تنهایی، تنها یک حس گذرا نیست، بلکه می‌تواند منجر به پیامدهای جدی جسمانی و روانی شود. مطالعات نشان می‌دهند افرادی که از تنهایی رنج می‌برند، به‌طور میانگین ۲۶ درصد بیشتر در معرض مرگ زودرس قرار دارند و احتمال ابتلا به افسردگی، اضطراب و مشکلات قلبی در آن‌ها افزایش می‌یابد. در آمریکا، آمارها حاکی از آن است که متوسط تعداد دوستان نزدیک هر فرد زیر سه نفر است، در حالی که نیاز انسان‌ها به تعامل و حمایت اجتماعی به‌مراتب بیش از این میزان است. عواملی همچون مهاجرت، افزایش کار از راه دور، کاهش جمعیت شهری در فضاهای عمومی و همه‌گیری کووید-۱۹ در تشدید احساس تنهایی تأثیرگذار بوده‌اند.

معرفی ابتکار «دوستان هوش مصنوعی» متا

 در سال‌های اخیر، بحث اپیدمی تنهایی به یکی از چالش‌های جدی سلامت روان در جوامع مدرن تبدیل شده است. به‌طوری که بیل گیتس این مسئله را تحت عنوان «اپیدمی تنهایی» مطرح کرده است و هشدار می‌دهد که کاهش تعاملات حضوری و تقویت زندگی دیجیتال می‌تواند پیامدهای بلندمدتی برای سلامت روانی افراد داشته باشد. در همین زمینه، مارک زاکربرگ، مدیرعامل متا، اخیراً اعلام کرده است که این شرکت در تلاش است تا با استفاده از فناوری هوش مصنوعی، «دوستان هوش مصنوعی» تولید کند و به این ترتیب سطح تنهایی را در میان کاربران کاهش دهد.  

 سیستم‌هایی مبتنی بر هوش مصنوعی که بتوانند به‌عنوان همدم و همراه مجازی برای افراد عمل کنند. در مصاحبه‌ای زاکربرگ گفت: «آمریکایی‌ها به‌طور میانگین کمتر از سه دوست نزدیک دارند، اما تقاضای بیشتری برای ایجاد پیوندهای معنادار اجتماعی دارند». هدف اصلی متا این است که کاربران بتوانند از طریق گفت‌وگو و تعامل با این ربات‌ها، احساس تنهایی خود را کاهش دهند و به‌نوعی کمک عاطفی دریافت کنند؛ بدون آنکه جایگزینی برای روابط حضوری تلقی شوند.

فناوری و نحوه عملکرد «دوستان هوش مصنوعی»

 فناوری پشت این سیستم‌ها بر پایه مدل‌های بزرگ زبان (Large Language Models) است که با تولید پاسخ‌های طبیعی، می‌توانند گفت‌وگوهایی شبیه به انسان داشته باشند. متا از تجربه خود در توسعه مدل‌های زبانی در پروژه‌هایی مانند LLaMA (Large Language Model Meta AI) بهره می‌برد تا این ربات‌ها بتوانند سؤالات کاربران را درک کرده و با توجه به داده‌های قبلی، پاسخ‌های شخصی‌سازی‌شده ارائه دهند. علاوه بر قابلیت گفت‌وگو، این ربات‌ها می‌توانند علایق و عادات کاربران را مرور کنند و در بازه زمانی طولانی‌مدت رفتار خود را با نیازهای هر فرد تطبیق دهند.

مزایا و چشم‌اندازهای امیدبخش

 پژوهش‌های علمی اولیه نشان می‌دهند که تعامل با ربات‌های هوش مصنوعی می‌تواند به‌طور موقت احساس تنهایی را کاهش دهد. به‌عنوان نمونه، مطالعاتی که در مؤسسه‌های تحقیقاتی انجام شده، نشان داده‌اند که کاربران پس از یک هفته تعامل مداوم با ربات‌های همدم، کاهش قابل‌توجهی در نمرات افسردگی و اضطراب خود تجربه کرده‌اند. جدای از جنبه‌های عاطفی، این ربات‌ها می‌توانند راهنمایی‌های ساده‌ای در زمینه‌های روزمره ارائه دهند؛ از برنامه‌ریزی فعالیت‌های روزانه گرفته تا مشاوره در خصوص مهارت‌های اجتماعی و حتی پیشنهاد فعالیت‌های گروهی برای مقابله با تنهایی.

چالش‌های فنی و محدودیت‌ها

 با وجود امیدها، راه‌اندازی ربات‌های هوش مصنوعی به‌عنوان دوست واقعی با موانع فنی زیادی مواجه است. مدل‌های زبانی فعلی هنوز در برخی زمینه‌ها، مانند درک کامل پیچیدگی احساسات انسانی و حفظ پیوستگی در گفت‌وگو، دچار کاستی هستند. همچنین بحث امنیت داده‌ها و حفظ حریم خصوصی کاربران یکی از مسائل اساسی به شمار می‌آید؛ زیرا برای شخصی‌سازی دقیق‌تر، این ربات‌ها به حجم زیادی از اطلاعات شخصی کاربران نیاز دارند و نحوه مدیریت این داده‌ها می‌تواند نگرانی‌های جدی ایجاد کند. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد چت‌بات‌ها ممکن است اطلاعات جعلی ارائه دهند و یا افراد را تشویق به رفتار خطرناک کنند. در ضمن گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد چت‌بات‌های متا ممکن است محتوای نامناسب برای کاربران جوان ارائه دهند، که نگرانی‌های ایمنی را افزایش می‌دهد.

 نقل قول‌های منتقدان حاکی از آن است که ربات‌های دوست صرفاً درمان فوری برای تنهایی ارائه می‌دهند، اما نمی‌توانند عمق و پیچیدگی ارتباطات انسانی را جایگزین کنند. بسیاری معتقدند که این اقدام متا ممکن است به ترویج انزوا دامن بزند و افراد را از جستجوی روابط انسانی بازدارد. روان‌شناسانان نیز هشدار می‌دهند که تکیه بیش از حد بر ربات‌های هوش مصنوعی برای حمایت عاطفی ممکن است ساختارهای اجتماعی مانند خانواده و دوستان نزدیک را تضعیف کند.

مقایسه با ابتکارات دیگر شرکت‌ها

 متا تنها شرکتی نیست که در زمینه ربات‌های همراه هوش مصنوعی فعالیت می‌کند. مایکروسافت با نسخه جدید Copilot نیز قصد دارد امکان تعامل عاطفی کاربران با دستیار هوش مصنوعی‌اش را گسترش دهد؛ اما واکنش کاربران چندان مثبت نبوده است و بسیاری از کاربران خواستار بازگشت به نسخه‌های قبلی شده‌اند، زیرا احساس می‌کردند دستیار به‌جای انجام کارهای عملی، بیش از حد تلاش می‌کند روابط دوستانه ایجاد کند. این موضوع نشان می‌دهد که پذیرش عمومی این فناوری هنوز در مراحل اولیه قرار دارد و بسیاری از کاربران نمی‌دانند چطور مرز میان کاربردهای عملی و نقش‌های عاطفی را تعریف کنند.

دیدگاه کارشناسان روانشناسی

 بسیاری از پژوهشگران تاکید دارند که انسان‌ها برای تأمین نیازهای عاطفی خود به تعاملات چهره‌به‌چهره و حس همدلی واقعی نیاز دارند. روانشناس‌هایی مانند استفان شولر می‌گویند که هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین فرآیندهای نوروبیولوژیکی پیچیده‌ای شود که در تعامل انسانی فعال می‌شوند، از جمله عملکرد نورون‌های آیینه‌ای که در درک احساسات دیگران نقش دارند. از سوی دیگر، برخی پژوهش‌ها اشاره می‌کنند که در کوتاه‌مدت تعامل با ربات‌های هوش مصنوعی می‌تواند از شدت تنهایی بکاهد، اما اگر این تعامل جایگزین تمام روابط اجتماعی شود، ممکن است پیامدهای منفی جدیدی به‌بار آورد.

 با این حال، چشم‌انداز توسعه «دوستان هوش مصنوعی» در متا تا حد زیادی به پیشرفت‌های آتی در زمینه یادگیری عمیق و بهبود مدل‌های زبانی بستگی دارد. اگر این فناوری بتواند درک احساسی دقیق‌تری از کاربران داشته باشد و به‌صورت ایمن از داده‌های آن‌ها استفاده کند، احتمالاً می‌تواند به‌عنوان مکملی مفید برای حمایت عاطفی و تقویت مهارت‌های اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر این، ادغام این ربات‌ها در پلتفرم‌های فعلی متا مانند فیسبوک، اینستاگرام و عینک‌های واقعیت افزوده Ray-Ban می‌تواند تجربه‌ای فراگیرتر از حضور مجازی را فراهم کند. برخی تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که در آینده نزدیک، ما شاهد ترکیب این فناوری با اینترنت اشیا و دستگاه‌های پوشیدنی خواهیم بود که امکان مراقبت دائمی از سلامت روان را فراهم می‌کند.

 در مجموع، ایده «دوستان هوش مصنوعی» که متا برای مقابله با اپیدمی تنهایی مطرح کرده، امیدها و اما و اگرهای متعددی به‌همراه دارد. از یک سو، این فناوری می‌تواند به‌طور موقت احساس تنهایی را کاهش دهد و برخی افراد را در مواقع بحرانی همراهی کند. اما از سوی دیگر، نگرانی‌های جدی در رابطه با محدودیت‌های فنی، ملاحظات اخلاقی، تأثیر بر روابط انسانی و حفظ حریم خصوصی وجود دارد. با توجه به اهمیت بالای ارتباطات انسانی در سلامت روان، به‌نظر می‌رسد که «دوستان هوش مصنوعی» در بهترین حالت می‌توانند مکملی برای پشتیبانی عاطفی باشند و نمی‌توانند جایگزین کامل روابط چهره‌به‌چهره شوند. در نهایت، موفقیت این طرح بستگی به پذیرش جامعه، بهبود دائمی فناوری و ایجاد چارچوب‌های قانونی و اخلاقی مناسب دارد.