بارها در جمعهای مختلف شنیدهاید که فلان شخص نهایتا کارمای کارهای بدش را پس خواهد داد. یا وقتی انسان ظالمی آسیب میبیند، گویند کارما پس داده است. قدیمیترها میگفتند چوب خدا صدا ندارد. اما این کارما که میگویند واقعا چیست؟ قانون کارما میگوید: هر عملی یک عکسالعملی به دنبال دارد. قانون کارما یکی از مهمترین قوانین حاکم بر هستی و قانون جذب است. کارما در لغت از یک واژه سانسکریت به معنای بازگشت گرفته شده است. کارما ارتباط بین اعمال و سرنوشت انسان را توضیح میدهد. قانون کارما به زبان ساده همان «قانون علت و معلول» است. یعنی کسانی که به قانون کارما اعتقاد دارند باورشان این هست که در این دنیا نتایج اعمال خود را خواهند دید.
ارتباط بین تناسخ و کارما
افرادی مثل هندوها که قانون کارما را قبول دارند بر اساس اصل تناسخ بر این باورند که کارما زندگیهای بعدی انسان را تفسیر میکند. یعنی اگر شما امروز خوب زندگی کنید و با دیگران مهربان باشید و کار بد نکنید بر اساس قانون کارما در زندگیهای بعدی نتایج آن را در زندگی خود شاهد خواهید بود. قانون کارما میگوید: افرادی که همیشه مصیبت میبینند و اتفاقات بدی برایشان رخ میدهد، نتایج اعمال گذشته یا زندگی قبل (تناسخ) خود را تجربه میکنند. قانون کارما همان «قانون علت و معلول» است. یعنی کسانی که به قانون کارما اعتقاد دارند معتقدند که نتایج اعمال خود را در این دنیا خواهند دید. یعنی اگر در دنیا به کسی نیکی کنید، طبق قانون کارما، افراد زیادی به شما نیکی میکنند و اگر به کسی صدمه بزنی، طبق این قانون، کارما به شما صدمه خواهد زد. اگر کسی را تحقیر کنی، تحقیر میشوی. به زبان ساده گفته میشود که از هر دست، بدهی، دریافت میکنی و این جمله ساده بیانگر قانون کارما در جهان است. بر اساس قانون کارما امکان ندارد که آینده شما از قبل برنامهریزی شده باشد.
چرا انسانهای بسیار گناهکار برای درک عذابهایی که در زندگی دادهاند میبایست یکبار بمیرند و بار دیگر در قالبی جدید و انسانی جدید به این دنیا باز گردند، آیا این نظریه صادر شده از سوی آنها عدالت محور است؟
دیدگاه قرآن و روایات در مورد قانون کارما
در منابع معتبر دینی اشارهای به کارما نشده و عالمان دینی در جاهای مختلف تناسخ و اعتقاد به آن را رد کردهاند. کارما نظریهای است که هرگز به اثبات نرسیده و از سوی دیگر نمیتوان به طور حتم همه اتفاقات زندگی را به قانون کارما نسبت داد. چرا که در این دنیا امور مختلفی هستند که در اتفاقات پیرامون ما نقش اساسی دارند. بیتردید اعمال گذشته خود انسان، اعمال پدر و مادر و اطرافیان تا حدی، در زندگی فعلی و حتی آینده فرد اثر میگذارد و هیچ کار خوب یا بدی بدون واکنشی از طرف خداوند نخواهد بود. از سوی دیگر سختیها، بیماریها، از دست دادن عزیزان و هزاران مشکل دیگر برای هر کسی ممکن است اتفاق بیافتد، حتی برای انسانهایی که دائم در حال انجام دادن کارهای خوب هستند. اما در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که بر حقیقت اصلی قانون کارما یعنی بازگشت نتیجه اعمال به انسان، اشاره دارد و حتی جزئیاتی از ساز و کارش را تشریح میکند. - فَمَنْ یعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیرًا یرَهُ. وَ مَنْ یعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یرَهُ(آیات ۷ و ۸/ زلزال)؛ پس هر کس هموزن ذرهای نیکی کند نتیجه آن را خواهد دید و هر کس هموزن ذرهای بدی کند نتیجه آن را خواهد دید. - إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا(اسراء،۷)؛ اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی میکنید؛ و اگر بدی کنید باز هم به خود بدی میکنید. یَا بُنَیَّ إِنَّهَا إِن تَکُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَکُن فِی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّـهُ ۚ إِنَّ اللَّـهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ(لقمان، ۱۶)؛ پسرم! اگر به اندازه سنگینی دانه خردلی (کار نیک یا بد) باشد، و در دل سنگی یا در (گوشهای از) آسمانها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت برای حساب) میآورد؛ خداوند دقیق و آگاه است. - إِنَّ اللَّـهَ لَا یَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ ۖ وَإِن تَکُ حَسَنَةً یُضَاعِفْهَا وَیُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْرًا عَظِیمًا(نساء، ۴۰)؛ خداوند (حتّی) به اندازه سنگینی ذرهای ستم نمیکند؛ و اگر کار نیکی باشد، آن را دو چندان میسازد؛ و از نزد خود، پاداش عظیمی (در برابر آن) میدهد. همچنین احادیث متعددی از ائمه اطهار در مورد نتیجه نیکی و بدی در این دنیا وجود دارد. از امام صادق علیهالسلام نقل شده که: کسی که دیگری را برای گناهی سرزنش کند، نمیرد تا خودش آن گناه را مرتکب شود. (وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۵۹۶)
در کارما معاد، بهشت و جهنم وجود ندارد و زندگی بر مبنای ریاضیات است. یعنی عمل خوب در برابر یک بازخورد خوب، یک عمل بد در برابر یک بازخورد بد و این نگرش باعث میشود تا انسان معادگریز شود و توجهی به دنیای بعدی نداشته باشد
رد قانون کارما
خاستگاه کارما ادیان هندوئیسم و بودئیسم است، که از اشکالات اعتقادی بسیاری برخوردارند. قانون کارما با دلایل دینی و غیر دینی قابلیت رد دارد که در ادامه میآید.
الف) دلایل غیر دینی در رد کارما - عدم عدالت در کارما مبانی کارما بر خلاف تبلیغاتش، ضعف بسیار بزرگی در مسئله عدالت دارد، دقیقا خلاف تئوری که مبنا و اساس شکلگیری آن است که هر عمل نتیجه برابر و متناسب خواهد داشت. یعنی اینکه به عنوان مثال افرادی که در طول زندگی خود ظلمهای فراوانی کردهاند، با دستورات خود، انسانهای زیادی را آواره کرده و یا کشتهاند یا بمب اتم بر سر مردمانی بیگناه فرود آوردهاند و یا روزانه کودککشی و قتل عام میکنند، آنها چگونه نتیجه کارشان را در این جهان یا حتی جهان تناسخگونه خواهند چشید!؟ - کارما و تناسخ به نظر پیروان کارما و بدعتی که در گروهی دیگر از پیروان کارما پدید آمده، میخوانیم که انسانهای بسیار گناهکار برای درک عذابهایی که در زندگی دادهاند میبایست یکبار بمیرند و بار دیگر در قالبی جدید و انسانی جدید به این دنیا باز گردند، آیا این نظریه صادر شده از سوی آنها عدالت محور است؟ چرا باید بدنی دیگر زجر بدن پیشین را بکشد؟ چرا باید ما در قالب یک سگ، گربه، درخت و میز ... به این دنیا بازگردیم، اگر قرار است اینطور شود آیا بهتر نیست سازوکاری مثل دنیای پس از مرگ وجود داشته باشد که مجبور نشویم در قالب یک سگ یا پشه زجر زندگی پیشین خود را بچشیم!؟
_ آسیبپذیری پیروان کارما افرادی که به کارما اعتقاد دارند بسیار آسیبپذیرند. چون اگر عملی خوب انجام دهند و منتظر عواقب خوب آن عمل باشند اگر دچار یک گرفتاری یا چالش سخت در زندگی خود شوند (دقیقا بر عکس توقعشان) کلیه اعتقادات و مبانی فکری شان بهم میریزند و دچار یاس و پوچی میشوند.
_ کارما برای ترسوها پیروان کارما معمولا از افراد ضعیف و ترسوی جامعه هستند، آنها از اعتماد به نفس کمی برخوردارند و اکثرا نمیتوانند حق خود را از دیگران بگیرند پس در نتیجه رجوع میکنند به اعتقادات کارماییشان و خیال خود را راحت میکنند.
_ خدایی در کار نیست در کارما خبری از خدا نیست. هندوها باور دارند که «کارما» به خودی خود انجام میپذیرد و نیازی به مداخله الهی ندارد؛ بر این اساس میگویند این خدا نیست که بخاطر اعمال بشر پاداش میدهد یا تنبیه میکند، بلکه این اعمال ما است که ذاتاً پیامدهای خوب یا بد را همراه خود دارند. طبق این باور حتی اگر فرد، پشیمان شده و توبه هم بکند سودی به حال وی نخواهد داشت و همچنان عقوبت این کارها در زندگی وی تاثیرات بدی خواهد داشت.
قانون کارما همان «قانون علت و معلول» است. یعنی کسانی که به قانون کارما اعتقاد دارند معتقدند که نتایج اعمال خود را در این دنیا خواهند دید.
ب) دلایل دینی در رد کارما
_ کارما و رد معاد دینداران میدانند که جهان دیگری پس از مرگ در انتظارشان است و در حقیقت زندگی بدون معاد بیمعنی و پوچ خواهد بود و زندگی کردن با این عمر کوتاه بسیار مضحک به نظر میرسد. در کارما معاد، بهشت و جهنم وجود ندارد و زندگی بر مبنای ریاضیات است. یعنی عمل خوب در برابر یک بازخورد خوب، یک عمل بد در برابر یک بازخورد بد و این نگرش باعث میشود تا انسان معادگریز شود و توجهی به دنیای بعدی نداشته باشد.
_ کارما و کمرنگ شدن خدا بسیاری از افراد که معتقد به کارما هستند، رنگ و بوی کمی از حضور خدا در زندگیشان است و عمل صالحی که انجام میدهند برای رضای خدا نیست و برای بازخورد آن است، پس در این سیستم نوعی معامله با کیهان یا انرژی که تضمینی برای آن وجود ندارد انجام میشود.
_ کارما یعنی تناسخ تناسخ میگوید روح هر فرد بعد از مرگ از جسم بیولوژیک خود به جسم دیگری منتقل میشود و مجددا به این جهان باز میگردد که این ایده در واقع بدون هیچگونه پشتوانه علمی و دینی است و هیچ توجیهی برای اثبات آن تاکنون ارائه نشده است. کارما دقیقا بر همین پایه استوار است و زندگی آدمی را محصور در این دنیا و پوچ تلقی میکند.
_ کارما یعنی ناامیدی هر فردی در زندگی دچار خطاها و گناهانی است که با استغفار و نزدیکی به درگاه پروردگار و توبه کردن و ترک گناه میتواند در صدد دفع عقوبت آن بر بیاید و امید به آینده و امید به خدای بخشنده و مهربان داشته باشد در کارما چنین مفهومی وجود ندارد و هر عمل بدی یک انرژی منفی است که به عقیده آنها بالاخره به زندگی فرد باز خواهد گشت. این اعتقاد باعث تضعیف روح هر فرد و نگرانیهای او میشود که زندگی هر کسی را میتواند دچار یاس و ناامیدی کند.
بیتردید اعمال گذشته خود انسان، اعمال پدر و مادر و اطرافیان تا حدی، در زندگی فعلی و حتی آینده فرد اثر میگذارد و هیچ کار خوب یا بدی بدون واکنشی از طرف خداوند نخواهد بود
نتیجه با توجه به موارد ذکر شده اعتقاد به کارما یک اعتقاد انحرافی است اما امروزه در جامعه شاهد این هستیم که برخی افراد با توسل به این واژه و تحت این عنوان که با به کارگیری اصل های خاصی در «کارما» می توان زندگی افراد را به شکل کامل تغییر داد در پی جلب نظر افرادی خاص هستند. قانون «کارما» در مکتب اسلام به معنای عکس العمل اعمال خوب و بد انسان است. بنابر نظر اسلام، واکنش و عکس العمل برخی از اعمال انسانها در همین دنیا تحت عنوان اثرات وضعی اعمال بروز و ظهور میکند و به خود انسان برمیگردند. بنابراین، اگر این اعمال، نیک و پسندیده باشند دارای اثر وضعی خوب خواهند بود، به عنوان نمونه؛ اگر کسی صله رحم بجا آورد، یا به پدر و مادر خود نیکی کند، عمرش زیاد میشود و اگر این اعمال، زشت و ناپسند باشند اثر وضعیش نیز ناپسند و آزار دهنده خواهد بود؛ مانند کسی که زنا کند روزیش کم میشود و یا کسی که پدرش را به قتل برساند، حتی اگر قصاص هم نشود از عمرش کاسته میشود.
