امارات؛ نخستین امضا

در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۰، امارات و رژیم اسرائیل با میانجی‌گری آمریکا توافق رسمی عادی‌سازی روابط را امضا کردند. در دو سال نخست، بیش از ۵۰ تفاهم‌نامه در حوزه‌های فناوری، انرژی، بهداشت و گردشگری منعقد شد. حجم تجارت دو کشور از صفر در ۲۰۱۹ به بیش از ۲٫۵ میلیارد دلار در ۲۰۲۲ رسید. این روند به الگویی برای «صلح اقتصادی بدون حل مسئله فلسطین» تبدیل شد.

پیوستن بحرین و مراکش

بحرین هم‌زمان با امارات توافق را امضا کرد و سفارت اسرائیل در منامه افتتاح شد. اگرچه حجم مبادلات پایین بود، اما اهمیت سیاسی آن بالا ارزیابی شد. در دسامبر همان سال، مراکش نیز با دریافت امتیاز شناسایی حاکمیت خود بر صحرای غربی از سوی آمریکا، به این روند پیوست. در پی آن، همکاری‌های دفاعی و پروازهای مستقیم میان دو کشور آغاز شد.

سودان و ترکیه

سودان در ژانویه ۲۰۲۱ اعلامیه توافق را امضا کرد، اما به‌دلیل بی‌ثباتی سیاسی و سپس جنگ داخلی، مسیر رسمی‌سازی متوقف شد. ترکیه در سال ۲۰۲۲ روابط خود را با رژیم صهیونیستی از سر گرفت. حجم تجارت دو کشور به حدود ۶٫۷ میلیارد دلار رسید و دیدار هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل، با رجب طیب اردوغان پس از پانزده سال انجام شد.

عربستان، عمان، مصر و اردن

عربستان در سال ۲۰۲۲ و عمان در ۲۰۲۳ آسمان خود را به روی پروازهای اسرائیلی باز کردند. مصر و اردن که از دهه‌های پیش با رژیم اسرائیل رابطه داشتند، همکاری‌های اقتصادی را گسترش دادند. پروژه مشترک «آب در برابر انرژی» میان اردن، اسرائیل و امارات در همین چارچوب اجرا شد.

تا پیش از اکتبر ۲۰۲۳، اسرائیل با ۶ کشور عربی روابط رسمی داشت و با چند کشور دیگر در تماس آشکار بود. تجارت اسرائیل با شرکای عربی به بیش از ۳٫۵ میلیارد دلار رسید. اما روندی که به نظر می‌رسید ممکن است مسیر تازه‌ای در غرب آسیا باز کند، با آغاز طوفان‌القصی و جنگ غزه متوقف شد.

تغییر معادلات پس از حملات ۷ اکتبر

حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و جنگ غزه واکنش گسترده‌ای در جهان عرب ایجاد کرد. موج همبستگی با فلسطینی‌ها باعث شد چند کشور روابط خود را با اسرائیل کاهش یا متوقف کنند. بحرین و اردن سفیران خود را فراخواندند، ترکیه تجارت را قطع کرد و امارات و مراکش روابط را در سطحی محدود حفظ کردند. عربستان اعلام کرد تا تشکیل دولت فلسطین و توقف جنگ، وارد هیچ توافقی نخواهد شد.

موضع اروپا

در مه ۲۰۲۴، اسپانیا، ایرلند و نروژ دولت فلسطین را به رسمیت شناختند. اسپانیا در سال ۲۰۲۵ صادرات سلاح به رژیم صهیونیستی را متوقف کرد و سیاست تل‌آویو را «نسل‌کشی» خواند. تظاهرات گسترده در شهرهای اروپایی و کاروان‌های امدادی به سمت غزه، روابط اسرائیل و اروپا را دچار تنش کرد.

اعتراضات دانشگاهی در آمریکا

در ایالات متحده، جنگ غزه به موجی از اعتراضات دانشگاهی منجر شد. از اکتبر ۲۰۲۳ تا مه ۲۰۲۴ بیش از ۵۰۰ دانشگاه شاهد تجمع و تحصن بودند و بیش از سه‌هزار نفر بازداشت شدند. شعار اصلی معترضان «سرمایه‌زدایی از نسل‌کشی» بود. نظرسنجی‌ها نشان داد اکثریت جوانان آمریکایی با سیاست اسرائیل مخالف‌اند.

افت شاخص‌های اقتصادی

تجارت میان امارات و اسرائیل از ۳٫۲ میلیارد دلار در ۲۰۲۳ به ۲٫۷ میلیارد دلار در ۲۰۲۴ کاهش یافت. تعداد گردشگران اسرائیلی در دوبی از ۲۵۰ هزار نفر به کمتر از ۹۰ هزار نفر رسید. نمایندگی اسرائیل در مراکش تقریباً غیرفعال شد و ترکیه کلیه مبادلات را متوقف کرد.

تغییر در روایت جهانی

در حالی که رسانه‌ها در سال ۲۰۲۰ از «امید به صلح» می‌نوشتند، در ۲۰۲۴ محور گزارش‌ها «ویرانی غزه» بود. دادگاه بین‌المللی لاهه رسیدگی به شکایت آفریقای جنوبی درباره احتمال «نسل‌کشی» توسط رژیم صهیونیستی را آغاز کرد و مشروعیت اخلاقی تل‌آویو با چالش روبه‌رو شد. در فاصله کمتر از پنج سال، پروژه عادی‌سازی از اوج همکاری به مرحله تعلیق رسید. توافقاتی که با شعار صلح و توسعه شکل گرفت، در پی جنگ غزه با بحران مشروعیت و افکار عمومی روبه‌رو شد.