رسم رفاقت از نگاه امام صادق علیه السلام دوست‏خوب یكى از سرمایه‏هاى بزرگ زندگى و از عوامل خوشبختى آدمى‏است و انسان در انس با دوست احساس مسرت مى‏كند و شادمانى و نشاط را در گرو همنشین با رفیق مى‏داند. «رفیق شایسته‏»، براى جوان جایگاه خاص خویش را دارد و اهمیت‏آن به گونه‏اى است كه در شكل دهى شخصیت او نقش بزرگى ایفا كرده، اولین احساسات واقعى نوع دوستى را در وى ایجاد مى‏كند. جوان از یك سو به كشش طبیعى و خواهش دل، عاشق دوستى و رفاقت و در پی ایجاد عمیق‏ترین روابط دوستانه با یك یا چند نفر ازهمسالان خود است و از طرف دیگر بر اثر احساسات ناسنجیده و عدم ‏نگرش عقلانى ممكن است در دام رفاقت ‏با دوستان نادان و تبهكارافتد (1) ; از این رو خطر وجود دوستان بد و ناپاك، این نگرانى‏را در جوان ایجاد مى‏كند كه «چگونه یك دوست‏خوب و یكدل راانتخاب كنم؟» امام صادق(ع) رفقا را سه نوع مى‏داند: 1- كسى كه مانند غذا به آن نیاز هست و آن «رفیق عاقل‏» است. 2- كسى كه وجود او براى انسان به منزله بیمارى مزاحم و رنج‏آور است و آن «رفیق احمق‏» است. 3- كسى كه وجودش به منزله داروى شفا بخش است و آن «رفیق روشن‏بین و اهل خرد» است. (2) شیوه انتخاب دوست در نگاه پیشواى ششم، این گونه است: «رفاقت، حدودى دارد، كسى كه تمام آن حدود را دارانیست، كامل‏نیست، و آن كس كه داراى هیچ یك از آن حدود نیست، اساسا دوست‏نیست: 1- ظاهر و باطن رفیق، نسبت‏به تو یكسان باشد. 2- زیبایى و آبروى تو را جمال خود بیند و نازیبایى تو را نازیبایى خود بداند. 3- دست‏یافتن به مال یا رسیدن به مقام، روش دوستانه او را نسبت ‏به تو تغییر ندهد. 4- در زمینه رفاقت، از آنچه در اختیار دارد، نسبت‏به تومضایقه ننماید. 5- تو را در مواقع گرفتارى و مصیبت ترك نگوید.» (3) «دوست آینه تمام نماى دوست‏» است و دو دوست مثل دو دست‏اند كه‏آلایش یكدیگر را مى‏شویند و به فرموده امام صادق(ع): «كسى كه ‏بیند دوستش روش ناپسندى دارد و او را بازنگرداند، با آنكه توان‏آن را دارد، به او خیانت كرده است.» (4) امام صادق(ع) ضمن تاكید فراوان به‏انتخاب دوست‏ خوب و پایدارى ‏در این دوستى، جوانان را از رفاقت ‏با نادان و احمق پرهیزمى‏دهد: «كسى كه از رفاقت‏با احمق پرهیز نكند، تحت تاثیر كارهاى‏احمقانه وى قرار مى‏گیرد و اخلاقش همانند اخلاق ناپسند اومى‏شود.» (5) در فرهنگ نورانى حدیثى ما، جوانان را از رفاقت ‏با «بدنامان‏» برحذر داشته، (6) آنان را به دورى از دوستان خائن و متجاوز وسخن چین ترغیب مى‏سازند، امام صادق(ع) مى‏فرماید: «از سه طائفه مردم كناره‏گیرى كن و هرگز طرح دوستى و رفاقت ‏باآن مریز; خائن، ستمكار و سخن چین. زیرا كسى كه براى تو به ‏دیگرى خیانت كند، روزى نیز به تو خیانت ‏خواهد كرد و كسى كه ‏براى تو به دیگران ظلم و تجاوز كند، به تو نیز ظلم خواهد كرد وكسى كه از دیگران نزد تو سخن چینى كند، علیه تو نیز نزد دیگران ‏نمامى خواهد نمود.» (7) راه و «رسم رفاقت‏» در ثبات و پایدارى دوستى مؤثر است، گوشه‏اى‏از شیوه آن را در كلام امام صادق(ع) مى‏نگریم: «كمترین حق آن است كه: دوست‏ بدارى براى او چیزى كه براى خود دوست مى‏دارى. كراهت داشته‏ باشى در حق او، از آن‏چه براى خود كراهت دارى. از خشم اوبپرهیزى، به دنبال رضا وخشنودى او باشى. با جان و مال و زبان ودست و پایت او را كمك كنى. مراقب و راهنماى او و آیینه اوباشى. سوگندش را قبول كنى، دعوتش را اجابت نمایى، هرگاه بیمارشد، به عیادتش بروى و هرگاه فهمیدى حاجتى دارد، قبل از این كه‏بگوید، آن را انجام دهى، و وى را ناگزیر نكنى كه انجام كار رااز تو درخواست كند...» (8) پی نوشت ها: 1- رابطه دوستى و محبت، احمد مطهرى، ص 58. 2- تحف العقول، ص‏223. 3- الامالى، شیخ صدوق، ص‏397. 4- سفینه‏البحار، ج 2، ص‏59. 5- مستدرك الوسایل، نورى، ج 2، ص 64. 6- وسایل الشیعه، ج‏3، ص‏206. 7- تحف العقول، ص‏326. 8- اصول كافى، ج 2، ص‏169. منبع: ماهنامه كوثر، شماره 40