برای بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) درمان قطعی وجود ندارد، اما تغییرات سبک زندگی، داروها و درمان‌ها می‌توانند علائم را کنترل کرده و پیشرفت بیماری را کند کنند.

انواع COPD

دو نوع بیماری COPD وجود دارد که باعث آسیب به راه‌های هوایی و مشکلات تنفسی می‌شود: برونشیت مزمن و امفیزم.

برونشیت مزمن

برونشیت مزمن زمانی رخ می‌دهد که لوله‌های برونشی (مسیرهای هوایی) ملتهب و باریک می‌شوند و جریان هوا را محدود می‌کند.

مخاط در راه‌های هوایی تجمع پیدا می‌کند که منجر به سرفه مزمن و خلط (مخاط) می‌شود. راه‌های هوایی باریک و وجود مخاط اضافی باعث دشواری در تنفس می‌شود.

امفیزم

امفیزم زمانی رخ می‌دهد که کیسه‌های هوایی ریه آسیب می‌بینند. این کیسه‌ها معمولاً الاستیک هستند. آسیب باعث می‌شود که آنها شل شده و توانایی‌شان برای انتقال اکسیژن و دی‌اکسید کربن به درون و بیرون ریه‌ها مختل شود.

این آسیب می‌تواند منجر به کاهش سطح تبادل گاز بین خون و ریه‌ها شود که عملکرد ریه‌ها را به شدت کاهش می‌دهد.

علائمی که باید مراقب بود

علائم COPD به‌طور تدریجی بروز می‌کند. بسیاری از افراد زمانی که این بیماری به‌طور اولیه شروع می‌شود، نمی‌دانند که به آن مبتلا هستند.

علائم شایع

رایج‌ترین علائم بیماری COPD عبارتند از:

. تنگی قفسه سینه

. سرفه مزمن با یا بدون مخاط

. خستگی

. عفونت‌های تنفسی مکرر

. تنگی نفس که با فعالیت‌های فیزیکی بدتر می‌شود

. مشکل در گرفتن نفس عمیق

. خس‌خس سینه

علائم تشدید یا عود بیماری

گاهی ممکن است تعداد و شدت علائم به طور ناگهانی افزایش یابد که به این وضعیت تشدید یا بدترشدن بیماری می‌گویند. این وضعیت با کاهش عملکرد ریه، کاهش کیفیت زندگی و در برخی موارد نیاز به بستری شدن در بیمارستان همراه است.

علائم جدید یا شدیدتر در این دوره ممکن است شامل موارد زیر باشد:

. تغییر در رنگ مخاط از شفاف به زرد، سبز یا قهوه‌ای

. افزایش تولید مخاط

. خستگی شدید

. تنگی نفس بیشتر حتی در انجام فعالیت‌های روزانه مانند لباس پوشیدن

. سردردهای صبحگاهی

. مشکل در خوابیدن

. سرفه بدتر شده

سرفه ممکن است "خاکی" یا "سبز" باشد که نشان‌دهنده عفونت باکتریایی است.

علائم مرحله پایانی (بسیار شدید)

در مراحل پیشرفته، بیماری بسیار محدودکننده می‌شود و ممکن است علائم زیر دیده شود:

. تنگی نفس شدید حتی در حالت استراحت

. کاهش وزن ناخواسته (کاشکسی)

. تورم پاها و مچ پا (به دلیل نارسایی سمت راست قلب)

. هیپوکسمی شدید (سطح اکسیژن خون پایین) و هیپرکاپنیا (افزایش دی‌اکسید کربن خون)

. خستگی شدید و ضعف عضلانی

. تنفس با لب‌های جمع‌شده یا استفاده از عضلات کمکی گردن

. کاهش شدت صداهای تنفسی در معاینه (به دلیل جریان هوای بسیار کم)

این علائم نشان‌دهنده نیاز فوری به اکسیژن‌درمانی طولانی‌مدت یا حتی مراقبت‌های تسکینی هستند.

چه عواملی باعث بروز COPD می‌شوند؟

COPD زمانی رخ می‌دهد که راه‌های هوایی و کیسه‌های هوایی ریه تحریک شده و آسیب ببینند. این ساختارها باریک، ملتهب و کمتر الاستیک می‌شوند، که جریان هوا به درون و بیرون ریه‌ها را محدود می‌کند. همچنین، تولید بیش از حد مخاط می‌تواند این راه‌های هوایی را مسدود یا آلوده کند.

عوامل خطر

برخی از عوامل خطر که احتمال ابتلا به COPD را افزایش می‌دهند عبارتند از:

. کمبود آلفا-۱ آنتی‌تریپسین (AAT): یک اختلال ژنتیکی نادر

. آسم دوران کودکی

. عفونت‌های تنفسی مکرر یا شدید در دوران کودکی که رشد ریه‌ها را محدود می‌کند

. آلودگی‌های هوای داخلی و خارجی مانند دود، کپک، مایت‌ها و گرد و غبار، آزبست و آلاینده‌های سوختی

. قرارگیری شغلی در معرض مواد شیمیایی، گرد و غبار، بخارات یا دودها

. سیگار کشیدن یا قرارگیری در معرض دود دست دوم

نکته مهم: در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، مهم‌ترین عامل خطر پس از سیگار، آلودگی هوای داخل خانه است؛ یعنی دود ناشی از سوزاندن چوب، زغال، کاه، سرگین یا سوخت‌های فسیلی برای پخت‌وپز و گرمایش در خانه‌های بدون تهویه مناسب. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده که حدود نیمی از مرگ‌های ناشی از COPD در جهان به این نوع آلودگی مربوط می‌شود.

چگونه بیماری تشخیص داده می‌شود؟

پزشک ممکن است تاریخچه پزشکی شما را بپرسد و معاینه فیزیکی انجام دهد. او از استتوسکوپ برای گوش دادن به ریه‌های شما در حین تنفس استفاده می‌کند و به دنبال صدای خرخر یا خس‌خس خواهد بود.

تست‌ها و روش‌های اضافی برای تشخیص COPD عبارتند از:

کمبود AAT: آزمایشی برای بررسی سطح پایین آلفا-۱ آنتی‌تریپسین در خون

گازهای خون شریانی (ABG): اندازه‌گیری سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن برای ارزیابی عملکرد ریه

عکس رادیوگرافی قفسه سینه: بررسی آسیب و اسکار در بافت ریه

شمارش کامل خون (CBC): بررسی وجود عفونت یا کم‌خونی

سی‌تی‌اسکن (CT): تصویربرداری دقیق از ریه‌ها برای شناسایی آسیب و اسکار در راه‌های هوایی

اسپیرومتری: اندازه‌گیری میزان هوای قابل تنفس و سرعت بازدم

آزمایش راه رفتن: بررسی فشار خون، نبض و سطح اکسیژن در حین راه رفتن به مدت شش دقیقه

این تست‌ها به پزشکان کمک می‌کند تا شدت و نوع بیماری را تشخیص دهند و درمان مناسب را تعیین کنند.

مراحل بیماری COPD

زمانی که به بیماری COPD تشخیص داده می‌شوید، پزشک مرحله بیماری را تعیین می‌کند. مراحل COPD به شرح زیر است:

مرحله ۱: خفیف

مرحله ۲: متوسط

مرحله ۳: شدید

مرحله ۴: خیلی شدید

همچنین، COPD بر اساس علائم و احتمال تشدید بیماری به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شود:

گروه A: علائم کم، تشدیدهای کم

گروه B: علائم بیشتر، تشدیدهای کم

گروه C: تشدیدهای مکرر یا شدید، صرف‌نظر از علائم

گروه D: علائم بیشتر، تشدیدها شدید

گزینه‌های درمانی

هدف درمان بیماری COPD عبارتند از:

. بهبود جریان هوا

. افزایش کیفیت زندگی

. آسان‌ترکردن تنفس

. جلوگیری از پیشرفت بیماری

. کاهش عود و تشدید و عوارض

تغییرات سبک زندگی

انجام تغییرات سالم در سبک زندگی بخش مهمی از درمان COPD است. این تغییرات شامل موارد زیر می‌شوند:

. ترک سیگار

. رژیم غذایی سالم و متعادل

. ورزش منظم

. واکسیناسیون علیه آنفلوانزا، ویروس‌های پنوموکوک و COVID-۱۹

. محدود کردن قرارگیری در معرض مواد تحریک‌کننده مانند دود سیگار، آلودگی هوا، گازها و بخارات

. دوری از افرادی که به عفونت‌های تنفسی مبتلا هستند

داروهای تجویزی

داروها می‌توانند التهاب و تورم راه‌های هوایی را کاهش دهند، تولید مخاط را کم کنند و عملکرد ریه‌ها را بهبود بخشند. برخی از داروها از طریق استنشاق یا دستگاه‌های نبولایزر تنفس می‌شوند، در حالی که دیگر داروها به صورت قرص خوراکی مصرف می‌شوند.

داروهای تجویزی برای درمان COPD عبارتند از:

. آنتی‌بیوتیک‌ها: برای درمان عفونت‌های باکتریایی و پیشگیری از عوارض

. برونکودیلاتورها: شل کردن عضلات راه‌های هوایی برای تسهیل تنفس

. کورتیکواستروئیدها: کاهش التهاب و تورم راه‌های هوایی

. درمان با اکسیژن: در صورتی که سطح اکسیژن خون در حالت استراحت، هنگام فعالیت یا در حین خواب پایین باشد

توانبخشی ریه

توانبخشی ریه شامل ورزش‌های جسمی، آموزش و حمایت است. این برنامه‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا استقامت و توانایی تنفس خود را هنگام ورزش و فعالیت‌های روزانه بهبود بخشید.

این برنامه‌ها معمولاً به صورت گروهی برگزار می‌شوند و به شما امکان می‌دهند تا با سایر افراد مبتلا به COPD ملاقات کنید و از هم حمایت کنید.

جراحی

جراحی ممکن است برای افرادی که علائم شدید و مکرر دارند و داروها مؤثر نبوده‌اند، گزینه‌ای باشد. جراحی ممکن است ظرفیت ریه را بهبود بخشیده و تنفس را راحت‌تر کند.

جراحی‌های ریه برای درمان COPD عبارتند از:

. بولکتومی: برداشتن حباب‌های بزرگ هوا در ریه

. جراحی کاهش حجم ریه: حذف بخشی از بافت ریه برای بهبود عملکرد ریه

. پیوند ریه: در موارد شدید که هیچ گزینه درمانی دیگری مؤثر نبوده است

تمام این روش‌ها به بهبود کیفیت زندگی بیمار و کاهش علائم کمک می‌کنند، اما نیاز به ارزیابی دقیق و تصمیم‌گیری شخصی با پزشک متخصص دارند.

آیا می‌توان از بروز COPD پیشگیری کرد؟

بهترین راه برای پیشگیری از COPD اجتناب یا محدود کردن سیگار کشیدن است. با پزشک خود درباره محصولات و برنامه‌هایی که می‌توانند به شما در ترک سیگار کمک کنند صحبت کنید.

شما می‌توانید با محدود کردن یا اجتناب از قرارگیری در معرض مواد تحریک‌کننده دیگر نیز خطر ابتلا به COPD را کاهش دهید. این مواد شامل آلودگی هوا، بخارات شیمیایی، گرد و غبار و دودهای مختلف هستند.

شرایط و بیماری‌های مرتبط با COPD

COPD می‌تواند بر قلب، رگ‌های خونی، عضلات، مغز و سایر اعضای بدن تأثیر بگذارد. این بیماری خطر ابتلا به مشکلات و شرایط دیگری را نیز افزایش می‌دهد، از جمله:

. اضطراب و افسردگی

. آسم

. دیابت

. بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD)

. بیماری‌های قلبی

. سرطان ریه

. پوکی استخوان

زندگی با COPD

COPD یک بیماری تأثیرگذار بر زندگی است که تقریباً همه جنبه‌های زندگی شما از جمله کار، روابط و کارهای روزمره را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از افراد می‌توانند با انجام انتخاب‌های سالم در سبک زندگی و پیروی از برنامه درمانی خود، زندگی خوبی داشته باشند.

طبق آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO) و CDC در سال ۲۰۲۴–۲۰۲۵، حدود ۱۴ تا ۱۶ میلیون نفر در آمریکا به COPD مبتلا هستند، اما تخمین می‌شود تعداد واقعی بسیار بیشتر باشد چون بسیاری تشخیص داده نمی‌شوند. در کل جهان بیش از ۳۸۰ میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند و سالانه حدود ۳٫۲ میلیون نفر جان خود را به دلیل COPD از دست می‌دهند. پیوستن به گروه‌های حمایتی می‌تواند به شما کمک کند تا با دیگران ارتباط برقرار کنید و از تجربیات یکدیگر بهره‌مند شوید.

علاوه بر برنامه درمانی خود، با پزشک خود در مورد منابع حمایتی و راهبردهای مقابله‌ای صحبت کنید تا به مدیریت بهتر بیماری کمک کند.

نتیجه‌گیری

اگرچه COPD یک بیماری مزمن و پیش‌رونده است، اما با اقدامات پیشگیرانه، تغییرات در سبک زندگی و درمان مناسب، می‌توان علائم را کنترل کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. مهم است که با پزشک خود همکاری نزدیک داشته باشید تا بهترین استراتژی‌های درمانی و حمایتی برای شما انتخاب شود.