کلیدهایی برای تربیت نسل نو

نوجوان با ویژگی‌هایی مانند حساسیت، هیجان درونی، میل به آزادی و تشخص‌طلبی شناخته می‌شود. این خصوصیات، هم چالش‌برانگیزند و هم فرصت‌آفرین. درک این ویژگی‌ها کلید هدایت صحیح آن‌هاست. امام صادق علیه‌السلام با شناخت عمیق از این روحیات، روش‌های تربیتی کارآمدی را برای ما به یادگار گذاشتند که در ادامه می‌خوانید

گنجینه‌های امروز، سرمایه‌های فردا

«پیش از آنکه منحرفان پیش‌دستی کنند، نوجوانان‌تان را با احادیث ما آشنا کنید» (التهذیب، ج ۸، ص ۱۱۱) این هشدار امام صادق علیه‌السلام، نشان می‌دهد که فرصت‌سوزی در آموزش دینی، به ‌معنای واگذار کردن ذهن‌های پاک و آمادۀ نوجوانان به میدان تاخت‌وتاز شبهه‌ها و اندیشه‌های مسموم است؛ ذهن‌هایی که اگر امروز با نور معارف الهی روشن نشوند، فردا در تاریکی حیرت و تردید گرفتار خواهند شد.

چرا تمرکز بر جوانان؟

امام به یکی از شاگردانش به نام مؤمن طاق فرمودند: «بر تو باد تربیت نوجوانان، زیرا آنان زودتر از دیگران خوبی‌ها را می‌پذیرند.» این نگاه نشان‌دهنده درک عمیق امام از ویژگی‌های خاص دوران نوجوانی، مانند پاکی قلب و سرعت در پذیرش حقایق و ارزش‌های اخلاقی است.

پرورش نخبگان جوان: ماجرای هشام بن حکم

رفتار امام با هشام بن حکم، الگویی درخشان از شخصیت‌دهی به نوجوانان است. حضرت، این جوان کم‌سن‌وسال را در صدر مجلس نشاند و او را «یاور ما با قلب، زبان و دست» خواند. این رفتار، شگفتی حاضران را برانگیخت، اما ایشان با طرح پرسش‌های علمی، توانمندی او را به بزرگان حاضر نشان داد. (بحار الانوار، ج ۱۰، ص ۲۹۵)

اعتماد به جوانان در برابر شایعه‌سازی

گروهی از مؤمنان به امام شکایت کردند که نماینده‌اش، مُفَضَّل، با جوانان ناباب نشست‌وبرخاست دارد. امام اما بدون اشاره به شایعات، نامه‌ای مبنی بر خرید اقلام خاص برایش فرستاد. آن جوانان که متهم به بی‌مبالاتی بودند، با لبیک به فرمان امام، هزاران درهم گرد آوردند. این اقدام، پاسخی محکم به منتقدان بود تا همگان بدانند ملاک، نیت و عمل است نه شایعات و قضاوت‌های سطحی. (معجم رجال الحدیث، ج ۱۹، ص ۳۲۵)

دوست خوب، داروی جان است
جوانان عاشق رفاقت‌اند، اما دوست خوب انتخاب کردن، مهارتی حیاتی است. امام صادق فرمود: دوستان سه گونه‌اند؛ یکی مانند غذا، همیشه لازم و مفید؛ دیگری مثل دارو، گاهی نیاز است؛ و سومی چون بیماری، مضر و نابودگر. دوست دانا، راه‌بلد است؛ اما دوست نادان، گرچه نیتش خوب باشد، تو را به بیراهه می‌برد. (بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۳۷)

سپر جوان در برابر انحرافات

جوانی که از دین خود آگاه نباشد، طعمه فریبکاران می‌شود. حضرت می‌فرمود: اگر دوست ما در دین تفقه نکند، دیگران او را به گمراهی می‌کشانند و او حتی متوجه هم نمی‌شود. (اصول کافی ج ۱، ص ۲۵) تفقه یعنی تلاش برای کسب معرفت عمیق از آموزه‌های دین. اهمیت این مسأله تا آنجاست که حضرت می‌فرمود: اگر جوانی از شیعه را ببینم که در دین تفقه نمی‌کند تأدیبش می‌کنم. (بحار الانوار، ج ۱، ص ۲۱۴)