کربلا مدرسه‌ای ابدی برای انسان‌سازی‌ست؛ جایی که نه تنها اولیای الهی در آن حضور داشتند، بلکه کسانی که روزی در جبهه مقابل حق بودند، با بصیرت، شهامت و توبه واقعی، به اردوگاه حسین علیه‌السلام پیوستند.

توبه‌کنندگان کربلا

در سال ۶۱ ق امام حسین علیه‌السلام پس از انجام عمره مفرده، به دعوت مردم کوفه، همراه با اصحاب و اهل بیتش به سمت کوفه حرکت نمود. در بین راه برخی به امام ملحق شدند و برخی از سپاه عمربن سعد در کربلا به سمت امام راهی شدند. برخی از آنها عبارتند از:

حرّ بن یزید ریاحی: نماد کامل بازگشت و توبه. حرّ کسی بود که در مسیر کوفه به کربلا، جلوی کاروان امام حسین علیه‌السلام را گرفت و عملاً باعث توقف ایشان در سرزمین کربلا شد. اما در شب عاشورا، دگرگونی عمیقی در درونش اتفاق افتاد. او با دلی لرزان نزد امام آمد در حالیکه پسرانس را نیز همراه خود آورده بود گفت:

به خدا قسم خودم را میان بهشت و جهنم می‌بینم، و به خدا سوگند چیزی را بر بهشت ترجیح نمی‌دهم، اگرچه پاره‌پاره شوم و سوزانده شوم. (مقتل‌الحسین، خوارزمی، ج۲، ص۳۷)

حرّ صبح عاشورا اولین کسی بود که با اجازه امام حسین علیه‌السلام وارد میدان شد و جنگید تا شهید شد.

زهیر بن قین بجلی: وی در ابتدا از عثمانی‌مسلکان بود و علاقه‌ای به همراهی اهل‌بیت علیهم‌السلام نداشت. کاروان او به‌طور اتفاقی در نزدیکی کاروان امام حسین علیه‌السلام قرار گرفت. ابتدا از دیدار امام امتناع کرد، اما همسرش او را تشویق کرد. بعد از گفت‌وگو با امام، متحول شد و به یاران ایشان پیوست. زهیر در شب عاشورا خطاب به امام گفت:
اگر هزار بار کشته شوم و زنده گردم، باز هم از شما جدا نخواهم شد. (لهوف، سید بن طاووس، ص۹۹)

امام حسین علیه‌السلام به ما می‌آموزد که باید در برابر ظلم ایستاد، در برابر باطل سکوت نکرد، و ارزش‌های انسانی را احیا نمود. کشتی نجات، کشتی مبارزه با فساد و انحراف هم هست

وهب بن عبدالله بن عمیر کلبی: او مسیحی تازه‌مسلمان بود که در مسیر کوفه، به همراه مادر و همسرش به کاروان امام حسین علیه‌السلام پیوست. وهب نوجوانی شجاع بود که مادرش او را به جهاد تشویق کرد. خودش، مادرش و حتی همسرش، هر سه در کربلا به یاری امام آمدند. او هنگام ورود به میدان جنگ گفت:
اگر مرا قطعه‌قطعه کنند و بسوزانند، باز هم در راه حسین بن علی علیهماالسلام خواهم جنگید. (مقتل‌الحسین، خوارزمی، ج۲، ص۶۹)

جون، غلام اباذر: او غلام سیاه‌پوستی بود که در گذشته در خدمت ابوذر غفاری بود و سپس در مدینه با اهل‌بیت علیهم‌السلام مأنوس شد. در کربلا به امام حسین علیه‌السلام گفت:
آیا در راحتی با شما باشم و در سختی شما را رها کنم!؟ به خدا قسم تا آخرین نفس می‌مانم. (بحارالأنوار، ج۴۵، ص۸۷)

امام او را بعد از شهادتش اینگونه دعا فرمود:
اللّهُمّ بیّض وجهه و طیّب ریحه و احشره مع الأبرار؛ خدایا صورتش را سفید و بدنش خوشبو قرار ده و او را در قیامت با نیکوکاران محشور بفرما. (بحارالأنوار، ج۴۵، ص۸۷)
عبدالله بن عمیر کلبی(پدر وهب) : از کوفیانی بود که در ابتدا با سپاه عمر سعد همراهی می‌کرد، اما پس از دیدن حقانیت امام حسین علیه‌السلام، به ایشان پیوست و در صف یاران شهید شد. (بحارالأنوار، ج۴۵، ص۴۳)

امام حسین علیه‌السلام؛ کشتی نجات و چراغ هدایت

یکی از مشهورترین احادیث درباره جایگاه امام حسین علیه‌السلام را پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود:

إِنَّ الْحُسَیْنَ مِصْبَاحُ الْهُدی وَ سَفِینَةُ النَّجاةِ؛ همانا حسین، چراغ هدایت و کشتی نجات است. (بحارالأنوار، ج۳۶، ص۲۰۵/ مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۳۱۸) امام حسین علیه‌السلام، کشتی نجاتی است که تا ابد در دریای پرتلاطم دنیا جاری می‌باشد.

این حدیث از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده و علمای شیعه و اهل‌تسنن آن را به عنوان حدیث متواتر و معتبر پذیرفته‌اند.

تفسیر اصطلاح «کشتی نجات» 

اصطلاح «سفینه النجات» اشاره به داستان حضرت نوح علیه‌السلام دارد که تنها کسانی نجات یافتند که سوار بر کشتی نوح شدند. این تعبیر به معنای آن است که:

- جامعه انسانی در دریایی پر تلاطم از فتنه‌ها، شک، گناه، دنیاطلبی، جهل و هواپرستی در حرکت است؛

کسانی که در عاشورا هدایت شدند (مانند حر، زهیر، وهب) مصادیق تاریخی حدیث‌ سفینه‌النجاه هستند. با این که امام حسین علیه‌السلام می‌دانست برخی از آنان قبلا در مسیر باطل بودند، آغوش باز نشان داد و این نشان‌دهنده آن است که کشتی او برای توبه‌کنندگان، مشتاقان و حتی گمراه‌شدگان نیز جای دارد- در این طوفان، تنها یک وسیله نجات واقعی وجود دارد: چنگ زدن به ساحت مقدس اهل‌بیت علیهم‌السلام، به‌خصوص امام حسین علیه‌السلام.

- همان‌طور که کشتی نوح تنها راه نجات از طوفان فیزیکی بود، کشتی امام حسین علیه‌السلام نیز تنها راه نجات از طوفان روحی، فکری، اخلاقی و اجتماعی است.

تفاوت میان کشتی نوح و کشتی حسین علیهماالسلام

در برخی منابع درباره کشتی امام حسین علیه‌السلام آمده: سفینة الحسین أوسع و أسرع؛ کشتی حسین از کشتی نوح وسیع‌تر و سریع‌تر است. (بحارالأنوار، ج۳۶، ص۲۰۵)

کشتی نوح نبی، نجات مادی بود برای افراد خاص، اما کشتی امام حسین علیه‌السلام، نجات معنوی و ابدی است برای هر کسی که بخواهد با معرفت وارد آن شود.

کارکردهای کشتی نجات امام حسین علیه‌السلام در زندگی

بازگشت انسان به مسیر حق: کسانی که در عاشورا هدایت شدند (مثل حر، زهیر، وهب) مصادیق تاریخی این حدیث‌اند. امام حسین علیه‌السلام با وجود این‌که می‌دانست برخی از آنان پیش‌تر در مسیر باطل بودند، آغوش باز نشان داد و این نشان‌دهنده آن است که کشتی او برای توبه‌کنندگان، مشتاقان و حتی گمراه‌شدگان نیز جای دارد. نمونه آن حر بن یزید ریاحی؛ کسی که راه را بر امام بست، اما سوار کشتی امام حسین علیه‌السلام شد و جاودانه گشت. (مقتل خوارزمی، ج۲، ص۳۷)

احیای دل‌ها و پالایش باطن: امام حسین علیه‌السلام نوری‌ برای تاریکی دل‌هاست. عشق به او، موجب بیداری، تحول، توبه و بازسازی شخصیت می‌شود. هر کس اندکی به امام حسین علیه‌السلام دل ببندد، در درونش تغییری رخ می‌دهد. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: هیچ قطره اشکی در راه ما ریخته نمی‌شود، مگر اینکه خداوند به سبب آن دل را زنده می‌سازد. (کامل‌الزیارات، ص۱۰۸)

نجات اجتماعی و امت‌سازی: نهضت حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام، فقط فردی نبود. او آمد تا امت را اصلاح کند و می‌فرماید: إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّةِ جَدِّی(لهوف، ص۵۶)؛ براستی خارج نشدم مگر برای اصلاح امت جدم.

امام حسین علیه‌السلام به ما می‌آموزد که باید در برابر ظلم ایستاد، در برابر باطل سکوت نکرد، و ارزش‌های انسانی را احیا نمود. کشتی نجات، کشتی مبارزه با فساد و انحراف هم هست.

شفا، امنیت، آرامش: محبت امام حسین علیه‌السلام، پناهگاه روحی است. گریه، زیارت، یاد و توسل به ایشان، موجب آرامش، سبک شدن، و حتی گره‌گشایی در زندگی می‌شود. کشتی نجات، فقط برای آخرت نیست، بلکه در همین دنیا هم کارکردهای معنوی دارد. امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: روز عاشورا، چشم‌های ما گریان است، و دل‌های ما پریشان. گریه بر حسین، گناهان بزرگ را می‌شوید. (عیون أخبار الرضا، ج۱، ص۲۲۹)

کربلا کلاس انسان‌سازی است. باید با جان و دل وارد این کلاس شد. ماجرای حرّ و زهیر و وهب، یک پیام روشن دارد: راه هدایت همیشه باز است. عاشورا یک‌بار در سال ۶۱ رخ داد، اما حقیقت آن، هر روز در قلب ما تکرار می‌شود

کشتی حسین علیه‌السلام؛ همیشه در حرکت

این تعبیر، نهایت آرمان امام حسین علیه‌السلام را نشان می‌دهد که دائم در حرکت است برای سوار کردن بندگانی که خواهان نجات و ارتقاء هستند. هرکس حس می‌کند گم شده، آلوده شده، سردرگم و خسته است و از دنیا دل‌زده شده است؛ اگر صادقانه به سمت امام حسین علیه‌السلام بیاید، قطعاً نجات خواهد یافت.

هر کس بخواهد، می‌تواند سوار شود؛ و این کشتی نه فقط با اشک، که با بیداری، انتخاب آگاهانه، و حرکت در مسیر ولایت قابل دستیابی است.

نتیجه‌گیری

محرم تنها برای عزاداری نیست، گرچه آن هم بخش مهمی از پیوند ما با اهل‌بیت علیهم‌السلام است. اما اگر محرم ما را متحول نکند، اگر از ما انسان نسازد، و اگر ما همچنان پس از دهه‌ها گریستن همان باشیم که بودیم، از روح عاشورا فاصله گرفته‌ایم.

کربلا کلاس انسان‌سازی است. باید با جان و دل وارد این کلاس شد. ماجرای حرّ و زهیر و وهب، یک پیام روشن دارد: راه هدایت همیشه باز است. عاشورا یک‌بار در سال ۶۱ رخ داد، اما حقیقت آن، هر روز در قلب ما تکرار می‌شود.