تعامل مؤثر پدر با کودک خردسال تأثیر عمیقی بر رشد همه‌جانبه او دارد. با وجود چالش‌های موجود، افزایش آگاهی پدران، ایجاد تعادل بین کار و زندگی و تغییر نگرش‌های سنتی می‌تواند به بهبود کیفیت این تعامل کمک کند.

تعامل پدر با کودک خردسال یکی از مؤلفه‌های اساسی در رشد و تکامل عاطفی، شناختی، و اجتماعی کودک محسوب می‌شود. در دهه‌های اخیر، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که نقش پدر دیگر تنها به تأمین مالی خانواده محدود نمی‌شود، بلکه حضور فعال او در زندگی روزمره کودک تأثیرات عمیقی بر سلامت روان و مهارت‌های اجتماعی او دارد.

نقش‌های مهم پدر در تعامل با کودک خردسال

• حمایت عاطفی و تقویت اعتمادبه‌نفس: حضور پدر به‌عنوان یک منبع امنیت عاطفی، به کودک کمک می‌کند تا احساس ارزشمندی و اعتمادبه‌نفس بیشتری داشته باشد. تعاملات مثبت مانند در آغوش گرفتن یا ابراز محبت کلامی، پیوند عاطفی را تقویت می‌کند.
• الگوسازی رفتاری: پدران به‌عنوان الگوهای اولیه رفتار، به‌ویژه برای پسران، نقش مهمی در شکل‌گیری هویت جنسیتی و مهارت‌های اجتماعی دارند. برای دختران نیز، رابطه مثبت با پدر می‌تواند معیاری برای روابط سالم در بزرگسالی باشد.
• توسعه شناختی و مهارت‌های حل مسئله: بازی‌های فیزیکی و چالش‌برانگیز که اغلب توسط پدران هدایت می‌شوند، به رشد مهارت‌های شناختی و خلاقیت کودک کمک می‌کنند. این فعالیت‌ها معمولاً مکمل نقش مراقبتی مادران هستند.
• ایجاد تعادل در تربیت: همکاری پدر با مادر در تربیت، به کودک دیدگاهی متعادل از نظم و محبت ارائه می‌دهد. پدران اغلب نقش تشویق‌کننده یا تسهیل‌کننده استقلال را ایفا می‌کنند.

بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۳ منتشر شد، کودکانی که پدرانشان در سه سال اول زندگی به‌طور فعال در بازی و مراقبت از آن‌ها مشارکت داشتند، ۲۵ درصد کمتر از مشکلات رفتاری در سنین دبستان رنج می‌بردند. این مطالعه نشان داد که تعاملات فیزیکی پدر (مانند بازی‌های پرتحرک) به‌طور خاص با کاهش اضطراب و افزایش مهارت‌های اجتماعی در کودکان مرتبط است.

چالش‌های تعامل پدر با کودک خردسال

• محدودیت زمانی: فشارهای شغلی و مسئولیت‌های مالی اغلب زمان تعامل پدران با کودکان را کاهش می‌دهد. این امر می‌تواند به تضعیف پیوند عاطفی منجر شود.
• ناآگاهی از نیازهای رشدی: برخی پدران به دلیل عدم آگاهی از مراحل رشد کودک خردسال، در برقراری ارتباط مؤثر با او دچار مشکل می‌شوند.
• انتظارات فرهنگی: در بسیاری از جوامع، نقش پدر همچنان به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی تعریف می‌شود و تعامل عاطفی او کمتر مورد تأکید قرار می‌گیرد.
• استرس و خستگی: فشارهای روزمره ممکن است انرژی و انگیزه پدران را برای تعامل فعال با کودک کاهش دهد.

شواهد علمی و آمارهای معتبر

پژوهش‌های اخیر اهمیت تعامل پدر با کودک خردسال را تأیید کرده‌اند. بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۳ توسط Journal of Child Psychology and Psychiatry منتشر شد، کودکانی که پدرانشان در سه سال اول زندگی به‌طور فعال در بازی و مراقبت از آن‌ها مشارکت داشتند، ۲۵ درصد کمتر از مشکلات رفتاری در سنین دبستان رنج می‌بردند. این مطالعه نشان داد که تعاملات فیزیکی پدر (مانند بازی‌های پرتحرک) به‌طور خاص با کاهش اضطراب و افزایش مهارت‌های اجتماعی در کودکان مرتبط است.

همچنین، تحقیقی در سال ۲۰۲۲ توسط UNICEF نشان داد که در کشورهای با درآمد متوسط و پایین، تنها ۴۰ درصد از پدران به‌طور منظم در فعالیت‌های روزمره کودکان زیر پنج سال خود (مانند غذا دادن یا بازی) مشارکت می‌کنند. این آمار در مقایسه با ۶۵ درصد مشارکت مادران، شکاف قابل‌توجهی را در نقش‌های والدگری نشان می‌دهد.
به طور کلی مطالعات نشان داده‌اند که پدرانی که زمان بیشتری را با کودکان خردسال خود سپری می‌کنند، می‌توانند به بهبود مهارت‌های زبانی و عاطفی آن‌ها کمک کنند.

یک متاآنالیز (تحلیل جامع چندین پژوهش) در سال ۲۰۲۴ که توسط انجمن روان‌شناسی آمریکا منتشر شد، با بررسی داده‌های بیش از ۱۹,۰۰۰ نفر، نشان داد که کودکانی که رابطه گرم‌تری با پدر خود دارند، از سلامت روان بهتری برخوردارند و در تنظیم احساسات خود موفق‌تر عمل می‌کنند. این پژوهش تأکید کرد که کیفیت تعامل (مانند گوش دادن فعال و ابراز محبت) به مراتب مهم‌تر از کمیت زمان صرف‌شده است.

پیشنهاداتی برای بهبود تعامل

• اختصاص زمان باکیفیت: پدران می‌توانند با برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های کوتاه اما معنادار (مانند ۲۰ دقیقه بازی یا قصه‌گویی روزانه) تأثیر مثبتی بر کودک بگذارند.
• آموزش و افزایش آگاهی: شرکت در کارگاه‌های فرزندپروری یا مطالعه منابع معتبر می‌تواند به پدران کمک کند تا نیازهای رشدی کودک را بهتر درک کنند.
• تغییر نگرش‌های فرهنگی: برنامه‌های آموزشی و رسانه‌ای می‌توانند نقش فعال پدران در تربیت را ترویج دهند و از کلیشه‌های سنتی فاصله بگیرند.
• مدیریت استرس: پدران باید به سلامت روان خود توجه کنند تا بتوانند با انرژی و انگیزه بیشتری با کودک تعامل داشته باشند.

در آخر لازم است تأکید کنیم که تعامل پدر با کودک خردسال نه‌تنها یک انتخاب شخصی، بلکه یک ضرورت برای رشد سالم کودک است. نقش‌های کلیدی پدران در حمایت عاطفی، الگوسازی، و توسعه شناختی، همراه با چالش‌هایی مانند محدودیت زمانی و انتظارات فرهنگی، نیازمند توجه جدی است. شواهد علمی نشان می‌دهند که حضور فعال پدر می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر سلامت روان و مهارت‌های اجتماعی کودک داشته باشد. از این‌رو، سیاست‌گذاری‌های اجتماعی و خانوادگی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که پدران را به مشارکت بیشتر در زندگی کودکان خردسال تشویق کنند.