به دلیل اهمیت بالای خانواده، حضرت فاطمه علیهاالسلام بشدت به این کانون حساسیت داشته و مسئولیت‌های خود را در خانواده بخوبی ایفا می‌کردند و البته در کنار خانواده نسبت به مسئولیت‌های اجتماعی و سیاسی خود بی تفاوت نبودند.

مسئولیت‌پذیری حضرت زهراعلیهاالسلام در خانواده

حضرت در خانواده کاملا فعال بودند از تربیت فرزندان گرفته تا خانه‌داری و شوهرداری، که به بهترین وجه انجام می‌دادند و در این راه سنگ تمام می‌گذاشتند.

سبک تربیتی حضرت فاطمه‌علیهاالسلام

خانۀ حضرت یکی از بهترین مراکز تربیتی و انسان‌سازی است که همه اصول تربیتی اعم از زمان بارداری و شیردادن تا آموزش در آن رعایت شده و بهترین انسانها را به جامعه تحویل داده است.

بانوی دو عالم اصول اخلاقی و رفتاری را خوب به فرزندانش آموزش می‌دادند از جمله: بازی با فرزندان: حضرت به‌عنوان مادر خانواده برای تربیت صحیح فرزندانش با آنها بازی می‌کردند چرا که یکی از نیازهای مهم کودکان بازی است که کمک به شکوفایی آنها می‌شود. در حین بازی اصول آزادگی را به آنها آموزش می‌داد. به عنوان مثال در قالب شعر به فرزند بزرگش امام حسن علیه‌السلام آموزش می‌دادند که: پسرم حسن! مانند پدرت باش، ریسمان ظلم را از حق برکن، خدایی را بپرست که صاحب نعمت‌های متعدد است و هیچ‌گاه با صاحبان ظلم و تعدی دوستی مکن. و هنگام بازی با امام حسین علیه‌السلام می‌فرمود: «انت شبیه بابی لست شبیها بعلی»؛ تو به پدرم پیامبر شبیهی و به پدرت علی شباهت نداری. این بیت موجب خنده و تبسم حضرت علی علیه‌السلام می‌شد. (بحارالانوار، ج ۳، ص ۲۸۶)

وقتی امیرالمومنین‌ علیه‌السلام از جبهه بازمی‌گشت، فاطمه سلام‌الله‌علیها به استقبالش می‌رفت و با روی گشاده و افتخار به او می‌نگریست، و لباس و شمشیرش را می‌شست و از حوادث میدان جنگ از او می‌پرسید و بدین وسیله نقش خود را در جهاد سرنوشت‌ساز اسلام و در تقویت روانی همسر مجاهدش، ایفا می‌کرد

ایجاد روحیۀ جهادی و دشمن‌ستیزی: این آموزش سبب تربیت مجاهدانی همچون امام حسن و امام حسین و زینب کبری‌علیهم‌السلام شده است.

ایجاد روحیۀ انفاق و بخشش در فرزندان: مهمترین مصداق عملی آن جریان انفاق غذای افطار خود در سه شب به اسیر و مسکین و یتیم بود و باعث نزول سوره انسان شد.

بوسیدن و محبت به کودکانش: مادر همانطور به ابعاد مختلف فرزندانش توجه داشتند از جهت محبت هم فرزندانش را اغنا می‌کرد تا به سلامت روحی و روانی برسند. (مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ص ۳۲۹) در تاریخ بوسیدن‌های مکرر فرزندان توسط پیامبر و حضرت زهرا و امیرالمومنین علیهم‌السلام ثبت شده است. اطفالی که در دورۀ کودکی محبت نبینند، در بزرگی خشن، ناهموار و عقده‌ای می‌شوند. همچنین به بیماری‌های جسمی و بیماری‌های روانی همچون بدبینی، پرتوقعی، یأس، زودرنجی، و نارضایتی مبتلا می‌گردند و منشأ بسیاری از شرارت‌ها و جنایت‌های کودکان، نوجوانان و حتی بزرگ‌سالان می‌شوند. (قائمی، خانواده و تربیت کودکان، ص ۱۷۸)

تعلیم مردم‌دوستی، و ترجیح آنها به خود: حضرت فاطمه علیهاالسلام در حین دعا به امام حسن علیه السلام آموزش می دهد که «یا بنی الجار ثم الدار»؛ ای پسرم، اول همسایگان بعد اهل خانه. (بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۴۹)

تلاش در تربیت دینی و عبادی فرزندان: یکی از محورهایی که حضرت به آن تأکید داشتند مسئله عبادت فرزندانش بود مشوق آنها در رفتن به مسجد بود و آز فرزندانش میخواست که به سخنان پیامبر در مسجد گوش داده و آنها برای مادرشان بازگو کنند. در حضرت برای این که فرزندانش شب قدر را درک کنند؛ توصیه میکرد که بعد از ظهر استراحت کنند تا شب بیدار بمانند.

سفارش به حفاظت از فرزندانش به امیرالمؤمنین علیه‌السلام: حضرت آنقدر نگران کودکانش بود که برای پس از شهادتش نگران آنان بود و سفارش کودکانش به امیرالمومنین علیه‌السلام کردند. (دشتی، ۱۳۸۴، ص ۱۴۰)

رعایت عدالت و تبعیض نگذاشتن بین فرزندانش: روزی حضرت در مقام قضاوت مسابقۀ خطاطی امام حسن و امام حسین علیهماالسلام قرار گرفته بود. برای این که یکی از آنان را انتخاب نکند با ترفندی قضاوت را به تلاش خودشان واگذار نمود.

حضرت فاطمه علیهاالسلام اجازه نمی‌داد که حتی پدر از کمبودها و گرسنگی خانواده‌اش مطلع شوند و رازدار امیرالمومنین علیه‌السلام بودند. ولی پیامبر اکرم از ظاهرشان مطلع می‌شدند

مسئولیت‌های حضرت فاطمه‌علیهاالسلام در خانه

مسؤولیت حضرت در خانه: حضرت زهراعلیهاالسلام به فرموده رسول اکرم‌صلی الله علیه و آله رئیس و مدیر خانه است «والمراة سیدة اهلها». بانویی است که وظایف خود را به نیکویی انجام می‌دهد. در آن روزگار دشوار، آن هم در دوره فقر خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله به امور زیر رسیدگی می‌کرد: - امر سروسامان دادن امور خانه، خانه‌ای که مرکز آمد و رفت است و چند کودک خردسال درآنند. - امر تربیت و اداره و نظافت و سرپرستی فرزندان که آن هم کاری اندک و آسان نیست. - امر پیشه‌وری و صنعتگری چون یافتن پیراهن برای فرزندان و یا پشم‌ریسی برای کمک به امرار معاش. - امر آسیاب کردن گندم یا جو با دستاس که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «دست فاطمه در این راه زخمی شده بود». - امر آب آوردن از بیرون که در آن روزگار این هم مشکلی برای فاطمه سلام‌الله‌علیها بود و خانه‌ها آب نداشتند. - امر هدایت و سرپرستی زنان جدیدالاسلام که از برکت حضرت فاطمه علیهاالسلام هدایت می‌شدند و یا دیگران. (دکتر علی قائمی، در مکتب فاطمه(س)، ص ۱۳۶)

شوهرداری فاطمه سلام‌الله‌علیها

توقع نداشتن از همسر: همسرداری حضرت زهرا علیهاالسلام به اوج خود رسیده است. حضرت هیچگاه درخواستی از همسرش نکرد که توان تهیه آن را نداشت. این کار نهایت ایثار و گذشت یک همسر از شوهرش است. (تحلیل سیره فاطمه‌الزهرا(س)، ص ۸۵)

عشق و علاقه شدید به امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام: این دو بزرگوار عشق و محبت بسیاری به یکدیگر داشتند و هرگز برخلاف رضای او گام برنمی‌داشت و برخورد و زندگی‌اش با مولا طوری بود که غمها و غصه‌های وارده در بیرون از خانه، با دیدار فاطمه‌علیهاالسلام برطرف می‌شد و حضرت علی‌علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند: «سوگند به خدا، من هرگز زهرا را به خشم نیاوردم و او را به کاری مجبور نساختم تا این که مرا در فراقش گرفتار ساخت و متقابلا او نیز مرا خشمگین نساخت و هیچ وقت نافرمانی نکرد و هرگاه من با او دیدار می‌کردم، غمها و غصه‌هایم از دلم برطرف می‌شد.» این حدیث از عشق و علاقه شدید متقابل دو همسر معصوم حکایت می‌کند که در طول زندگی آنان نه تنها کوچکترین اختلافی پیش نیامده است، بلکه مشکلات خارجی و اجتماعی با دیدار محبت‌آمیز مرتفع می‌گردید. (تحلیل سیره فاطمه‌الزهرا(س)، ص ۸۶)

رازدار اسرار همسر: حضرت فاطمه علیهاالسلام اجازه نمی‌داد که حتی پدر از کمبودها و گرسنگی خانواده‌اش مطلع شوند و رازدار امیرالمومنین علیه‌السلام بودند. ولی پیامبر اکرم از ظاهرشان مطلع می‌شدند. (جلوه‌های رفتاری حضرت زهرا(س)، ص ۲۰)

مادر همانطور به ابعاد مختلف فرزندانش توجه داشتند از جهت محبت هم فرزندانش را اغنا می‌کرد تا به سلامت روحی و روانی برسند

سپاسگزار مجاهدت‌های همسر: فاطمه‌علیهاالسلام در تمام مبارزات همسرش اعم از مبارزات سیاسی و جنگهای نظامی، مایه امید و دلگرمی او بود. در غیاب شوهر، خانه و فرزندان او را بخوبی اداره می‌کرد، و مشتاقانه در انتظار بازگشت شوهر می‌نشست. وقتی حضرت علی‌علیه‌السلام از جبهه باز می‌گشت، فاطمه سلام‌الله‌علیها به استقبالش می‌رفت و با روی گشاده و افتخار به او می‌نگریست، و لباس و شمشیرش را می‌شست و از حوادث میدان جنگ از او می‌پرسید و بدین وسیله نقش خود را در جهاد سرنوشت‌ساز اسلام و در تقویت روانی همسر مجاهدش، ایفا می‌کرد. (جلوه‌های رفتاری حضرت زهرا(س)، ص ۲۴)

خوب شوهرداری: شوهرداری حضرت فاطمه‌علیهاالسلام آنقدر والا بود که امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرماید: هرگاه به چهره او «زهرا(س)» نگاه می‌کردم هرگونه غم و اندوه از من برطرف می‌شد. (کرامات و مقامات عرفانی حضرت زهرا(س)، ص ۴۴)

آشپزی و تهیه غذا: یکی دیگر از کارهایی که حضرت فاطمه علیهاالسلام د ر خانه انجام می‌داد، درست کردن نان بود. این به معنای آرد کردن گندم با یک دستاس کوچک خانگی بود. دستاسی که با نیروی دست می‌چرخید و تاول‌هایی نمایان بر دست‌های فاطمه‌علیهاالسلام می‌نشاند. حضرت فاطمه علیهاالسلام بهترین الگو و پارادایم در خانه داری، شوهرداری و تربیت فرزندان است که به بهترین وجه این مسئولیت‌ها را انجام داد. و این نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری بانوی دوسرا، حضرت زهرا علیهاالسلام می‌باشد. او در عرصه خانه‌داری، شوهرداری و تربیت چهار فرزند حرف آخر را زده است. حضرت گوهر نابی است که توجه همه جانبه به همه ابعاد زندگی داشته است. ایشان به زیبایی کانون خانواده‌ای را گرم کرده و فرزندانی را تربیت نموده که اثرگذارترین‌ها در تاریخ اسلام بوده‌اند.