مسجد كوفه(1) اشاره سیماى مسجد كوفه از منظرآیات، روایات اقامه نماز جمعه و جماعت ‏حضرت بقیة الله علیه السلام توسعه مسجد اعظم كوفه كلاس هاى قرآن در مسجد كوفه از نشانه ‏هاى ظهور در مسجد كوفه مسجد كوفه در عصر رجعت اشاره مسجد اعظم كوفه یكى از كهن‏ترین اماكن زیارتى منتسب به حضرت بقیة الله ( ارواحنا فداه) مى‏ باشد. مركز قضاوت، محل نصب منبر، محل تاسیس كلاس‏هاى ‏آموزش قرآن و محل اقامه ‏ى نماز جمعه و جماعت آن حضرت در عهد ظهور مى ‏باشد. مسجد كوفه در اصل بسیار گسترده بود. مهدى موعود (عجل‏ الله ‏تعالى‏ فرجه ‏الشریف) به هنگام ظهور آن را منهدم كرده، به پایه‏ هاى نخستین برمى گرداند و سه مسجد دیگر در كنار آن بنیاد مى ‏نهد. سیماى مسجد كوفه از منظرآیات، روایات روزگارى مسجد اعظم كوفه مركز داورى و دادرسى مولاى متقیان امیرمومنان علیه ‏السلام بود به هنگام ظهورامام عصر(عج) نیز مركز داورى و دادرسى حضرت بقیة الله (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) خواهد بود. 1- امام صادق علیه السلام در این رابطه مى‏ فرماید: " دار ملكه الكوفة و مجلس حكمه جامعها." (1)؛ مركز حكومت او، كوفه، و مركز قضاوت و دادرسى او مسجد اعظم كوفه مى ‏باشد. پایگاه تبلیغاتى امام زمان (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) روزگارى شیفتگان خاندان عصمت و طهارت در مسجد اعظم كوفه پیروان منبر امیر بیان، مولاى متقیان علیه‏ السلام گرد آمده، از بیانات دّر بارش كسب نور مى‏كردند(2)، در هنگام ظهور نیز در پیرامون منبر آخرین امام نور گرد آمده از سخنان گهر بارش فیض مى ‏برند. 2- امام صادق علیه‏ السلام در این رابطه مى‏ فرماید: " كانى انظر الى القائم على منبرالكوفة و حوله اصحابه، ثلاث مائة و ثلاثة عشر رجلا عدة اهل بدر، و هم اصحاب الالویة، و هم حكام الله فى ارضه على خلقه."(3) گویى به سوى قائم علیه‏ السلام مى‏نگرم كه بر فراز منبر مسجد كوفه قرار گرفته، تعداد 313 یارش در اطراف او حلقه زده‏اند. كه پرچم داران و فرمانروایان خداوند برفراز گیتى در میان بندگان خدایند. 3- امام باقرعلیه‏ السلام در همین رابطه مى‏ فرماید: " یدخل المهدى (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) الكوفة و بها ثلاث رایات قد اضطربت، فیصطفوا له و یدخل حتى یاتى المنبر، فیخطب فلا یدرى الناس ما یقول من البكاء. (4) ؛ مهدىعلیه‏ السلام وارد كوفه مى ‏شود سه گروه درگیر در یك صف براى او گرد آیند، او بر فراز منبر قرار گرفته، خطبه مى‏خواند، مردم آن قدر اشك شوق مى‏ریزد كه متوجه سخنان او نمى‏شوند. 4- ابان بن تغلب گوید: در محضر امام صادق علیه‏ السلام در ناحیه‏ كوفه بودم . در سه نقطه پیاده شدند و در هر نقطه دو ركعت نماز گزاردند، در توضیح آن سه نقطه فرمودند: یكى از آنها محل قبر امیرمومنان علیه‏ السلام و دیگرى محل نهادن سر مقدس امام حسین علیه‏ السلام بود، اما سومى: و الثالث موضع القائم (علیه‏ السلام) . (5) سومى محل منبر حضرت قائم علیه‏ السلام بود. اقامه نماز جمعه و جماعت ‏حضرت بقیة الله علیه السلام روزگارى مسجد كوفه محل برگزارى جمعه و جماعت امیر هدایت، شاه ولایت، حضرت على علیه‏ السلام بود، روزگارى بس دراز نیز محل اقامه‏ى جمعه و جماعت آخرین سفیر الهى خواهد بود. 5- امیرمؤمنان علیه‏ السلام در یك خطبه‏ى طولانى به تفصیل از ویژگیهاى مسجد كوفه سخن گفته و مى‏ فرماید: " اى اهل كوفه خداوند به شما نعمت‏هایى عطا فرموده كه به هیچ كس عطا نكرده است. از برترى محل برگزارى نماز شما این است كه اینجا خانه‏ آدم، خانه‏ نوح، خانه‏ ادریس، عبادتگاه حضرت ابراهیم خلیل و عبادتگاه برادرم حضرت خضرعلیه‏ السلام بود و امروزه محل عبادت و مناجات من است. سپس در ادامه فرمود: براى مسجد كوفه زمانى فرا مى‏رسد كه محل برگزارى نماز حضرت مهدى (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) از تبار من، محل عبادت هر مؤمن مى ‏شود. هیچ مؤمنى در روى زمین نمى‏ماند جز این كه به این مسجد بیاید، یا قلبش براى این مسجد پَر بزند. (6) 6- امیرمؤمنان علیه‏ السلام گشت و گزارى در سرزمین فعلى نجف داشتند، از توسعه‏ روز افزون كوفه صحبت كردند و فرمودند:" در سرزمین حیره (7) مسجدى با 500 در ساخته مى ‏شود كه نماینده‏ حضرت قائم (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) در آن نماز مى‏گذارد، زیرا مسجد كوفه براى آنها گنجایش نخواهد داشت. و در آن دوازده امام عادل، امامت مى‏ كند. راوى پرسید: آیا مسجد كوفه گنجایش آن همه جمعیت را ‏خواهد داشت؟ فرمود: براى آن حضرت چهار مسجد ساخته مى ‏شود كه مسجد كوفه كوچك‏ ترین آنها خواهد بود، و این مسجد (مسجد حیره با 500 در) و دو مسجد در دو طرف كوفه، از این سمت. ( با دست مبارك اشاره فرمودند به سوى بصره و نجف) (8) 7- امام صادق علیه‏ السلام در این رابطه مى‏ فرماید: هنگامى كه قائم آل محمد علیه‏ السلام قیام كند در پشت كوفه مسجدى تاسیس مى‏كند كه 1000 در دارد و خانه‏هاى كوفه به دو رود كربلا متصل مى ‏شود. (9) توسعه مسجد اعظم كوفه نخستین بنیانگذار مسجد كوفه حضرت آدم علیه‏ السلام مى‏باشد و در گذشته خیلى وسیع ‏تر از ساختمان فعلى آن بوده است. 8- امیرمؤمنان علیه‏ السلام در مقابل در مسجد مى‏ایستاد. تیرى در چله‏ى كمان نهاده پرتاب مى‏كرد، تیر در میان خرما فروش‏ها مى‏افتاد، مى‏فرمود: تا آنجا جزو مسجد بوده است و مى‏فرمود: قد نقص من اساس المسجد مثل ما نقص فى تربیعه. (10) ؛ از اساس مسجد به مقدارى كم از مربع شدن آن، كم شده است. (11) 9- حذیفة بن یمان گوید: به مقدار 12000 ذراع از مساحت آن كم شده است. (12) 10- مفضل گوید: در محضر امام صادق علیه‏ السلام بودم، هنگامى كه در آخر بازار سراج‏ها، به طاق زیّاتین - روغن فروش ها- رسیدیم، از اسب پیاده شد و به من فرمود: " انزل، فان هذا الموضع كان مسجد الكوفة الاول الذى خطه آدم علیه‏ السلام و انا اكره ان ادخله راكبا. (13) ؛ پیاده شو، زیرا اینجا جزو نخستین مسجد كوفه است كه حضرت آدم علیه‏ السلام آن را طرح ریزى كرده بود، من دوست ندارم كه سواره وارد شوم . پرسیدم: چه كسى آن را تغییر داد؟ فرمود: نخستین دگرگونى آن در هنگامه‏ طوفان رخ داد، سپس كسان كسرى، (14) بعدا نعمان (15) و بعدها زیاد (ابن ابیه) آن را تغییر دادند. 11- سابق بربرى گوید: دیدم كه امیرمؤمنان علیه‏ السلام مسجد كوفه را وجب به وجب تا طاق زیات‏ها بنیاد نهاد. (16) و این دقیقا منطبق مى ‏شود با آخر بازار سراج‏ها كه در حدیث پیشین از امام صادق علیه‏ السلام نقل كردیم . 12- امام صادق علیه‏ السلام فرمود: ان القائم (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) اذا اقام رد البیت الحرام الى اساسه، و رد مسجد رسول الله صلى‏الله علیه ‏و آله ‏وسلم الى اساسه، و رد مسجد الكوفة الى اساسه. (17) 13- امام باقر علیه‏ السلام در فرازى از یك حدیث طولانى مى‏ فرماید: اذا قام القائم (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) دخل الكوفة و امر یهدم المساجد الاربعة حتى یبلغ اساسها. (18) ؛ هنگامى كه قائم (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) قیام كند وارد كوفه مى ‏شود و فرمان مى‏دهد كه چهار مسجد را ویران كنند تا به پایه‏ هاى نخستین برگردد. 14- امیرمؤمنان علیه‏ السلام در مسجد كوفه خطاب به مسجد كوفه فرمود: واى بر كسى كه ترا ویران كند واى بر كسى كه مقدمات ویرانى ترا فراهم سازد واى بر كسى كه ترا با آجر بسازد و قبله‏ حضرت نوح را تغییر دهد. و در پایان فرمود: طوبى لمن شهد هدمك مع قائم اهل بیتى، اولئك خیارالامة مع ابرارالعترة . (19) ؛ خوشا به حال كسى كه ویران كردن ترا در حضور قائم اهل بیت من درك كند. آنان برگزیدگان امت در محضر نیكان عترت هستند. در این حدیث‏ شریف از دگرگون شدن قبله‏ حضرت نوح علیه‏ السلام گفت و گو شده، در این رابطه علامه مجلسى (طاب ثراه) تحقیق بسیار ارزشمندى دارد، علاقه ‏مندان به دائرة المعارف بزرگ بحار مراجعه فرمایند. (20) 15- امیرمؤمنان علیه‏ السلام در حدیث دیگرى در این رابطه مى‏ فرماید: اما ان قائمنا اذا قام كسره و سوى قبلته. (21) ؛ چون قائم ما (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) قیام كند، مسجد كوفه را در هم مى‏كوبد و قبله‏ ى آن را ا صلاح مى‏ فرماید . كلاس هاى قرآن در مسجد كوفه در احادیث فراوانى از تاسیس پایگاه‏هاى آموزش قرآن در مسجد كوفه بحث ‏شده كه به چند نمونه از آنها اشاره مى ‏شود: 16- امام صادق علیه‏ السلام مى‏ فرماید: چگونه خواهید بود هنگامى كه اصحاب قائم علیه‏ السلام در مسجد كوفه خیمه زده، (قرآن را) به شیوه‏ جدید عرضه مى‏دارند، شیوه‏اى تازه كه (آموزش و یا پذیرش آن) برعرب دشوار است. (22) منظور از شیوه‏ جدید آموزش قرآن به ترتیب نزول آیات است، چنان كه در احادیث دیگر به آن اشاره شده است. 17- امیرمؤمنان علیه‏ السلام در این رابطه مى‏ فرماید: گویى شیعیان خود را مى‏بینم كه در مسجد كوفه خیمه زده، به مردم قرآن را آن گونه كه نازل شده آموزش مى‏دهند. (23) 18- و در حدیث دیگرى در همین رابطه فرمود: كانى بالعجم فساطیطهم فى مسجد الكوفة یعلمون الناس القرآن كما انزل. (24) ؛ گویى ایرانیان را با چشم خود مى‏بینم كه در مسجد كوفه خیمه زده قرآن را آن گونه كه نازل شده، به مردمان آموزش مى‏دهند. از نشانه ‏هاى ظهور در مسجد كوفه در منابع فراوانى فرو ریختن دیوار مسجد اعظم كوفه را در شمار نشانه‏هاى ظهور آخرین امام نور بر شمرده‏اند، (25) كه در برخى از احادیث ‏به صورت شفاف بیان شده است: 19- امام صادق علیه‏ السلام در این رابطه مى‏ فرماید: اذا هدم حائط مسجد الكوفة مما یلى دار عبدالله بن مسعود، فعند ذلك زوال ملك القوم و عند زواله خروج القائم (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) . (26) ؛ هنگامى كه دیوار مسجد كوفه از سمت ‏خانه‏ عبدالله بن مسعود فرو بریزد، سیطره‏ قوم از بین مى‏رود و هنگامه‏ ظهور قائم (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) فرا مى‏رسد. علامه‏ مجلسى از صاحب «العدد القویه‏» نقل كرده كه دیوار مسجد كوفه فرو ریخت و این نشانه به وقوع پیوست (27) ، صاحب تاریخ كوفه نیز مى‏گوید: قسمتى از دیوار مسجد كوفه از سمت‏ خانه‏ مختار فرو ریخت و یوسف بن عمر آن را ساخت. (28) یكى دیگر از نشانه‏هاى ظهور، كشتار دسته جمعى در نزد مسجد كوفه است: 20- امام صادق علیه‏ السلام در این رابطه مى‏ فرماید: ان لولد فلان عند مسجدكم - یعنى مسجد الكوفة - لوقعة عربة، یقتل فیها اربعة آلاف من باب الفیل الى اصحاب الصابون . براى فرزندان فلان، در روز جمعه‏اى در نزد مسجد شما (مسجد كوفه) حادثه‏اى هست كه در آن در میان باب فیل تا اصحاب صابون، 4000 نفر كشته مى ‏شود، از این رهگذر از این مسیر به شدت دورى بجویید . مسجد كوفه در عصر رجعت در احادیث فراوانى از رجعت پیشوایان و فرمانروایى آنان بعد از حكومت جهانى حضرت بقیة الله (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) گفت و گو شده كه به برخى از آنها اشاره مى‏كنیم: 21- امام صادق علیه‏ السلام در یك حدیث طولانى از رجعت امیرمؤمنان علیه‏ السلام و فرمانروایى آن حضرت به تفصیل سخن گفته، در پایان مى‏ فرماید: و عند ذلك تظهرالجنتان المدهامتان عند مسجد الكوفة و ما حوله بما شاء الله . (29) ؛ در آن زمان آن دو باغستان سبز و خرم در نزد مسجد كوفه و در پیرامونش، آن گونه كه خدا بخواهد پدیدار مى‏گردد. 22- امام صادق علیه‏ السلام در فراز دیگرى از حدیث‏ یاد شده از نابودى شیطان و یارانش به دست امیرمؤمنان علیه‏ السلام در واپسین رجعت آن حضرت سخن گفته است. (30) 23- در حدیث دیگرى امام صادق علیه‏ السلام از كشته شدن ابلیس توسط حضرت بقیة الله (عجل‏ الله ‏تعالى ‏فرجه ‏الشریف) در مسجد كوفه سخن گفته مى‏ فرماید: خداوند او را تا روز خروج قائم ما علیه‏ السلام مهلت داده است. هنگامى كه خدا قائم ما را ظاهر مى‏كند، او در مسجد كوفه خواهد بود، پس ابلیس به حضورش مى‏آید و در مقابلش زانو مى‏زند و مى‏گوید: اى واى بر او از چنین روزى . پس امام او را با دست قدرت مى‏گیرد و گردنش را مى‏زند. (31) پى ‏نوشت ها: 1- بحارالانوار، ج 53، ص 11 . 2- سید رضى (متوفاى 406 ه . ق) گزیده ‏اى از خطبه‏هاى امیرمومنان علیه‏ السلام برفراز منبر مسجد كوفه را در كتاب بى نظیر«نهج البلاغه‏» گرد آورده است . 3- بحارالانوار، ج 52، ص 326/ تاریخ الكوفه، ص 100 . 4- روضة الواعظین، ج‏2، ص 263/ كشف الغمه، ج 2، ص 463 . 5- بحارالانوار، ج 100، ص 246/ كامل الزیارات، ص 34 . 6- من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 150/ امالى شیخ صدوق، ص 189/ روضة الواعظین، ج 2، ص 337/ وسائل الشیعه، ج 5، ص 257 . 7- شهرى بود در سرزمین فعلى نجف به فاصله ‏ سه میل از كوفه (معجم البلدان، ج 2، ص 328) . 8- تهذیب الاحكام، ج 3، ص 254/ تاریخ الكوفة، ص 99 . 9- ارشاد شیخ مفید ، ج 2، ص 380/ غیبت‏ شیخ طوسى، ص 468/ اثبات الهداة، ج 3، ص 515/ كشف الغمة، ج 2 ، ص 464. 10- كافى، ج 3، ص 492/ بحارالانوار، ج 100، ص 398 . 11- منظور این است كه مسجد كوفه به صورت مربع بوده، به قدرى از آن كم شده كه اكنون به صورت مستطیل در آمده است . 12- المزارالكبیر، ص 129/ بحارالانوار، ج 100، ص 396 . 13- كافى، ج 8، ص 234/ تهذیب الاحكام، ج 3، ص 255/ تفسیر عیاشى، ج 2، ص 144/ وسائل الشیعه، ج 5، ص 255/ مستدرك وسائل، ج 3، ص 400/ بحارالانوار، ج 11، ص 331/ ج 100، ص 386/ تفسیر برهان، ج 5، ص 130 . 14- كسرى به سلاطین ایران گفته مى‏شد . 15- منظور از نعمان، «نعمان بن منذر» است . (مرآة العقول، ج 26، ص 296) . 16- بحارالانوار، ج 34، ص 352 . 17- تهذیب الاحكام، ج 5، ص 452 . 18- غیبت‏ شیخ طوسى، ص 475/ اثبات الهداة، ج 3، ص 517. 19- غیبت ‏شیخ طوسى، ص 473/ اثبات الهداة، ج 3 ص 516/ بحارالانوار، ج 52، ص 332 . 20- بحارالانوار، ج 100، ص 431 - 434 . 21- غیبت نعمانى، ص 318/ بحارالانوار، ج 52، ص 364/ ج 92، ص 59 . 22- غیبت نعمانى، ص 319/ بحارالانوار، ج 52، ص 365 . 23- غیبت نعمانى، ص 318/ بحارالانوار، ج 52 . ص 364 . 24- همان . 25- روضة الواعظین، ج 1، ص 262/ كشف الغمه، ج 2، ص 475/ بحارالانوار، ج 52، ص 220. 26- ارشاد شیخ مفید، ج 2، ص 375/ كشف الغمه، ج 2، ص 460/ الخرائج و الجرائح، ج 3، ص 1163/ الصراط المستقیم، ج 2، ص 249. 27- العدد القویه، ص 77/ بحارالانوار، ج 52، ص 275 . 28- تاریخ الكوفه، ص 178 . 29- بحارالانوار، ج 53، ص 43/ تفسیر البرهان، ج 5، ص 485 . 30- بحارالانوار، ج 53، ص 42/ مختصر بصائرالدرجات، ص 27 . 31- تفسیر عیاشى، ج 2، ص 429/ دلائل الامامه، ص 453/ حلیة الابرار، ج 2، ص 681 / تفسیر البرهان، ج 5، ص 486/ بحارالانوار، ج 52، ص 376.