در روزگاری که صفحات اینستاگرام پر شده از چهره‌های بی‌نقص، بدن‌های تراش‌خورده و زندگی‌های به ظاهر رؤیایی، بسیاری از دختران نوجوان ناخواسته خود را در آینه‌ای مقایسه می‌کنند که تصویری غیرواقعی از جهان به آن‌ها نشان می‌دهد. این مقایسه‌های ناعادلانه چه آسیبی به روان آن‌ها می‌زند؟ و نقش خانواده‌ها در عبور از این مسیر پرچالش چیست؟
چالش‌های روانی ناشی از اینستاگرام
طبق گزارش انجمن روانشناسی ایران (۱۴۰۱)، بیش از ۶۰ درصد دختران ۱۵ تا ۲۰ ساله پس از استفاده مستمر از اینستاگرام، احساساتی مانند «خودکم‌بینی»، «ناکافی بودن» و «اضطراب اجتماعی» را تجربه کرده‌اند.
دکتر سارا محمدی، روانشناس رسانه، در این‌باره می‌گوید: «الگوریتم‌های اینستاگرام به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که محتوایی با محوریت زیبایی غیرواقعی و دست‌نیافتنی را بیشتر به نمایش می‌گذارند. این جریان باعث می‌شود ارزشمندی درونی دختران نادیده گرفته شده و آن‌ها وارد چرخه‌ای بی‌پایان از مقایسه شوند.»
نمونه‌ای واقعی از این بحران را می‌توان در داستان نرگس، دختر ۱۷ ساله‌ای از اصفهان دید. او پس از ماه‌ها مقایسه خود با اینفلوئنسرهای اینستاگرامی، به اختلال خوردن دچار شد و اکنون تحت درمان روان‌پزشکی قرار دارد.
چرا اینستاگرام آسیب‌زا شده است؟
این پلتفرم با ابزارهایی مانند فیلترهای تصویری، ویرایش چهره و نمایش سبک زندگی دستکاری‌شده، تصویری از زیبایی و موفقیت ارائه می‌دهد که با واقعیت فاصله دارد.
بر اساس پژوهش نشریه فوربس (۲۰۲۳)، ۷۰ درصد دختران نوجوان گفته‌اند برای تطبیق با انتظارات فضای مجازی، تصاویر خود را با اپلیکیشن‌های ویرایش عکس تغییر می‌دهند.
این تصویرسازی‌های تحریف‌شده، منجر به شکل‌گیری چیزی به نام «فاصله خود ادراکی» می‌شود؛ یعنی فاصله‌ای بین آنچه فرد هست و آنچه فکر میکند باید باشد.
پیامدهای روانی مقایسه در فضای مجازی:
- افت شدید عزت‌نفس
- اضطراب اجتماعی و انزوای تدریجی
- بروز اختلالات خوردن
- افزایش گرایش به جراحی‌های زیبایی در سنین پایین
- افسردگی، بی‌انگیزگی و گاهی حتی افکار خودآزارانه
راهکارهایی برای بازسازی عزت‌نفس دختران نوجوان
۱. آموزش سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی
برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای دختران و والدین با هدف شناخت سازوکار الگوریتم‌ها، شناسایی محتوای ساختگی و افزایش آگاهی درباره واقعیت‌های فضای مجازی.
مثلاً والدین می‌توانند با نشان دادن تصاویر قبل و بعد از ویرایش در اینستاگرام، این تفاوت را ملموس کنند.
۲. تقویت فعالیت‌های واقعی و اجتماعی خارج از فضای مجازی
به گفته لیلا بهرامی، مربی مهارت‌های زندگی:
«فعالیت‌هایی مثل ورزش‌های گروهی، موسیقی، نقاشی یا کار داوطلبانه، علاوه بر تقویت عزت‌نفس، نگاه دختران به موفقیت و زیبایی را از فضای مجازی جدا میکند.»
۳. تشویق به تولید محتوای واقعی و مثبت
ساخت پست‌هایی با محوریت موفقیت‌های واقعی مانند قبولی در آزمون، اجرای یک پروژه هنری یا یادگیری یک مهارت جدید، به تقویت تصویر ذهنی مثبت کمک میکند.
۴. الگوسازی درست از سوی والدین
والدینی که خود درگیر ظاهرگرایی یا مقایسه‌های مجازی هستند، نمی‌توانند الگوهای مؤثری برای فرزندان باشند. پیام‌های تربیتی زمانی مؤثرند که در عمل هم دیده شوند.
۵. ایجاد فضای گفت‌وگو در خانواده
برگزاری نشست‌های صمیمی خانوادگی، جایی که دختران بدون ترس از قضاوت بتوانند احساسات خود درباره بدن، زیبایی یا شبکه‌های اجتماعی را بیان کنند، زمینه‌ساز سلامت روانی آن‌هاست.
نتیجه‌گیری
اگر فضای مجازی را تنها مرجع خودشناسی دختران بگذاریم، آن‌ها به‌زودی قربانی تصاویری خواهند شد که نه واقعی‌اند و نه دست‌یافتنی. مقابله با این روند، نیازمند هم‌افزایی خانواده، نظام آموزشی، رسانه‌ها و خود دختران است. ترمیم این آینه شکسته، از آگاهی آغاز می‌شود؛ آگاهی از دروغ زیباییِ مجازی و پذیرش زیبایی واقعیِ خود.
پیام شما به ما