در گرمای صمیمی گفت‌وگوهای کنار سفره، جایی میان خاطرات پدربزرگ‌ها از روزهای مبارزه و دلسوزی مادران در مدیریت خانه، روح انقلاب زنده می‌ماند. امام خمینی(ره) خانواده را نخستین نهاد تربیت انسان مکتبی می‌دانست؛ جایی که مفاهیمی چون ایستادگی در برابر ظلم، ساده‌زیستی به سبک علوی و احساس مسئولیت اجتماعی، نه در شعار، بلکه در جان فرزندان شکل می‌گیرد. اما امروز، این پرسش جدی‌تر از همیشه مطرح است: خانواده ایرانی چقدر توانسته این میراث تربیتی را حفظ کند؟
۱. آموزش ایستادگی؛ از قصه‌گویی تا الگوسازی
امام خمینی(ره)، مبارزه را فقط در میدان جنگ نمی‌دید؛ بلکه مقاومت در برابر «هوای نفس»، «تجمل‌گرایی» و «غرب‌زدگی فرهنگی» را مصداق جهاد اکبر می‌دانست. خانواده‌های انقلابی با روایت خاطرات دوران دفاع مقدس، الگوبرداری از سبک زندگی شهدا و نقد مستمر تهاجم فرهنگی، این روحیه را به نسل جدید منتقل می‌کردند.
نقل به مضمون از امام: «آنان که می‌خواهند کشور را اصلاح کنند، باید از خانواده شروع کنند.»
پژوهشی از مرکز افکارسنجی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (۱۴۰۱) نشان می‌دهد تنها ۳۷ درصد جوانان ۱۸ تا ۲۵ ساله، «مقاومت در برابر ظلم» را جزء ارزش‌های اساسی خود می‌دانند؛ در حالی که این رقم در دهه ۶۰ حدود ۷۲ درصد بوده است. این کاهش معنادار، نیاز به بازنگری جدی در شیوه‌های انتقال ارزش‌ها را گوشزد می‌کند.
الگوی امروزین:
خانواده شهید محسن حججی با ترویج سبک زندگی جهادی فرزندشان در شبکه‌های اجتماعی و حفظ سیره عملی او، نشان دادند چگونه خانواده می‌تواند الهام‌بخش نسلی تازه باشد.
۲. ساده‌زیستی؛ از شعار تا عمل
ساده‌زیستی از نگاه امام خمینی(ره)، یک رفتار سیاسی نبود، بلکه بازگشت به سیره معصومان بود. خانواده‌هایی که به جای رقابت در تجملات، به سادگی در مراسم ازدواج، پرهیز از اسراف در سفره غذا و قناعت در مصرف پایبندند، عملاً در برابر سبک زندگی سرمایه‌داری ایستاده‌اند.
استناد تاریخی: خاطرات فرزند امام از زندگی ساده در جماران با ظرف‌هایی روی زمین، سندی روشن از زیست علوی بنیان‌گذار انقلاب است.
در دهه ۶۰، سفره‌های افطاری ساده با نان و پنیر و سبزی، نماد همدلی و برادری بود. اما امروز، هزینه برگزاری یک مراسم عروسی در تهران، با قیمت خرید خانه در برخی شهرستان‌ها برابری می‌کند! این فاصله فرهنگی، بیش از هر زمان دیگر، بازگشت به گفتمان ساده‌زیستی را ضروری می‌سازد.
الگوی عملی:
خانواده شهید علی چیت‌سازیان (مدافع حرم) با اصرار بر برگزاری ختمی ساده در مسجد محل، در حالی که بستگانشان توانایی مالی برگزاری مراسم مجلل را داشتند، وفاداری به ارزش‌های امام را عملاً یادآوری کردند.
۳. مسئولیت‌پذیری اجتماعی؛ از خانه تا جامعه
امام بارها خطاب به مادران تأکید می‌کردند: «فرزندتان را طوری تربیت کنید که اگر دید ظلمی به کشورشان شد، ساکت ننشینند.» چنین تربیتی از مشارکت نوجوان در کارهای خانه آغاز می‌شود و تا احساس مسئولیت نسبت به نیازهای جامعه ادامه می‌یابد؛ از یاری به همسایه گرفته تا حضور در کارهای جهادی.
شاهد دیروز و امروز:
در دهه ۶۰، خانواده‌ها با اهدای جهیزیه ساده به نیازمندان یا ساخت داوطلبانه مدرسه، فرهنگ مسئولیت‌پذیری را نهادینه می‌کردند. اما بر اساس پژوهش دفتر مطالعات اجتماعی مجلس (۱۴۰۱)، امروز ۶۵ درصد نوجوانان، «پیشرفت فردی» را بر «حل مشکلات اجتماعی» مقدم می‌دانند.
در سالگرد ارتحال امام، مرور دوباره وصیت‌نامه او فرصتی است برای پرسشگری عمیق. آیا فضای مجازی، زیست مدرن و فشارهای اقتصادی، ما را از انتقال این ارزش‌ها بازداشته‌اند؟ اگرچه چالش‌ها جدی‌اند، اما همچنان می‌توان امیدوار بود؛ زیرا خانواده، آخرین سنگر مقاومت در برابر جنگ نرم دشمن باقی مانده است.
پیام شما به ما