این نوع نگرش نه‌تنها آرامش ذهن و روح ما را تحت فشار قرار می‌دهد، بلکه سلامت جسم و روابط اجتماعی‌مان را نیز آسیب‌پذیر می‌کند.

منفی‌نگری یعنی عادت ذهن به دیدن جنبه‌های تاریک، نگران‌کننده یا ناخوشایند زندگی. انسان منفی‌نگر معمولاً در هر موقعیت، بدترین سرانجام را تصور می‌کند و به‌جای جست‌وجوی فرصت‌ها، در اندیشه‌ی خطرها و بدی‌ها غرق می‌شود. او در برابر چالش‌ها احساس ناتوانی دارد، اعتمادش به دیگران کاهش می‌یابد و حتی نسبت به خودش نیز بی‌اعتماد می‌شود.

نکته‌ مهم‌تر این است که منفی‌نگری، به‌ویژه در میان والدین، می‌تواند اثری عمیق و ماندگار بر فرزندان بر جای بگذارد. کودکان ذهن و احساسات خود را از فضای خانه و رفتار پدر و مادرشان می‌آموزند. وقتی والدین نگاهی منفی به زندگی دارند، این نگرش ناخواسته به فرزندان منتقل می‌شود و ممکن است موجب اضطراب، بدبینی، کاهش اعتماد به‌نفس و حتی تقلید از رفتارهای منفی در آنان شود. به بیان دیگر، تمرکز بر جنبه‌های تاریک زندگی نه‌تنها آرامش والدین را بر هم می‌زند، بلکه مسیر فکری و عاطفی فرزندان را نیز دچار آشفتگی می‌کند.

وقتی به بخش منفی کارنامه توجهی نمی‌کنید، در حقیقت به فرزند خود می‌گویید که نمره‌ پایین فاجعه نیست؛ بلکه فرصتی برای پیشرفت استامیرالمؤمنین علی علیه‌السلام درباره‌ی آثار منفی‌نگری می‌فرمایند:
سُوءُ الظَّنِّ یُفسِدُ الاُمورَ و یَبعَثُ علی الشُّرورِ(غررالحکم، ح ۵۵۷۵)؛ بدگمانی و منفی‌نگری، کارها را تباه می‌کند و انسان را به سوی انواع بدی‌ها می‌کشاند.

این حدیث، به روشنی اثرات ویرانگر بدگمانی و منفی‌نگری را نشان می‌دهد؛ زیرا چنین نگرشی هم کارها را از مسیر درست منحرف می‌سازد و هم روح انسان را به سمت شر و بدی سوق می‌دهد. در حقیقت، امام به ما می‌آموزند که ذهن خود را از اندیشه‌های نادرست و منفی پاک کنیم و با نگاه منفی خویش، دل دیگران را نیازاریم.

پرهیز از منفی‌نگری، به‌ویژه در عرصه‌ تربیت فرزندان، جایگاهی بسیار ارزشمند دارد. پدر و مادران معمولاً ناخودآگاه بیش از هر چیز، کاستی‌ها و رفتارهای ناپسند فرزندان خود را می‌بینند، در حالی‌که توجه به جنبه‌های مثبت آنان، زمینه‌ساز رشد، اعتماد و آرامش در خانواده است.

توجه والدین به کارنامه فرزندان

اکنون که مدارس باز شده و به فصل امتحانات نزدیک می‌شویم، شایسته است والدین به نکته‌ای ظریف اما مهم توجه کنند:
وقتی کارنامه‌ فرزندتان را در دست می‌گیرید، نمرات نوزده و بیست را با دو بار تشویق تحسین کنید؛ مثلاً بگویید: «آفرین، آفرین!» و نمرات هفده و هجده را نیز با لبخند و یک تشویق ساده همراه کنید.

اما اگر به نمره‌ای پایین‌تر رسیدید، مثلاً در درس ریاضی، طوری رفتار کنید که انگار اصلاً متوجه آن نمره نشده‌اید و فقط از نمرات بالای او ابراز خوشحالی کنید. فرزندتان به‌خوبی درک می‌کند که شما نمره‌ پایین را دیده‌اید اما عامدانه آن را نادیده گرفته‌اید. همین رفتار آرام و مهربانانه باعث می‌شود در دلش میل به تلاش بیشتر و جبران خطا شکل بگیرد. این عمل یعنی نگرش مثبت، و دورشدن از منفی‌نگری.

وقتی شما برای نمرات عالی دو برابر تشویق می‌کنید، در واقع این پیام را به فرزندتان می‌دهید که «این سطح از تلاش و موفقیت، مورد تأیید من است». این رفتار، اعتماد به‌نفس او را در زمینه‌هایی که قوی است تقویت می‌کندوقتی شما برای نمرات عالی دو برابر تشویق می‌کنید، در واقع این پیام را به فرزندتان می‌دهید که «این سطح از تلاش و موفقیت، مورد تأیید من است». این رفتار، اعتماد به‌نفس او را در زمینه‌هایی که قوی است تقویت می‌کند و انگیزه‌ حفظ آن سطح را در دلش زنده نگه می‌دارد. تشویق بیشتر (مثلاً دو بار آفرین گفتن) نشان می‌دهد که موفقیت او برای شما چقدر ارزشمند است.

از سوی دیگر، وقتی به بخش منفی کارنامه توجهی نمی‌کنید، در حقیقت به فرزند خود می‌گویید که نمره‌ پایین فاجعه نیست؛ بلکه فرصتی برای پیشرفت است. او در می‌یابد که عشق شما به او از نمراتش بزرگ‌تر است. این احساس امنیت درونی، باعث می‌شود خودش به دنبال علت نمره‌ پایین برود، نه اینکه تنها نگران قضاوت شما باشد.

به طور خلاصه، با این روش، ابتدا پیروزی‌های فرزندتان را جشن می‌گیرید تا در مسیر درست انگیزه بگیرد و سپس با سکوتی سنجیده درباره‌ ضعف‌ها، فضایی فراهم می‌کنید تا بدون ترس از شکست، برای رشد تلاش کند.

نتیجه‌گیری

روایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به روشنی بیان می‌کند که منفی‌نگری و بدگمانی، نه تنها کارها را تباه می‌سازد، بلکه دل و اندیشه‌ انسان را به سوی ناآرامی و بدی‌ها سوق می‌دهد. از نگاه اسلام، دوری از بدگمانی و افکار منفی، یک وظیفه‌ اخلاقی و تربیتی است که اصلاح رفتار فرد و آرامش خانواده را در پی دارد. والدینی که ذهن خود را از اندیشه‌های تیره دور نگه می‌دارند و بر جنبه‌های روشن زندگی و موفقیت‌های فرزندان تمرکز می‌کنند، نه تنها خود را از اضطراب و آشفتگی می‌رهانند، بلکه زمینه‌ رشد و تربیت سالم فرزندان را فراهم می‌سازند.

به بیان دیگر، نگاه مثبت و پرهیز از سوءظن، در پرتو تعالیم امیرالمؤمنین علیه‌السلام، کلید دستیابی به آرامش، اعتماد به‌نفس و رفتارهای اخلاقی در زندگی فردی و خانوادگی است.