در قرآن کریم آیاتی داریم که از مکر خداوند در مقابل دشمنان سخن به میان آورده و پرسیده می‌شود چگونه یکی از صفات خداوند مکرکننده، که صفت ناپسندی است، قرار گرفته است؟ در زبان فارسی مکر، معنای منفی دارد و به نقشه‌های شیطانی و زیان‌بخش گفته می‌شود و کسی که دیگران را فریب می‌دهد را مکار و مکرکننده گویند. اما در زبان عربی معنی مکر متفاوت است و بار مثبت دارد و به معنای چاره‌اندیشی و تدبیرکردن است. (المفردات راغب، ص۷۷۲، واژه مکر) در واقع مکر دو معنای ممدوح و پسندیده و مذموم و ناپسند دارد. بنا بر این معانی در قرآن کریم گاهی مکر معنای مثبت دارد و گاهی معنای منفی را حمل می‌کند. در برخی از آیات، مکر در کنار خیر آمده "وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ"(آل عمران، ۵۴) که بار مثبت دارد و گاهی در کنار گناه، " الْمَکْرُ السَّیِّئُ"(فاطر، ۴۳) آمده که بار منفی دارد. در زبان عربی معنی مکر متفاوت است و بار مثبت دارد و به معنای چاره‌اندیشی و تدبیرکردن است در واقع وقتی دشمنان برای پیامبران و مسلمانان حیله‌گری کرده و نقشه‌های شوم طراحی می‌کنند؛ خداوند هم برای نقش بر آب کردن نقشه‌های آنان، تدبیر کرده و مکرشان را به خودشان بازمی‌گرداند که این همان مکر الهی است. امام رضا علیه‌السلام درباره مکر الهی می‌فرماید: مراد از مکر خدا، کیفرِ مکر است وگرنه او اهل مکر نیست. (عیون اخبارالرضا، ج۱، ص۱۲۶) در جای دیگری از امام رضا علیه‌السلام در مورد انتساب «خدعه»، «استهزاء» و «مکر» به خدا که در قرآن آمده سؤال شد؛ امام فرمود: «خدای عزّوجلّ نه استهزاء می‌کند نه خدعه و نه مکر، بلکه جزای استهزاء و مکر و خدعه را می‌دهد. (توحید صدوق، ص۱۶۳) نمونه ‌هایی از مکر الهی از آیاتی که در باره مکر صحبت می‌کند، درمی‌یابیم که اراده و تدبیر خداوند، بالاتر از هر تلاش، حرکت و تدبیر از سوی دیگران است و در نهایت تدبیر و چاره‌اندیشی خداوند، نقشه‌های شوم را خنثی و بی‌اثر می‌نماید و نکته دیگر این که خداوند پشتیبان و یاریگر اولیای خود و مسلمین در مقابل دشمنان و مکرکنندگان است. در قرآن کریم در مواردی سخن از «مکر و مکر الهی» به میان آمده که برخی از آنها را بررسی می‌کنیم. حفظ پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله از شر مشرکان وَإِذْ یَمْکُرُ بِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِیُثْبِتُوکَ أَوْ یَقْتُلُوکَ أَوْ یُخْرِجُوکَ وَیَمْکُرُونَ وَیَمْکُرُ اللَّهُ وَاللَّهُ خَیْرُ الْمَاکِرِینَ(انفال، ۳۰)؛ و آن هنگام را به یادآور که کافران درباره تو مکری کردند تا در بندت افکنند یا تو را بکشند یا از شهر بیرون سازند. آنان مکر کردند و خدا نیز مکر کرد و خدا بهترین مکرکنندگان و تدبیرکنندگان است. در این آیه مقصود از «یمکر» و «یمکرون» نقشه و تدبیر مشرکان است که می‌خواستند پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله را بکشند، یا زندانی و یا تبعید نمایند، و مقصود از «مکر خدا» (و یمکر الله) همان تدبیر و چاره‌جویی خداوند است که آن حضرت را مأمور به هجرت نمود و با نجات دادن او نقشه‌های آنان را نقش بر آب کرد و با ساده‌ترین وسیله یعنی تار عنکبوت، او را از چنگال مشرکان حفظ نمود. (برگرفته از تفسیر نمونه، ذیل آیه۳۰) مکر خدای متعال، همان سنت‌ها و قوانین اوست که در هستی حاکم می‌باشد و حیله‌های بدکاران را به خودشان بازمی‌گرداند. این بازخورد حیله‌ها گاهی آشکار و گاه پنهان است، گاهی متوجه آن می‌شویم و گاه غافل از آنها هستیم نابود کردن مفسدان وَمَکَرُوا مَکْرًا وَمَکَرْنَا مَکْرًا وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ(نمل، ۵۰)؛ آنان نیرنگ مهمی به کار گرفتند و ما هم در حالی که بی خبر بودند (با کیفر بسیار سختی) نیرنگ آنان را از بین بردیم. در این آیه مقصود از «مکروا مکراً» تدبیر و طرحهای دشمنان حضرت صالح(ع) است، که نقشه کشیده بودند، حضرت صالح(ع) و خانواده‌اش را بکشند، بعد بگویند ما از هلاکت او و خانواده‌اش خبر نداریم، چنانکه در آیه ۴۹ سوره نمل بیان شده است. و منظور از «مکرنا مکراً» همان تدبیر خداست به ضرر مفسدان، که آنها در گوشه‌ای از کوه کمین کرده، کوه ریزش کرد و سنگ بزرگی از بالای کوه سرازیر شد و آنها را در لحظه‌ای کوتاه در هم کوبید و نابود کرد. (برگرفته از تفسیر نمونه، ذیل آیه۵۰) چنانکه قرآن کریم در آیه بعد می‌فرماید: بنگر عاقبت توطئة آنها چه شد، که ما آنها و قومشان همگی را نابود کردیم! (نمل، ۵۱) هنگامی که واژه «مکر» در مورد خداوند به‌کار می‌رود، به معنای خنثی‌کردن و بازگشت توطئه‌های فریبکاران است. همانطور که در ۴۳ سوره فاطر می‌فرماید: نقشه و اندیشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد کرد. شایان توجه است که تدبیر و چاره‌اندیشی خداوند فقط مربوط به انبیاء و مسلمانان در گذشته نیست. در عصر حاضر نیز اگر دشمنان و کافران برای مسلمانان نقشه‌های فریب‌کارانه طراحی کنند حتما خداوند با مکر خود تدبیر کرده و نقشه‌های شوم آنان را خنثی و بی‌اثر می‌نماید. نجات حضرت عیسی‌علیه‌السلام و حفظ دین وَمَکَرُوا وَمَکَرَاللَّهُ وَاللَّهُ خَیْرُ الْمَاکِرِینَ(آل‌عمران، ۵۴)؛ آنان مکر کردند، و خدا هم مکر کرد، و خدا بهترین مکرکنندگان است. مقصود از مکر (و مکروا) نقشه و طراحی دشمنان است دربارة کشتن و ضربه زدن به دین و پیروان حضرت عیسی(ع) و مقصود از «مکر الله» نجات دادن و بالا بردن حضرت عیسی(ع) به سوی خود می‌باشد، چنانکه در آیه بعد (آل‌عمران/۵۵) و آیات دیگر، به این مطلب اشاره شده است. (برگرفته از تفسیر نمونه، ذیل آیه ۵۴) عذاب و بلاهای ناگهانی أَفَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلَا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ(اعراف، ۹۹)؛ آیا آنها خود را از مکر الهی در امان می‌دانند!؟ در حالی که جز زیانکاران، خود را از مکر خدا ایمن نمی‌دانند!   منظور از «مکر الهی» آن است که خداوند، مجرمان را با نقشه‌های قاطع و شکست ناپذیر بدون اختیار خودشان از زندگانی مرفّه و خوشگذرانی باز می‌دارد، و این اشاره به همان کیفرها و بلاهای ناگهانی و بیچاره کننده است. (برگرفته از تفسیر نمونه، ذیل آیه۹۹) در واقع وقتی دشمنان برای پیامبران و مسلمانان حیله‌گری کرده و نقشه‌های شوم طراحی می‌کنند؛ خداوند هم برای نقش بر آب کردن نقشه‌های آنان، تدبیر کرده و مکرشان را به خودشان بازمی‌گرداند که این همان مکر الهی است نتیجه و فلسفه مکر الهی بنابر این، مکر همیشه و در همه جا بد نیست. هنگامی که این واژه در مورد خداوند به کار می‌رود به معنای خنثی‌کردن توطئه‌های زیان‌بار است. و مکر الهی در مورد کسانی اتفاق می‌افتد که در برابر خدا مکر و حیله می‌کنند و خداوند هرگز آغازگر مکر نیست. و این که مکر خدای متعال، همان سنت‌ها و قوانین اوست که در هستی حاکم می‌باشد و حیله‌های بدکاران را به خودشان بازمی‌گرداند. این بازخورد حیله‌ها گاهی آشکار و گاه پنهان است، گاهی متوجه آن می‌شویم و گاه غافل از آنها هستیم. مکاران هیچگاه در نقشه‌های خود، اراده خداوند را ملاحظه نمی‌کنند و وقتی مشغول طراحی نقشه‌های شوم خود هستند، با تدابیر و مکر الهی روبرو شده و ناکام می‌مانند. شایان توجه است که تدبیر و چاره‌اندیشی خداوند فقط مربوط به انبیاء و مسلمانان در گذشته نیست. در عصر حاضر نیز اگر دشمنان و کافران برای مسلمانان نقشه‌های فریب‌کارانه طراحی کنند حتما خداوند با مکر خود تدبیر کرده و نقشه‌های شوم آنان را خنثی و بی‌اثر می‌نماید.