۱. کاهش رفاه عمومی بهرهوری نیروی انسانی در جوانی بیشتر است. بنابراین با پیرتر شدن جمعیت بهرهوری کل نیروی انسانی کشور کاهش پیدا میکند. علاوه براین با پیرتر شدن جمعیت عرضه نیروی کار در بازار کار کمتر میشود و دستمزدها و هزینه تولید افزایش پیدا میکند. در نتیجه بهرهوری تولید کمتر و هزینه تولید افزایش پیدا کرده و رقابت تولید داخل با تولیدات خارجی سختتر شده و صادرات و تولید ثروت حاصل از صادرات کمتر خواهد شد. [۱]کاهش رشد اقتصادی نیز از طریق کاهش اشتغالزایی و کاهش درآمدهای مالیاتی دولت، رفاه عمومی را کاهش خواهد داد. هرچند پیرشدن جمعیت باعث میشود فناورشدن صنایع بهصرفهتر شود و در نتیجه رشد اقتصادی بیشتر شود اما این مسئله در همه کشورها اتفاق نخواهد افتاد زیرا به دست آوردن فناوری نیاز به سرمایه مالی و انسانی مخصوص دارد که برای هر کشوری میسر نیست. با افزایش تعداد سالمندانی که باید حقوق بازنشستگی دریافت کنند و کاهش تعداد شاغلانی که حق بیمه پرداخت میکنند، صندقهای بازنشستگی دچار بحران میشوند. بنابراین دولت علاوه بر بیمههای سلامت باید به صندوقهای بازنشستگی نیز بودجه اختصاص دهد. همچنین باید امکاناتی مانند خانه سالمندان در مناطق محروم ارائه دهد. افزایش هزینههای دولت برای کمک به سالمندان فقیر یا بیمار باعث میشود هزینه عمرانی و زیرساختی کشورها کاهش پیدا کند و در نتیجه خدمات عمومی دولت کمتر شده و رفاه عمومی از این طریق نیز کاهش پیدا کند. [۲] ژاپن پیرترین کشور جهان است و با اینکه جز ۵ اقتصاد برتر جهان است و از سالهای قبل برای سالخوردگی جمعیت برنامهریزی داشته است، اما اکنون بیش از ۲۰ سال است که نمیتواند سرعت رشد اقتصادی خود را ارتقا دهد و بودجه کشور ژاپن در فشار است. ژاپن با داشتن انباشت ثروت زیاد از گذشته و همچنین ماندن در جرگه کشورهای پیشرفته از نظر فناوری توانسته از وارد شدن به وضعیت رکود تورمی جلوگیری کند اما اکثر کشورهای در حال توسعه مانند ایران و ترکیه که با سرعت زیادی در حال پیرشدن هستند، نه انباشت ثروت لازم را دارند و نه صنایع فناوریمحور رتبه اول را دارند. بنابراین بیشتر از کشورهایی همچون ژاپن در آینده نزدیک دچار مشکل خواهند شد. [۳]
۲. کاهش کیفیت زندگی سالمندان با افزایش خانوادهای تک فرزند یا کم فرزند احتمال اینکه سالمندان در پیری تنهاتر شوند بیشتر میشود. همچنین اکثر مردم در سالمندی درآمد کمتری دارند و اگر ثروت مناسبی جمع نکرده باشند، باید هزینههای بیماری روانی و جسمی خود را به سختی تامین کنند که احتمالا شامل بخش زیادی از سالمندان جهان خواهد شد. علاوه براین در کشورهایی مانند ژاپن به دلیل کمبود نیروی کار، افراد را تشویق میکنند تا بعد از سن بازنشستگی کار کنند و بسیاری از سالمندان نیز به دلیل کمبود درآمد شاغل میشوند. هم اکنون در ژاپن به عنوان پیرترین کشور جهان بیشترین میزان اشتغال رسمی سالمندان نیز وجود دارد، به طوری که اکنون بیش از ۹ میلیون کارگر سالمند در این کشور وجود دارد که طی ۱۹ سال اخیر به تعدادشان اضافه شده است و در سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۳ درصد از نیروی کار ژاپن را افراد ۶۵ ساله و بیشتر تشکیل داده است. [۴] با توجه به این که میانگین طول عمر در کشورها زیاد شده است، هرساله به تعداد سالمندان تنها در جهان افزوده میشود که زندگی اقتصادی معمولی یا ضعیفی دارند و از کمبود سلامت جسمی و روانی رنج میبرند و منتظرند تا در تنهایی در خانه خود یا خانه سالمندان مرگ را دیدار کنند. معمولا دولتها کمتر پیگیر افزایش کیفیت زندگی سالمندان هستند زیرا هزینه زیاد و بهرهوری کمی دارد و با افزایش تعداد سالمندان سهم هر سالمند از کمکهای دولتی کمتر نیز خواهد شد.
۳. افزایش آسیبهای مهاجرپذیری با سالمند شدن جامعه، عرضه نیروی کار در بازار کمتر و هزینه تولید افزایش مییابد. بنابراین شرایط برای پذیرش مهاجر به عنوان نیروی کار بهتر میشود و به همین دلیل است که شرایط برای مهاجرپذیری کشورهایی همچون آلمان و کانادا فراهم شده است. در ایران نیز با توجه به این که کشورهای همسایه از ایران جوانتر هستند و دیرتر از ایران پیر میشوند مانند افغانستان، پاکستان و عراق و علاوه براین با توجه به پایین بودن فناوری در برخی صنایع ایران، کارفرمایان ایرانی نیز علاقه به نیروی کار ارزانتر دارند، بنابراین شرایط برای پذیرش مهاجر زیاد شده است. افزایش مهاجرت آسیبهایی مانند تعارضات فرهنگی در مسائل مذهبی و قومیتی ایجاد میکند و از طرفی حتی در شرایطی که نیروی کار غیرماهر مهاجرت کنند آسیبهای اجتماعی بیشتر شده و حقوق کارگران ایرانی نیز آسیب خواهد دید. البته این ایده مطرح شده است که با پیشرفت فناوری به طور خاص هوش مصنوعی نیاز به نیروی کار کمتر شده و میتوان با جمعیت پیر نیز اقتصاد جامعه را مدیریت کرد و نیاز به جذب نیروی کار مهاجر نیست. [۵] اما مسئله این است که زمان میبرد تا فناوری جای نیروی کار را بگیرد و تا دهههای آینده بحران مهاجرپذیری کشورها ادامه خواهد داشت. علاوه براین مدیریت و پشتیبانی شرکتهای فناوری و حکمرانی دولتی جامعه نیاز به مدیران و پژوهشگران و مهندسان جوان دارد و درآینده هر کشوری بیشتر جوان داشته باشد، امکان نوآوری و مدیریت فناوری را بیشتر دارد. بنابراین باز هم در عصر فناوری هوش مصنوعی، جوان بودن هر کشوری مزیت خواهد بود و در آینده مهاجرت نیروی کار متخصص جوان باز هم از کشورهای جوان به کشورهای پیر برای هر دو کشور مبدا و مقصد مسائلی ایجاد خواهد کرد. همچنین با پیرتر شدن جمعیت بومی کشورهای اروپایی و افزایش مهاجران از قارههای دیگر به اروپا احزاب ملیگرای ضد مهاجرت در اروپا رشد کردهاند و این مسئله در آینده در کشورهای بیشتری با شدت بیشتری رخ خواهد داد و تنشهای سیاسی در مسئله مهاجران ممکن است به تنشهای امنیتی بین جمعیت بومی و مهاجر نیز منجر شود.
۴. کاهش توان برای توسعه دینداری و فرهنگ شیعی طبق تحقیقات دانشگاه واشنگتن بیش از ۶۰ درصد کشورهای جهان از سال ۲۰۵۰ روند کاهشی در مقدار جمعیت خواهند داشت. [۶] با توجه به اینکه ایران بیشترین کاهش نرخ باروری را طی دو دهه اخیر داشته است، بنابراین ایران زودتر از سال ۲۰۵۰ روند کاهشی جمعیت را تجربه خواهد کرد. رشد جمعیت در بین کشورهای مسلمان و مسیحی بیشتر از دیگر ادیان یا جوامع سکولار است. در سال ۲۰۶۰ مسیحیان با ۳۲ درصد از جمعیت جهان و سپس مسلمانان با ۳۱ درصد از جمعیت جهان بیشترین جمعیت جهان را تشکیل خواهند داد. البته بیشترین مسلمانان در سه کشور اندونزی، پاکستان و نیجریه خواهند بود که اغلب اهل تسنن هستند. [۷] در این صورت سهم شیعیان از جمعیت مسلمانان جهان هم کم میشود.
پینوشتها:
[1].B2n.ir/d21882
[2] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10124889/
[3] https://www.un.org/esa/compendium/section-six.html
[4] https://edition.cnn.com/2023/09/18/asia/japan-elderly-population-workforce-intl-hnk/inde
[5] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9577145/ x.html
[7] https://populationeducation.org/world-population-by-religion-a-global-tapestry-of-faith/
