بیشتر تحقیقات پزشکی مدرن بر بدن مردان متمرکز بوده است. اما دلیل این مسئله نه برتر دانستن مردان و نه صرفاً مرد بودن پژوهشگران بوده است. بلکه پیش‌فرض‌هایی مانند شباهت کلی بدن زن و مرد در بیشتر بیماری‌های غیرجنسی، و همچنین ارزان‌تر و قابل‌دسترس‌تر بودن آزمایش بر روی مردان، از مهم‌ترین عوامل مؤثر بوده‌اند. برای نمونه، در جنگ‌های جهانی، آزمایش‌های فجیعی روی بدن سربازان انجام می‌شد، چراکه کشته شدن یا بیمار شدن یک سرباز اسیر هزینه‌ای در پی نداشت.

ادعاهای کتاب "زنان نامرئی"

کارولین کریادو پرز در کتاب زنان نامرئی استدلال می‌کند که جهان، به‌ویژه نظام سلامت و پزشکی، بر پایه داده‌هایی طراحی شده که عمدتاً از مردان جمع‌آوری شده‌اند. او باور دارد که بدن مرد به‌عنوان «مدل پیش‌فرض» در آموزش پزشکی، طراحی داروها، تجهیزات و پروتکل‌های درمانی تلقی شده و همین امر سبب نادیده گرفتن تفاوت‌های بیولوژیکی و فیزیولوژیکی زنان شده است. از مهم‌ترین مصادیق این سوگیری می‌توان به آموزش نادرست علائم حمله قلبی، طراحی کاف فشار خون متناسب با بازوی مردانه، و حذف زنان در سنین باروری از مطالعات بالینی اشاره کرد [۱].

پژوهش‌ فارل در مورد نابرابری توجه پزشکی

وارن فارل در کتاب افسانه قدرت مردانه (۲۰۱۴) می‌نویسد: در بررسی بیش از سه هزار ژورنال پزشکی موجود در پایگاه ایندکس مدیکوس مشخص شد که به ازای هر ۲۳ مقاله درباره تندرستی زنان، تنها یک مقاله به سلامت مردان اختصاص دارد [۲].

دلایل تاریخی تمرکز پزشکی بر مردان

اگرچه کتاب زنان نامرئی بر نادیده‌انگاری زنان تمرکز دارد، بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که دلایل متعددی—و اغلب غیرایدئولوژیک—باعث تمرکز پژوهش‌ها بر مردان شده است:

1. بدن مرد به‌عنوان "مدل زیستی استاندارد" در نظر گرفته می‌شد و بسیاری از پژوهشگران تصور می‌کردند یافته‌های به‌دست‌آمده از مردان، قابل تعمیم به زنان نیز هستند [۳].

2. بدن زنان به دلیل تغییرات هورمونی و چرخه قاعدگی، پیچیده‌تر در نظر گرفته می‌شد. به همین دلیل، پژوهشگران برای حذف این متغیرها، ترجیح می‌دادند فقط مردان را مطالعه کنند [۴].

3. نگرانی درباره آسیب احتمالی داروها به جنین، به‌ویژه پس از فاجعه داروی تالیدومید، موجب شد زنان در سنین باروری از بسیاری از آزمایش‌ها حذف شوند [۵].

4. برخی پژوهشگران معتقد بودند انجام مطالعات دارویی روی زنان نیازمند زمان و منابع بیشتری است، چراکه باید عوامل باروری و چرخه هورمونی کنترل می‌شد؛ از این رو، مردان انتخابی کم‌هزینه‌تر تلقی می‌شدند [۶].

5. بسیاری از کشفیات دارویی و بررسی‌های مواد شیمیایی، در دوره جنگ جهانی روی مردان (سربازان، اسرا یا زندانیان) انجام شده‌اند. با هزینه‌ای اندک و دقت بالا، اثربخشی داروها و تسلیحات سنجیده می‌شد. امروزه اگرچه این آزمایش‌ها متوقف شده‌اند، اما همچنان از یافته‌های آن‌ها بهره گرفته می‌شود [۷].

6. حتی بنیان‌گذاران علم زنان و زایمان نیز مردان بوده‌اند، که نشان می‌دهد سلطه مردان در علم پزشکی الزاماً به معنای حذف زنان نبوده است. از جمله این افراد، سورانوس افسوسی در قرن دوم، ویلیام اسملی در قرن هجدهم، و جیمز ماریون سیمز در قرن نوزدهم بودند که در توسعه پزشکی زنان نقش بسزایی داشتند [۸].

آیا این تبعیض به معنای «برتری مردان» بود؟

مهم‌ترین نقد به روایت پرز این است که تمرکز پزشکی بر مردان، الزاماً به‌دلیل برتر دانستن آن‌ها نبوده، بلکه اغلب ناشی از ساده‌سازی طراحی پژوهش، کاهش هزینه و دسترسی آسان‌تر بوده است. در عین حال، شواهد تاریخی نشان می‌دهند که مردان تنها موضوع پژوهش نبوده‌اند، بلکه در بسیاری از موارد به‌عنوان ابزار مصرفی در آزمایش‌های خطرناک و غیراخلاقی نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند [۲].

مردان به‌عنوان «موش آزمایشگاهی» در تاریخ پزشکی

در قرن بیستم، هزاران مرد در معرض آزمایش‌های نظامی، شیمیایی و روانی قرار گرفتند؛ بدون آن‌که رضایت آگاهانه‌ای داشته باشند یا از حمایت حقوقی برخوردار باشند. نمونه‌هایی از این موارد عبارتند از:

• آزمایش‌های نازی‌ها در اردوگاه‌های کار اجباری که شامل تست‌های انجماد، شوک ارتفاع، و تزریق عفونت‌ها بود [۹].

• پروژه Edgewood در آمریکا (۱۹۵۵ تا ۱۹۷۵) که طی آن بیش از ۷۰۰۰ سرباز مرد در معرض مواد روان‌گردان و سمی قرار گرفتند [۱۰].

• مطالعه Tuskegee که طی آن ۶۰۰ مرد سیاه‌پوست مبتلا به سفلیس از درمان محروم شده و سیر طبیعی بیماری در آن‌ها بررسی شد [۱۱].

• آزمایش‌های هسته‌ای جنگ سرد که در آن صدها نظامی مرد آمریکایی در معرض تشعشعات قرار گرفتند تا میزان تاب‌آوری بدن انسان سنجیده شود [۱۲].

جمع‌بندی

وارن فارل تأکید می‌کند که بسیاری از آزمایش‌ها روی سربازان یا مردان زندانی انجام شده، زیرا آن‌ها در دسترس، کم‌هزینه و به‌لحاظ اجتماعی قابل چشم‌پوشی تلقی می‌شدند [۲]. اگرچه تحقیقات جنسیت‌محور برای بهبود درمان ضروری هستند، اما تمرکز تاریخی بر مردان اغلب به دلایلی عملی و نه ایدئولوژیک صورت گرفته است. مردان نه به‌دلیل جایگاه برتر، بلکه به‌عنوان سوژه‌ای ساده‌تر، و گاه قربانی، وارد میدان آزمایش شدند. بنابراین، نظام سلامت نه‌تنها در نادیده‌گرفتن زنان، بلکه در بهره‌کشی از مردان نیز مسئول بوده و تحلیل منصفانه نیازمند درکی جامع از تاریخ، جنسیت و قدرت است.

منابع

[۱] Criado Perez, Caroline. Invisible Women: Exposing Data Bias in a World Designed for Men. ۲۰۱۹.
[۲] Farrell, Warren. The Myth of Male Power. ۲۰۱۴.
[۳] Fausto-Sterling, A. Sexing the Body: Gender Politics and the Construction of Sexuality. ۲۰۰۰.
[۴] Holdcroft, A. "Gender bias in research: how does it affect evidence based medicine?" Journal of the Royal Society of Medicine, ۲۰۰۷.
[۵] Junod, S. W. "FDA and clinical drug trials: a short history." The Food and Drug Administration, ۲۰۰۴.
[۶] Rogers, A. "Economic Influences on Clinical Trial Design." Health Economics Review, ۲۰۰۳.
[۷] United States Holocaust Memorial Museum. "Nazi Medical Experiments".
[۸] Longo, L.D. "Classic figures in obstetrics and gynecology." American Journal of Obstetrics and Gynecology, ۲۰۰۳.
[۹] United States Holocaust Memorial Museum. "Nazi Medical Experiments".
[۱۰] Public Health VA. "Edgewood Arsenal Human Experiments", ۲۰۲۰.
[۱۱] Centers for Disease Control and Prevention. "U.S. Public Health Service Syphilis Study at Tuskegee", ۲۰۲۱.
[۱۲] Institute of Medicine. The Human Radiation Experiments, National Academy Press, ۱۹۹۵.