تب یکی از معمول‌ترین اثرات جانبی واکسیناسیون است. تب اغلب به معنی بیماری است و بنابراین قابل‌درک است که والدین نگران تب کودک بعد از واکسیناسیون می‌شوند. اما تب بخشی نرمال از واکنش ایمنی بدن است. تب بعد از واکسیناسیون به این معنی است که سیستم ایمنی کودک در حال واکنش نشان داده نسبت به واکسن است و در نتیجه قرار است کودک در مقابل ویروس و یا باکتری مورد هدف واکسن، ایمن شود.

تب چیست؟

تب به دمای بالاتر از حد نرمال در بدن گفته می‌شود. بیشتر افراد دمای بدنشان به طور معمول حدود ۳۷ درجه سانتیگراد است؛ اما این دما در افراد متفاوت است و طی روز هم تغییر می‌کند.

تب معمولاً بخشی از بیماری محسوب می‌شود و به همین دلیل خیلی از افراد فکر می‌کنند اتفاق بدی است؛ اما تب حتی تب بالا، بخشی نرمال از واکنش و فعالیت سیستم ایمنی است. بدن با بالابردن دمایش زمینه را برای انواع میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا نامساعد می‌کند تا توانایی این عوامل برای تکثیر در بدن محدود شود. سپس این دمای بالا در بدن در واقع سیگنال‌دهندهٔ یک سری مواد شیمیایی است که واکنش‌های ایمنی را هدایت و تنظیم می‌کنند.

چرا واکسن باعث تب می‌شود؟

واکسن‌ها سیستم ایمنی بدن را برای محافظت در برابر ویروس‌ها و باکتری‌های بیماری‌زا آماده و مجهز می‌کنند. اتفاقی که در بدن می‌افتد این است که واکسن‌ها مؤلفه‌هایی از میکروب‌های شناخته شده را برای فعال‌سازی سیستم ایمنی به بدن معرفی می‌کنند؛ اما این واکسن‌ها باعث واکنش چشمگیر سیستم ایمنی نمی‌شوند و این واکنش به‌اندازه‌ای نیست که اتفاق ناخواسته‌ای بیفتد و بیماری رخ دهد؛ مثل بیماری که طی عفونت‌های واقعی رخ می‌دهد. اما گاهی واکنش سیستم ایمنی به‌اندازه‌ای است که باعث علائم ناخوشایندی می‌شود مثل تب خفیف.

باتوجه‌به اینکه به والدین این آگاهی داده می‌شود که واکسن می‌تواند باعث تب شود گاهی این سؤال برای آنها پیش می‌آید که آیا نداشتن تب به این معنی است که واکسن عمل نکرده یا اثری نگذاشته است؟ جواب این است که لزوماً هر کسی که به واکسن جواب می‌دهد دچار تب نخواهد شد.

تب بعد از واکسیناسیون تا چه اندازه می‌تواند بالا باشد؟

گاهی افزایش سریع دمای بدن کودک باعث تشنج ناشی از تب می‌شود. هر چند تشنج ناشی از تب ترسناک و نگران‌کننده است؛ اما معمولاً اثرات و عوارض دائمی یا بلندمدت ندارد. مطالعه‌ای نشان می‌دهد کمتر از ۷ درصد از موارد تشنج ناشی از تب در کودکان زیر ۶ سال مربوط به واکسن هستند.

همچنین محققان دریافته‌اند تشنج ناشی از تب که بعد از واکسیناسیون رخ می‌دهند از نظر طول مدت تفاوتی با تشنج ناشی از تب ناشی از عفونت‌ها ندارند و از این جهات شبیه هم هستند: احتمال یک تشنج دیگر در عرض ۲۴ ساعت، نیاز به بستری‌شدن در ICU، طول مدت بستری‌شدن، یا نیاز به داروهای ضدتشنج. هر گونه تشنج ناشی از تب باید در سوابق پزشکی کودک ثبت شود.

تا چه مدت بعد از واکسیناسیون می‌توانید انتظار تب را داشته باشید؟

در بیشتر موارد تب می‌تواند در عرض یک هفته بعد از واکسیناسیون رخ بدهد؛ زیرا واکسن‌ها بر اساس چگونگی ساختشان از راه‌های متفاوتی باعث تب می‌شوند؛ بنابراین اینکه دقیقاً چقدر بعد از انجام واکسیناسیون ممکن است تب شروع شود مشخص نیست. ضمناً بعضی از واکسن‌ها نیاز به بیشتر از یک دوز دارند تا مؤثر باشند و احتمال بروز تب معمولاً در دوزهای بعدی بیشتر است.

آیا باید قبل از واکسن به کودک استامینوفن بدهید تا کودک بعد از واکسن تب نکند؟

خیر. دادن داروی تب بُر پیش از واکسیناسیون توصیه نمی‌شود؛ زیرا ممکن است واکنش سیستم ایمنی بدن کودک نسبت به واکسن را کاهش دهد. مطالعات نشان داده در مواردی که پیش از واکسن به کودک استامینوفن داده شده بود، آنتی‌بادی‌های بدن واکنش کمتری نسبت به واکسن نشان داده بودند.

آیا باید بعد از واکسن به کودک استامینوفن بدهید تا تبش پایین بیاید؟

در بیشتر موارد کودک نیازی به داروی تب بر ندارد مگر اینکه خیلی بی‌قراری کند. مهم‌ترین کاری که وقتی کودک تب دارد باید انجام بدهید این است که مایعات و آب فراوان به او بخورانید. اگر مطمئن نیستید که باید به کودک دارو بدهید یا نه با پزشکش تماس بگیرید.

عوارض بعد از واکسن را چگونه تسکین دهید؟

. اگر دست یا پای کودک در اثر تزریق دردناک و متورم است، یک پارچهٔ مرطوب یا کیسه یخ که در پارچه پیچیده‌اید رویش بگذارید.

وقتی دمای بدن کودک بالاست طبیعی است که تنفسش تند شود؛ اما با پایین آمدن تب کودک تنفسش هم باید آرام شود؛ اما اگر نشد فوراً با اورژانس تماس بگیرید یا کودک را به بیمارستان برسانید. اگر کودک تب دارد مایعات زیاد به او بدهید و اگر کودک شیرخوار است بیشتر با شیر تغذیه‌اش کنید.

. اگر کودک خیلی داغ شد لباسش را کم و محیط را خنک کنید.

. در مورد دادن داروی تب بر به کودک حتماً با پزشک مشورت کنید.

. کودک را در آغوش بگیرید و نوازش کنید.

آیا ایمنی طبیعی بهتر از واکسیناسیون است؟

خیر. به‌طورکلی بهتر است با واکسن‌زدن جلوی ابتلا به بیماری گرفته شود تا اینکه کودک به عفونت دچار شود. در برخی موارد شاید ابتلا به بیماری در برخی از افراد ایمنی طولانی‌مدت‌تری ایجاد کند؛ اما اغلب این‌طور نیست. مثلاً ابتلا به هموفیلوس آنفلوانزا نوع B که یک عفونت باکتریایی است می‌تواند باعث ناشنوایی، آسیب مغزی یا حتی مرگ شود.

آیا واکسن باعث اوتیسم می‌شود؟

خیر. واکسیناسیون باعث اوتیسم نمی‌شود. محققان حتی یک ارتباط هم بین اوتیسم و واکسیناسیون دوران کودکی پیدا نکرده‌اند.

آیا عوارض جانبی واکسن می‌تواند خطرناک باشد؟

عوارض جانبی بیشتر واکسن‌ها خطرناک نیستند. هر دارویی از جمله واکسن‌ها می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند؛ اما در اکثر موارد این عوارض جزئی‌اند، مثلاً تب خفیف، سردرد یا درد در ناحیه تزریق. به‌ندرت ممکن است کودک دچار عارضه جانبی ناشی از واکسن شود، مثلاً یک واکنش آلرژیک یا تشنج؛ این عوارض جانبی نادرند.

البته کودکانی که نسبت به موادی در واکسن آلرژی دارند واکسینه نمی‌شوند و اگر کودک دچار یک واکنش آلرژیک خطرناک نسبت به واکسنی شود، دوزهای بعدی آن واکسن تزریق نخواهند شد.

به‌طورکلی ریسک آسیب جدی ناشی از واکسن بسیار بسیار پایین است و تقریباً در همه بچه‌ها فواید واکسینه شدن بسیار بیشتر می‌باشد.

چرا واکسیناسیون کودک خیلی زود شروع می‌شود؟

بیشتر بچه‌ها وقتی به دنیا می‌آیند سیستم ایمنی‌شان همچنان در حال کامل‌شدن است. واکسیناسیون این اطمینان خاطر را به شما می‌دهد که کودک در برابر بیماری‌ها و پیامدهای آنها خیلی بیشتر محافظت می‌شود. ضمناً واکسیناسیون کمک می‌کند بچه‌ها بیماری را به دیگران انتقال ندهند.

زمان‌بندی‌های واکسیناسیون کودکان به‌دقت انجام شده است. واکسن‌ها زمانی به بچه‌ها داده می‌شوند که محافظت و ایمنی طبیعی که از شکم مادر با خود آورده‌اند کم‌کم در حال محوشدن است و سیستم ایمنی کودک آمادهٔ دریافت واکسن می‌باشد و از آن‌سو کودک هنوز در تماس چندانی با میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا و عفونت‌ها نیست.

موارد اورژانسی بعد از واکسیناسیون

. کودک بیدار نمی‌شود تا شیر بخورد.

. کودک بی‌وقفه گریه می‌کند (دو ساعت یا بیشتر) و دادن استامینوفن یا کمپرس گرم کودک را آرام نکرده‌اند.

. هر علامتی که معمول نیست وجود دارد.

. به نظر می‌رسد تنفس کودک تند است، البته وقتی دمای بدن کودک بالاست طبیعی است که تنفسش تند شود؛ اما با پایین آمدن تب کودک تنفسش هم باید آرام شود؛ اما اگر نشد فوراً با اورژانس تماس بگیرید یا کودک را به بیمارستان برسانید.

. کودک خیلی بی‌حال است و با اینکه دمای بدنش پایین آمده چیزی نمی‌خورد.

. کودک علائم دهیدراته یا کم‌آب شدن را دارد؛ مثلاً پوشکش را خیس نمی‌کند (هر ۶ تا ۸ ساعت باید پوشک کودک خیس شود).