل از جمله سه شغل با سریعترین رشد از نظر درصدی هستند. در مقابل، مشاغل تکراری و اداری مانند طراحان گرافیک یا صندوقداران بهسرعت در مسیر نزول قرار میگیرند. همین تضاد میان فرصتها و تهدیدها ضرورت برنامهریزی راهبردی برای ارتقای مهارتهای دیجیتال و میانرشتهای را برای نیروی کار نشان میدهد.
تأثیر گذار به اقتصاد سبز
گزارش «آیندهٔ مشاغل ۲۰۲۵» تأکید ویژهای بر نقش گذار به اقتصاد سبز دارد. در نتیجهٔ سیاستهای جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای و حرکت به سمت انرژیهای تجدیدپذیر، مشاغل جدیدی در حوزههای مهندسی محیط زیست، توسعهٔ انرژیهای تجدیدپذیر و مدیریت پسماند شکل خواهند گرفت. بهعنوان مثال، رشد قابل توجه تخصصهایی مانند مهندسین انرژیهای تجدیدپذیر و تحلیلگران زیستمحیطی از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ پیشبینی شده است. این تغییر ساختاری در اقتصاد جهانی ایجاب میکند که نیروی کار مهارتهای مرتبط با پایداری و مدیریت منابع طبیعی را بیاموزد.
تأثیر تغییرات جمعیتی
علاوه بر فناوری و گذار سبز، تغییرات جمعیتی نیز نقشی اساسی در تغییر تقاضای مشاغل دارد. سالمندی جمعیت در بسیاری از مناطق، نیاز به نیروی کار در بخشهای مراقبت سلامت را افزایش میدهد. بهعلاوه، رشد جمعیت جوان در برخی اقتصادهای در حال توسعه، نیاز به مشاغل آموزشی و آموزشی فنی-حرفهای را تشدید میکند. این نکته نشان میدهد که بخشهای مراقبتی و آموزشی از لحاظ حجم استخدام روند افزایشی خواهند داشت و دولتها ناگزیر به تخصیص منابع بیشتر برای بهبود کیفیت این خدمات خواهند بود.
در مجموع، گزارش «آیندهٔ مشاغل ۲۰۲۵» مجمع جهانی اقتصاد نشان میدهد که تا سال ۲۰۳۰ بازار کار جهانی شاهد تحولات عمیقی خواهد بود: از یکسو حدود ۷۸ میلیون شغل خالص جدید حاصل از ایجاد فرصتهای فناورانه و سبز و از سوی دیگر ریسک حذف ۹۲ میلیون شغل سنتی بهواسطهٔ اتوماسیون و تغییرات جمعیتی. این شرایط مستلزم آن است که کارفرمایان، دولتها و نیروی کار با استفاده از دادههای دقیق و برنامهریزی راهبردی، مهارتهای لازم را به نیروی کار آموزش دهند و زیرساختهای مورد نیاز را برای توسعه صنایع نوآورانه و پایدار فراهم کنند. در ایران نیز باید ضمن بهرهگیری از این بینشها، نظام آموزشی را مطابق با نیازهای جدید بازنگری کرد و شرکتها را در فرایند ارتقای مهارتی نیروی انسانی مشارکت داد تا کشور بتواند در اقتصاد جهانی تحولیافته، جایگاه خود را مستحکم سازد.
پیام شما به ما