آداب سخنوري 2 در ادامه مطالب گذشته به ادامه بحث آداب سخنوري خواهيم پرداخت. مواردي همچون خطابه و معاني بيان و حساسيت خطابه، بحث خواهيم کرد. در ضمن به بررسي گام‌هاي علمي در اين باره خواهيم پرداخت. مطمئن باشيد که به کارگيري و تمرين مطالب اين مقاله مي‌تواند به قدرت بيان و گيرايي سخنراني شما، بيفزايد. ب ـ خطابه و معاني و بيان خطابه با علم فصاحت و بلاغت نيز رابطه ي عميقي دارد زيرا اين دو علم عهده دار شيوه هاي درستي سخن و رسايي کلام است و آگاهي از آن ها به خطابه زيبايي و تأثير بيشتر مي بخشد. سئل الصادق عليه السلام : « ما البلاغه؟» فقال: «من عرف شيئا قل کلامه فيه و انما سمّي البليغ لانه تبلغ حاجته باهون سعيه »(1) از امام صادق عليه السلام پرسيده شد که بلاغت چيست؟ آن حضرت فرمود: هر کس چيزي را بشناسد، کلامش در باره او کم مي‌شود و بليغ را فقط از آن جهت، بليغ ناميده اند که او حاجتش را با کمترين تلاشي که انجام مي‌دهد به ديگران مي‌رساند. از امام صادق عليه السلام پرسيده شد که بلاغت چيست؟ آن حضرت فرمود: هر کس چيزي را بشناسد، کلامش در باره او کم مي‌شود و بليغ را فقط از آن جهت، بليغ ناميده اند که او حاجتش را با کمترين تلاشي که انجام مي‌دهد به ديگران مي‌رساند. علي عليه السلام مي فرمايد: « احسن الکلام ما زانه حسن النظام و فهمه الخاص و العام »(2) امام علي عليه السلام مي‌فرمايد: بهترين سخن، سخني است که حسن نظام داشته باشد و خواص و عامه مردم آن را بفهمند. شناخت اين «حسن نظام» و قابل فهم براي خواص و عوام بودن از مطالبي است که در علم بلاغت و فن خطابه روشن مي گردد. « انسان از هر چيز خوب و زيبا و متناسب خوش مي گردد و به سوي آن جذب مي شود. يکي از اين چيزها، لفظ فصيح و شيرين و کلام بليغ و متناسب است . اين جعل و آفرينش الهي است که لفظ خوب در جان ها و دل ها مي نشيند و اثر مي کند و برعکس، لفظ ناهنجار و کلام غير بليغ کمترين نقش و تأثيري ندارد و خستگي و بيزاري مي آورد.»(3) ج ـ حساسيت خطابه: آنچه درباره ي تبليغ گفتاري، به ويژه خطابه مهمّ است، حساسيت آن مي باشد زيرا مبلّغ در «تبليغ نوشتاري» فرصت لازم را براي تنظيم مطالب و بازنگري و تجديد نظر در محتوا و قالب آن دارد؛ در مقابل نيز مخاطبان کارهاي مکتوب چنانچه مطلب را به خوبي در نيافتند، مي توانند با مرور مجدد روي نوشته نکات مورد نظر خود را بيابند امّا در «تبليغ گفتاري» کار براي گوينده و شنونده حساس تر است، چرا که سخنران در همان حال که اراده مي کند سخن بگويد، کلمات را القا مي کند و فرصت تجديد نظر و بازنگري مطالب خود را ندارد. و مخاطب نيز همان گونه جملات را دريافت و برداشت مي کند. از اين جهت خطيب بايد براي گفته هاي خود از لحاظ قالب و محتوا برنامه داشته باشد تا بتواند در کمترين فرصت بدون اين که شنوندگان را دچار کج فهمي و بي حوصلگي کند، مطلب خود را بيان نمايد. قال علي عليه السلام : « احفظ لسانک فان الکلمة اسيرة في وثاق الرجل فان اطلقها صار اسيرا في وثاقها »(4) امام علي عليه السلام مي‌فرمايد: زبانت را حفظ کن، به درستي که کلمه در سرا و حريم آدمي است، پس هر گاه آن را رها کند، آدمي در گرو کلامش خواهد بود. اين حديث نوراني گوياي اين حقيقت است که گوينده بايد در بيان مطالب کمال دقت را به خرج دهد زيرا وقتي سخني نسنجيده را بر زبان آورد، شنوندگان برداشتي انحرافي پيدا مي کنند. گوينده ديگر در گرو سخنان گفته خود خواهد بود و هميشه خود همراه مردم نيست تا دريافت غلط آنان را تصحيح و گفته خود را توجيح کند. امام علي عليه السلام مي‌فرمايد: زبانت را حفظ کن، به درستي که کلمه در سرا و حريم آدمي است، پس هر گاه آن را رها کند، آدمي در گرو کلامش خواهد بود. گامهاي عملي «در اين قسمت به برخي از تمرين هاي عملي اشاره مي شود که به کاربستن آن ها، توانايي نطق و خطابه و مهارت بر سخنوري را افزايش مي دهد يا براي آغازگران و مبتديان مي تواند به صورت شيوه هاي عملي مفيد باشد: 1 ـ متني، مقاله اي يا بخشي از يک کتاب را مطالعه کنيد، سپس آن را کنار گذاشته به بازگو کردن آن بپردازيد. 2 ـ درسي را که آموخته ايد، مثل يک معلم براي ديگري (يا براي خودتان) بازگو کنيد. 3 ـ در تنهايي به تمرين بپردازيد و سخنراني کنيد و جلوي آينه ايستاده، نحوه حرکات و چهره و بيان خود را به دقت کنترل کنيد. 4 ـ سخنراني هاي تمريني يا اصلي خود را در نوار ضبط کنيد. بعدا گوش کنيد تا ضعفها و نارسايي هاي آن را شناخته، اصلاح کنيد. 5 ـ نسبت به رسايي صداي خود و خوش آهنگي آن و فراز و فرود لحن و آهنگ صدا تمرين کنيد. 6 ـ کلمات را فصيح، محکم، واضح و روشن ادا کنيد، نه جويده جويده يا ناقص. 7 ـ از حرکات دست و اندام و تغيير در چهره و شيوه نگاه بهره گيري کنيد. 8 ـ متن سخنراني هاي مهمّ خطباي نامدار را از نوار بدقت گوش کنيد يا اگر نوشته است، بخوانيد و از جهت مختلف دقت کنيد تا عوامل جاذبه و گيرايي آن ها را شناخته، شما هم به کار ببنديد. 9 ـ براي رسايي صدا، در صحرا و جنگل و فضاي آزاد با صداي بلند سخن بگوييد يا متني و شعري را بخوانيد تا صدايتان صاف و شفاف گردد. 10 ـ گاهي پيش نويس نطق خود را روي کاغذ بياوريد و تدوين کنيد، سپس طبق آن به تمرين بپردازيد، البته مانعي ندارد که سر فصل هاي مطالب را يادداشت کنيد تا هنگام سخنراني از يادتان نرود. 11 ـ خود را براي نطق هاي کوتاه و سخنراني هاي 5 دقيقه اي هم آماده سازيد تا دور از حواشي و مطالب غير لازم در حداقل زمان، حداکثر مطالب را بتوانيد به اطلاع شنوندگان برسانيد، اين در پيام رساني يا ارائه ي گزارش بسيار مهمّ است. 12 ـ براي تقويت نطق و بيان، گاهي موضوعات معمول را (مثلاً: باغچه، کوه، قلم، آب، معلم، اسراف، شهيد و ...) در نظر بگيريد و بدون مقدمه شروع کنيد به سخنوري پيرامون آن و هرچه به فکرتان رسيد در همان لحظه بگوييد. اين تمرين ذهن را خلاق و بيان را گويا مي سازد.»( 10) منبع: 1ـ ميران الحکمة، ج 1، ص 462. 2ـ همان، ص 463. 3ـ ادبيات و تعهد در اسلام، محمدرضا حکيمي، ص 2. 4ـ ميزان الحکمة، ج 8، ص 442. 5ـ روش ها، جواد محدثي، ص 183 ـ 184. ف. خسروي - پايگاه حوزه تهيه و فرآوري: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه