این فاصله و شکاف میان والدین و فرزندان، جوانان را به سوی دوستان و همسالان سوق داده است. با این حال، روایات اسلامی راهکارهایی برای ایجاد دوستی و صمیمیت والدین با فرزندان ارائه کرده‌اند.

تربیت فرزند برای زمان خود

امیرالمومنین علیه‌السلام ضمن روایتی می‌فرماید: لا تقسروا اولادکم علی آدابکم فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم(شرح نهج ‌البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۲۰، ص۲۶۷)؛ فرزندانتان را به انجام آداب خودتان واندارید؛ زیرا آنان برای زمانی، غیر از زمان شما آفریده شده‌اند.
«قسر» با حرف جرّ «علی» به‌معنای واداشتن است و حضرت می‌فرماید: فرزندان خودتان را به انجام آداب و رسومی که خود داشته‌اید، مجبور نکنید؛ زیرا آداب و رسوم تغییر می‌کند.

برخی از این سخن امام آزادی به‌معنای بی‌قیدی را برداشت کرده‌اند، در حالی‌که مقصود حضرت، تخطی از حلال و حرام نیست و عمل به آداب زمان حاضر، هیچ‌گونه منافاتی با رعایت ارزش‌های دینی و حلال و حرام الهی ندارد. بلکه هدف آشنایی و آگاهی فرزندان به زمان‌شان است چرا که امیرالمومنین در حدیثی دیگر می‌فرماید: العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس؛ کسی‌که به زمان خود آگاه باشد، شبهه‌ها به او هجوم نمی‌آورند. (بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۰۷)

والدینی که با دوراندیشی، تحولات آینده را پیش‌بینی کرده و فرزندانشان را متناسب با آن پرورش می‌دهند، به شایسته‌ترین شیوه تربیت می‌کنندبر این پایه، والدینی که با دوراندیشی، تحولات آینده را پیش‌بینی کرده و فرزندانشان را متناسب با آن پرورش می‌دهند، به شایسته‌ترین شیوه تربیت می‌کنند.
اصل نخست، تربیت فرزند همگام با نیازهای روز است. این رویکرد، شکاف میان والدین و فرزند را از میان برمی‌دارد، هم‌نشینی با پدر و مادر را دلپذیر می‌کند و فرزند از گفت‌وگو با آنان لذت می‌برد.
 

دوستی با فرزندان

یکی از نیازهای بنیادین فرزند از منظر روانی، برخورداری از محبت و عاطفه والدین است. این نیاز چنان عمیق است که اگر والدین با محبت، فرزند را سیراب کنند، او به سوی دیگران گرایش نمی‌یابد و رابطه‌اش با همسالان عادی می‌ماند. متأسفانه، رفتار آمرانه والدین مانع دوستی صمیمانه می‌شود و فرزندان را به سمت دوستان سوق می‌دهد. اما اکسیر محبت و رفاقت، درمانی برای بسیاری از دغدغه‌های روحی و روانی فرزندان در هر سنی است. (جوادی طبسی، حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت علیهم‌السلام، ص۸۱)

چشم پوشی از خطای فرزندان

والدین باید از برخی لغزش‌های سهوی فرزندان، که هنوز به گناهان سنگین نرسیده‌اند، چشم‌پوشی کنند و خود را به تغافل زنند. رسول خدا صلی‌الله‌وعلیه‌آله در این باره می‌فرماید: نیمی از انسان عاقل، تغافل است. (مستدرک الوسایل، ج۲، ص۹۲)

امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرماید: یکی از باارزش‌ترین کارهای کریمان، تغافل از چیزهایی است که از آن آگاهند. (نهج‌البلاغه، حکمت ۲۲۲) امام کاظم علیه‌السلام نیز فرمود: با فرزندت مدارا کن و از خطایش چشم بپوش.

نیاز به محبت در فرزندان چنان عمیق است که اگر والدین با محبت، فرزند را سیراب کنند، او به سوی دیگران گرایش نمی‌یابد و رابطه‌اش با همسالان عادی می‌ماند

تذکر مداوم والدین برای هر خطای کوچک، سبب کدورت و دوری میان فرزند و والدین می‌شود. این امر دل‌زدگی به‌بار ‌آورده و فرزند را از هم‌نشینی با پدر و مادر بی‌میل می‌سازد، که خود عاملی برای فاصله‌گیری است.
تغافل والدین، راهکاری تربیتی برای زندگی سرشار از آرامش است. چشم‌پوشی کریمانه از خطاهای فرزند، مانع توقعات نابجا می‌شود و والدین را از دوری جستن از فرزندان به سبب لغزش‌هایشان بازمی‌دارد.

احترام به فرزند

هنگامی که فرزندان از کودکی به نوجوانی گام می‌نهند، بیش از پیش تشنه احترام‌اند. اما اغلب در خانواده، والدین این نیاز را نادیده می‌گیرند، گویی فرزند همچنان کودک است. این بی‌توجهی به احترام، در دل فرزند کدورت و دوری می‌کارد و او را به جستجوی احترام در جایی دیگر وا می‌دارد.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: اَکْرِمُوا اَوْلادَکُمْ وَ اَحْسِنُوا آدابَکُمْ (بحارالانوار، ج۲۳، ص۱۱۴)؛ به فرزندان خود احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آن‌ها معاشرت نمایید.

بنا به مقتضیات سن فرزند رفتار کردن

والدین باید آگاه باشند که هر مرحله سنی فرزند، نوع خاصی از ارتباط کلامی و رفتاری را اقتضا می‌کند. از این‌رو، لازم است با شناخت دقیق، در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی، متناسب با سن فرزند رفتار کنند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: مَنْ کانَ عِنْدَهُ صَبِیٌّ فَلْیَتَصَابَ لَهُ (وسائل الشیعه، ج۵، ص۱۲۶)؛ کسی که نزد او کودکی است باید (در تربیت وی) کودکانه رفتار نماید.

محبت و مهربانی‌کردن به فرزند

والدین غالباً در کودکی فرزندانشان، با محبت و ابراز عشق همراهند، اما با بزرگ‌تر شدن فرزند، فاصله‌ای پدید می‌آید و از نشان دادن عاطفه خودداری می‌کنند. برخی حتی گمان می‌کنند پس از کودکی نباید محبت خود را ابراز نمایند. این رفتار، فرزند را به جستجوی محبت در خارج از خانواده سوق می‌دهد، تا جایی که هر کس اندکی عاطفه نشان دهد، او را مجذوب خود می‌سازد.

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: رَحِمَ اللهُ عَبْداً اَعانَ وَلَدَهُ عَلی بِرِّهِ بِالاِحْسانِ اِلَیْهِ وَ التَّاَلُّفِ لَهُ وَ تَعْلیمِه وَتأدیبِه(مستدرک الوسائل، ج۲، ص۶۲۶)؛ خداوند رحمت کند پدری را که با نیکی‌نمودن و مهربانی به فرزندش و با آموزش‌دادن و ادب‌ کردنش او را در نیکی به خود یاری می‌کند.

تذکر مداوم والدین برای هر خطای کوچک، سبب کدورت و دوری میان فرزند و والدین می‌شود. این امر دل‌زدگی به‌بار ‌آورده و فرزند را از هم‌نشینی با پدر و مادر بی‌میل می‌سازد

همچنین امام صادق علیه‌السلام فرمود: اَکثِرُوا مِنْ قُبْلَهِ اَوْلادِکُمْ فَاِنَّ لَکُمْ بِکُلِّ قُبْلَهٍ دَرَجَهً(بحارالانوار، ج۱۰۱، ص۹۲)؛ فرزندان خود را بسیار ببوسید زیرا برای شما در هر بوسیدن درجه‌ای است.

احساس امنیت با ایجاد محبت

فرزندان باید بتوانند با آسودگی خاطر از نگرانی‌ها و نیازهایشان سخن بگویند، حتی رازها و خطاهایشان را بی‌پرده برای والدین خود بازگو کنند، با اطمینان از اینکه با سرزنش یا تندی مواجه نخواهند شد. در غیر این صورت، دوستانشان پناهگاه آن‌ها می‌شوند. فرزند باید در فضایی امن و بی‌هراس، اشتباهات خود را با والدین در میان بگذارد و بی‌نگرانی از آن‌ها یاری بجوید.
محبت والدین به فرزند احساس امنیت می‌بخشد و این باور را در او ریشه‌دار می‌کند که در فراز و نشیب زندگی، تکیه‌گاهی استوار دارد. چنین فرزندانی با اعتماد به‌نفس پرورش می‌یابند و جز به والدین خود به دیگری پناه نمی‌برند.

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: احبوا الصبیان و ارحموهم(فروع کافی، ج۶، ص۴۹)؛ فرزندانتان را دوست بدارید و به آن‌ها محبت ورزید.

نتیجه‌گیری

خانواده، کانون تربیت و رشد فرزندان، نیازمند پیوندی عمیق و صمیمی میان والدین و فرزندان است. در عصر فناوری، شکاف میان نسل‌ها به دلیل ناهماهنگی والدین با نیازهای روز، فرزندان را به سوی همسالان سوق می‌دهد. بر ساس آموزه‌های اسلامی راهکارهایی حکیمانه ارائه دادیم که عبارتند از: محبت بی‌دریغ والدین، فرزندان را از جستجوی عاطفه در بیرون خانه بی‌نیاز می‌کند؛ احترام به نوجوانان، کدورت را به صمیمیت بدل می‌سازد؛ رفتار متناسب با هر سن، پیوند را استوار می‌کند؛ و تغافل کریمانه از خطاهای کوچک، آرامش را به خانواده بازمی‌گرداند. ایجاد فضایی امن برای بیان دغدغه‌ها و اشتباهات، اعتماد به‌نفس فرزندان را تقویت و آن‌ها را به تکیه‌گاهی جز والدین بی‌نیاز می‌کند. این اصول، با تکیه بر روایات اهل بیت علیهم‌السلام، خانواده را به پناهگاهی برای تعالی و جامعه را به سوی هم‌دلی هدایت می‌کنند.