اسلام به عنوان یک نظام پرورش‌دهنده انسانی، بیشترین توجه را به احترام و برجستگی نهاد خانواده اختصاص داده و این بنیان را مرکز اصلی تربیت اخلاقی، منبع عشق و مایه رحمت دانسته است. در این باور، سلامت یا فساد جامعه بشری به هنجار بودن یا نبودن این پایه اجتماعی وابسته است. همچنین، هدف اصلی از تشکیل خانواده را برآورده‌کردن نیازهای زندگی؛ اعم از مالی، هیجانی و معنوی، و دست یافتن به ثبات و آرامش درونی می‌داند.
تأثیر اخلاق در استحکام خانواده
خُلق عبارت از شکل درونی انسان است، چنان‌که خَلق شکل ظاهری اشیاء است. غرایز، ملکات و صفات روحی و باطنی که در انسان است، اخلاق نامیده می‌شود و به اعمالی که از این خُلقیّات ناشی گردد، نیز اخلاق می‌گویند. اخلاق نقش بسیار مهمی را در تحکیم روابط خانوادگی ایفا می‌کند.
اهمیّت تحکیم خانواده
اهمیت برجسته «استحکام خانواده»، ناشی از جایگاه والای همین نهاد در زندگی انسان است. خانواده به عنوان پایه اصلی جامعه و حامل اصلی فرهنگ‌های مختلف شناخته می‌شود؛ به‌گونه‌ای که شادی یا رنج امت‌ها، به خردمندی یا گمراهی این بنیان وابسته است. اولین شرط برای داشتن یک جامعه قوی و سالم، وجود خانواده‌های پایدار و منسجم است. تمامی دستاوردهای علمی و هنری بشر، در فضای امن و پویای خانواده‌های سالم شکل گرفته‌اند. برای رسیدن به خانواده‌ای محکم راه‌کارهایی وجود دارد.
چه بسا زنانی یافت می‌شوند که برای رسیدن به آسایش‌های تجملی، شوهران خود را در بند قرض‌ها و وام‌های سنگین می‌گیرند و امنیت و آرامش خانوادگی را از میان می‌برند
ازدواج؛ گام نخست در تحکیم خانواده
ازدواج پدیده‌ای است که در او زمینه‌ساز انسانیّت، و پیش‌درآمدی برای رسیدن به مقاصد عالی است و تا کنونرابطه‌ای بهتر و کامل‌تر از ازدواج ابداع نشده است. ازدواجی که میان انگیزة جنسی و عشق و سعادت فرزندان حاصل از آن پیوند برقرار می‌کند. ادامه زندگی بدون عشق محال نیست، امّا دشوار است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «هیچ چیز در نزد خدا محبوب‌تر از خانه‌ای نیست که با ازدواج آباد شود» (مشکینی، ۱۳۷۰: ۱۱) یکی از نشانه‌های خدا اینست که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا به واسطه آنها آرامش یابید و میان شما بذر رأفت و محبّت افشاند تا مایه بقای زندگی نوع باشد. (الرّوم/۲۱) حال آن که در تجرد اغلب استحکام و نشاط دیده نمی‌شود.
هفت کار برای تحکیم خانواده
بنا بر آیات و روایات بعد از ازدواج و تشکیل خانواده باید کارهایی انجام و یا انجام نشود تا خانواده محکم و پابرجا بماند. با توجه به آیات ۶۳ الی ۶۷ سوره فرقان به برخی از ویژگی‌هایی که سبب استحکام خانواده می‌شود می‌پردازیم.
۱- مشی آرام و بی‌تکبر
یکی از بیماری‌هایی که بستر رشد ناآرامی و تنش را در خانواده ایجاد می‌کند تکبر است. در واقع یکی از ویژگی‌های بندگان خاص خداوند تکبر نداشتن است. اگر در بین افراد خانواده کبر و غرور جای گذشت و محبت را بگیرد به هیچ عنوان نمی‌توان تحمل کرد و همین امر دلیلی بر فروپاشی خانواده می‌شود. خداوند در قرآن توصیه اکید دارد بر پرهیز از تکبر و غرور. (فرقان، ۶۳)
۲- صبور و بردبار
دومین صفتی که خداوند در مورد بندگان خاص خود بیان می‌فرماید حلم و بردباری است. در خانواده اگر تنشی رخ داد افراد خانواده باید با بردباری گذشت کرده و از کنار آن عبور کنند تا دچار چالش نشوند. (فرقان، ۶۳) خصوصا زن و شوهر باید صبور بوده و از دعواهای جزئی و بی‌پایه پرهیز کنند. کافی است کمی بردبار باشند تا خشم فروکش نماید و فضای آرام خانواده تبدیل به میدان جنگ نشود. صفت مدارا بهترین خصوصیت موثر در خانواده است.
وجود اسراف در محیط خانوادگی، مشکلات متعددی را به دنبال دارد؛ از جمله فشارهای مالی، خودخواهی و سایر رفتارهای نامطلوب. از سوی دیگر، بخل و کم‌کاری نیز می‌تواند منشأ اختلافات خانوادگی باشد
۳- سجده و عبادت خداوند
سومین ویژگی، عبادت خالصانه خداوند است. در آیه ۶۴ فرقان می‌فرماید: و آنان که شب را برای پروردگارشان با سجده و قیام به صبح می‌رسانند. وقتی افراد خانواده در شب که چشم‌ها خواب هستند و زمین در تاریکی فرو رفته برای خداوند برخیزند و در مقابل حضرتش خضوع نمایند و به عبادت مشغول شوند، به نوعی خودسازی می‌رسند و با یکدیگر با اخلاقی حسنه رفتار خواهند کرد و در روز حیا می‌کنند بی‌اخلاقی کنند.
۴- ترس از مجازات الهی
چهارمین خصوصیت بندگان خاص خداوند اینست که از کیفر خداوند می‌ترسند و گویند: پروردگارا! عذاب جهنم را از ما برطرف گردان، که عذابش سخت و پر دوام است! (فرقان، ۶۵) اگر افراد خانواده به معاد یقین داشته و از عذاب الهی ترسناک و نگران باشند قطعا مراقب اعمال و روابط خود با افراد هستند و خانواده را از تنش دور می‌نمایند. و هرگز به هم دروغ نمی‌گویند و فریب نمی‌دهند و بی‌اخلاقی نمی‌کنند.
۵- پرهیز از افراط و تفریط
خصوصیت بعدی در یک خانواده که باعث استحکام آن می‌شود میانه‌روی و دوری از افراط و تفریط است. (فرقان، ۶۷) بندگان خاص خداوند نه افراط می‌کنند و نه سختگیری دارند. آنها در اعتدال قدم برمی‌دارند. همین نکته باعث می‌شود تنشی پیش نیاید و بدون سختگیری و حساسیت‌های بی‌جا صفا و صمیمیت در خانواده حاکم باشد. یعنی اگر انفاق می‌کنند هم به اندازه بخشش دارند و بر خانواده تنگ نمی‌گیرند. در نتیجه نه بخل دارند و بخشش بی‌اندازه. امام صادق علیه‌السلام مقداری سنگریزه از زمین برداشت و مشت خود را بست و فرمود: این اقتار (سختگیری و بخل ورزیدن) است، سپس مشت دیگری برداشت و دست خود را چنان گشود که همه سنگریزه‌ها به زمین ریخت، آنگاه فرمود: این اسراف است.
۶- پرهیز از اسراف
از جمله صفات ناپسندی که هم در آیات الهی و هم در روایات متعدد نکوهیده شده، «اسراف» است. قرآن مجید این رفتار را یکی از خصایص برجسته فرعون معرفی می‌کند. (یونس، ۸۳) اسراف به‌معنای گذشتن از حدّ و زیاده‌روی در هر زمینه‌ای قابل تصور است. وجود اسراف در محیط خانوادگی، مشکلات متعددی را به دنبال دارد؛ از جمله فشارهای مالی، خودخواهی و سایر رفتارهای نامطلوب. از سوی دیگر، بخل و کم‌کاری نیز می‌تواند منشأ اختلافات خانوادگی باشد. گاهی اوقات، زن خانه در زمان استفاده از مواد غذایی افراط می‌ورزد و این موضوع سبب تنش بین او و همسرش می‌شود. چنانچه زن خانواده در مدیریت مصرف روزمره دقت لازم را داشته باشد و از زیاده‌روی پرهیز کند، نه تنها به ثبات مالی خانواده کمک خواهد کرد، بلکه از بروز درگیری‌ها و ناهمراهی درون خانه نیز پیشگیری خواهد شد.
بندگان خاص خداوند نه افراط می‌کنند و نه سختگیری دارند. آنها در اعتدال قدم برمی‌دارند. همین نکته باعث می‌شود تنشی پیش نیاید و بدون سختگیری و حساسیت‌های بی‌جا صفا و صمیمیت در خانواده حاکم باشد
۷- پرهیز از خصوصیات اشرافی‌گری
امیرالمومنین علیه‌السلام در نهج‌البلاغه، نامه سوم، خانواده‌ها را هشدار داده که از دام اشرافی‌گری و دلبستگی بی‌رویه به دنیا فاصله بگیرند؛ زیرا این راهبرد حتماً پایه‌های استحکام خانواده را متزلزل خواهد کرد. یکی از اهداف مهم ظهور دین اسلام، مبارزه با چنین رویکردهایی بوده است. چه بسا زنانی یافت می‌شوند که برای رسیدن به آسایش‌های تجملی، شوهران خود را در بند قرض‌ها و وام‌های سنگین می‌گیرند و امنیت و آرامش خانوادگی را از میان می‌برند. مرد نیز برای تسویه این بدهی‌ها مجبور می‌شود فراتر از حد تحمل کار کند و حضور کمتری در خانواده داشته باشد. این وضعیت یکی از عوامل اصلی فروپاشی معنوی و از دست رفتن صمیمیت در خانواده‌ها محسوب می‌شود.
هفت مورد ذکر شده، راهکارهای عملی و مؤثری برای تقویت پایه‌های خانواده به شمار می‌روند. با دقت در شرایط واقعی زندگی خانوادگی، روشن می‌شود که بیشتر اختلافات و تنش‌ها در درون خانواده‌ها ریشه در همین مسائل دارد و خارج از این حیطه نیست.
پیام شما به ما