بعضی از آداب و شرایط دعا (2) بدان كه: «دعا» مغز همه عبادات است. (1)و ازاین جهت در فضیلت آن و امر به آن‏ آیات و اخبار بى‏شمار وارد شده است. و از كثرت اشتهار آنها احتیاجى به ذكر آنها نیست. وادعیه‏اى كه از حضرت سید المرسلین و ائمه طاهرین علیهم السلام رسیده است، دركتب ادعیه مذكور است. و هیچ مطلبى از مطالب دنیا و آخرت نیست مگر این كه ‏دعاهاى بسیار به جهت آن وارد شده، هر كه طالب آنها باشد به كتب دعوات رجوع ‏كند. براى «دعا كننده‏» آداب و شرایطی است، كه باید مراعات آنها را منظورداشته باشد تا فایده دعا را ببیند. و دعاى او مستجاب گردد. و نورانیت دعا در نفس او پیدا شود. در اینجا چند شرط را ذكر مى‏كنیم: 1- اوقات شریفه را براى دعاى خود اختیار كند، مثل روزعرفه، ماه‏ رمضان، روز جمعه، وقت ‏سحر، شبهاى قدر،شبهاى جمعه و امثال اینها. 2- حالتى را ملاحظه كند كه درآن حالت، استجابت دعا وارد شده، مثل ‏حال آمدن باران، بعد از نمازهاى واجب، میان اذان و اقامه، وقت وزیدن بادها و درهنگامى كه روزه باشد. 3- با طهارت باشد، یعنى وضو یا غسل داشته باشد. 4- رو به قبله باشد. و از پیغمبر صلى الله علیه و آلهروایت است كه: «هیچ بنده‏اى دست‏ خود را به جانب خداوند جبار دراز نمى‏كند مگراین كه خدا شرم مى‏كند كه دست او را تهى ‏برگرداند تا فضل و رحمت‏ خود را درآن جاى ندهد.»(2) پس چون دست‏خود را فرود مى‏آورید بر سر و روى خود بكشید. 5- صدای خود را پست كند و میان جهر و اخفا دعا گوید، نه چندان ‏آهسته باشد و نه بسیار بلند. روایت است كه: «چون مردم به خدمت ‏رسول اكرم صلى الله علیه و آله آمدند تا به نزدیك مدینه رسیدند تكبیر گفتند و صداى خود را به تكبیر بلند كردند، حضرت فرمود: اى مردم! آن كسى را كه مى‏خوانید كر نیست و دور نیست ‏بلكه درپیش گردنهاى شما است‏.»(3) 6- در دعا كردن، متوجه سجع و قافیه نشود و سخن پردازى نكند، كه این ‏طریقه منافى خضوع و تضرع است. 7- تضرع و زارى كند و با خضوع و خوف و خشیت و هیبت ‏باشد. در اخبار رسیده است كه: «چون خدا بنده را دوست دارد او را مبتلا مى‏سازد تا تضرع و زارى او را بشنود.» (4) 8- یقین داشته باشد به این كه دعاى او اجابت مى‏شود. و یقین داشته باشد كه ‏رد نخواهد شد. از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت است كه: «چون دعا كنى باید چنان گمان كنى كه حاجت تو برپشت درایستاده است و داخل مى‏شود.»(5) 9-اصرار بر دعا كند و الحاح نماید. و لااقل سه مرتبه آن را تكرار كند. 10- قبل از دعا، ذكر خدا كند. و ثنا و ستایش او گوید. و تمجید و تعظیم ‏او كند. و صلوات بر پیغمبر و آل او فرستد. 11- ابتدا اقرار به گناهكارى و عدم سزاوارى خود نماید. 12- توبه كند و از گناهان خود پشیمان شود. و اگر مظلمه برگردن او باشد ادا كند، یا عزم به ادا كردن آن نماید. و اگر متمكن از اداى آن نباشد توفیق آن را از خدا طلبد. 13- به تمام همت ‏خود رو به خدا آورد. و ازهرچه غیراوست قطع ‏امید نماید. 14- لباس و مكان و غذاى او از حلال باشد. (و این از جمله شرایط‏ عمده است) . 15- حاجت ‏خود را «خصوصا‏» نام برد. 16- چون دعا كند تخصیص به خود ندهد، بلكه دیگران را در دعاى خود شریك سازد. 17- گریه كند. (و این نیز از شرایط عظیمه و آداب معتمده است) . 18- دعا را تاخیر نیندازد تا وقت‏ حاجت، بلكه پیش از احتیاج دعا كند. همچنان كه وارد است كه: «در حال نعمت و آسانى با خدا آشنایى كنید تا در وقت‏ محنت و دشوارى خدا با شما آشنایى كند.» 19 - همچنان كه مذكور شد - در حاجت‏ خود، اعتماد به غیر خدا نكند، وامید بجز او نداشته باشد. پى‏نوشت‏ها: 1. بحارالانوار، ج 93، ص 300. 2. محجة البیضاء، ج 2، ص 289. 3.همان، ص 291. 4.همان، ص 293. 5.همان، ص 294.