اما نماز در کنار ظاهر و باطن، سِرّی هم دارد. لذا علمای بزرگی مثل میرزا جواد آقای تبریزی کتاب «اسرار الصلوه» و حضرت امام راحل کتاب «سر الصلوه» را نوشتهاند.
در بخشی از کتاب رازهای نماز تالیف آیت الله جوادی آملی آمده:
«چون نماز ستون دین است و با پذیرفته شدن آن سایر اعمال نیز پذیرفته خواهد شد و اگر رد شود، بقیه اعمال نیز مردود خواهند گشت، و نیز چون هر عملی پیرو نماز است، لذا اسرار آن نیز ستون رازهای دین است، اگر اسرار نماز به دست آمد و مشاهده شد، رازهای سایر اعمال نیز مورد دستیابی و مشاهده قرار خواهند گرفت. پس سزاوار است سالک بکوشد وعارف تلاش کند تا به ستون رازهای دین دست یابد و سرانجام به همه زوایای دین برسد و همه آن را مشاهده کند.»مهمترین فریضه عبادی در دین اسلام، نماز است که مثل تیرکی، خیمه دین را برپا میدارد. ستون وسط چادر اگر عَلَم نشود، هر چقدرهم که ریسمانهای اطرافش محکم باشد، باز خیمه، فرو خواهد نشست.
تکبیرهای هفتگانه نماز
با این توضیحات مقدماتی، حال میخواهیم ببینیم راز تکبیرهای هفتگانه در شروع نماز چیست؟ همانطور که میدانید در آغاز نماز علاوه بر تکبیرۀ الإحرام که جزء نماز و واجب است، گفتن شش تکبیر دیگر هم مستحب است. به مجموع این تکبیرهای هفتگانۀ آغازین نماز، «تکبیرات افتتاحیّه» گفته میشود.
رازگشایی امیرالمؤمنین علیه السلام از تکبیرهای نماز
از جابر بن عبداللّه انصاری نقل شده: روزی به همراه مولای متّقیان، امام علی علیه السلام بودم، شخصی را دیدیم که مشغول نماز است، حضرت به او خطاب کرد و فرمود: آیا معنا و مفهوم نماز را می دانی که چگونه و برای چه می باشد؟ اظهار داشت: آیا برای نماز مفهومی غیر از عبادت هم هست؟ حضرت فرمود: آری، به حقّ آن کسی که محمّد صلّی اللّه علیه و آله را به نبوّت مبعوث گردانید، نماز دارای تأویل و مفهومی است که تمام معنای عبودیت در آن خواهد بود. آن شخص عرض کرد: پس مرا تعلیم فرما. امام علیه السلام فرمود: معنا و مفهوم اوّلین تکبیر آن است که خداوند، سبحان و منزّه است از این که دارای قیام و قعود باشد. چون نماز ستون دین است، اسرار آن نیز ستون رازهای دین است، اگر اسرار نماز به دست آید، رازهای سایر اعمال نیز به دست خواهد آمد.
دوّمین تکبیر یعنی؛ خدای موصوف به حرکت و سکون نمی باشد. سوّمین تکبیر یعنی؛ این که نمی توان او را به جسمی تشبیه کرد. چهارمین تکبیر یعنی؛ چیزی بر خداوند عارض نمی شود. پنجمین تکبیر مفهومش آن است که خداوند، نه محلّ خاصّی دارد و نه چیزی در او حلول می کند. ششمین تکبیر معنایش این است که زوال و انتقال و نیز تغییر و تحوّل برای خداوند مفهومی ندارد. و هفتمین تکبیر یعنی؛ بدان که خداوند سبحان همچون دیگر اجسام، دارای أبعاد و جوارح نیست. (بحارالا نوار: ج ۸۴، ص ۲۵۳، ح ۳۸)
