به طور متوسط یک‌پنجم کودکانی که آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند دچار اسهال می‌شوند. اسهال در کودکان زیر ۲ سال نسبتاً شایع است و می‌تواند با مصرف هر نوع آنتی‌بیوتیکی رخ دهد. اما برای بیشتر بچه‌ها، اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک معمولاً خفیف بوده و در صورت درمان به‌موقع منجر به عوارض جدی نخواهد شد.
روده‌ها به طور طبیعی دارای انواع باکتری‌ها هستند، از جمله باکتری‌های مفید و مضر. وقتی تعادل باکتری‌های مفید برقرار است، عملکرد گوارش خوب است، مواد مغذی جذب می‌شوند، سموم دفع می‌شوند و جلوی رشد باکتری‌های مضر در روده‌ها گرفته می‌شود.
آنتی‌بیوتیک‌ها موادی هستند که رشد باکتری‌ها را مهار کرده و آنها را نابود می‌کنند. وقتی از آنتی‌بیوتیک‌های قوی و مؤثر در دوزهای بالا یا مدتی طولانی استفاده می‌شود، بعضی از باکتری‌های مفید نیز از بین می‌روند. در این زمان، باکتری‌های مضر کمتر تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند؛ زیرا خیلی از آنها در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شده‌اند. در نتیجه تعادل میان این دو گروه باکتری مضر و مفید به هم می‌خورد. باکتری‌های مضر در دستگاه گوارش به‌سرعت تکثیر می‌شوند و سمومی ترشح می‌کنند که به مخاط روده آسیب زده، التهاب ایجاد می‌کند و خونریزی می‌دهد و باعث اسهال مربوط به آنتی‌بیوتیک می‌شود.
در کودکان دستگاه گوارش هنوز کامل نشده و بیشتر مستعد اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک است. بیشتر موارد اسهال مربوط به آنتی‌بیوتیک خفیف بوده و بعد از توقف مصرف آنتی‌بیوتیک برطرف می‌شوند. اما در برخی موارد شدیدتر، ممکن است آسیب التهابی و تورم در کولون رخ دهد.
علت‌های اسهال مربوط به آنتی‌بیوتیک
اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک زمانی رخ می‌دهد که در تعادل بین باکتری‌های روده اختلالی ایجاد می‌شود. کلستریدیوم دیفیسیل اصلی‌ترین باکتریوم عامل موارد شدید کولیت کاذب غشایی (التهاب روده بزرگ) می‌باشد. این عارضه معمولاً در بیمارانی دیده می‌شود که در ICU هستند و دچار مقاومت باکتری‌ها شده‌اند و برایشان دوزهای بسیار بالای آنتی‌بیوتیک برای دوره‌های طولانی تجویز می‌شود.
بعضی از آنتی‌بیوتیک‌هایی که می‌توانند باعث اسهال یا کولیت کاذب غشایی شوند شامل کلیندامایسین، اریترومایسین، پنی‌سیلین، سفالوسپورین‌ها، کوئینولون‌ها و تتراسایکلین‌ها می‌شوند. اسهال می‌تواند هم در موارد آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی و هم در موارد آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی رخ دهد.
علائم اسهال در کودکان در اثر مصرف آنتی‌بیوتیک
. حدود ۲ تا ۹ روز بعد از شروع مصرف آنتی‌بیوتیک کودک ممکن است دچار نفخ و شکم‌درد و کمی تورم شکم شود.
. کودک ممکن است اسهال‌های مکرر داشته باشد (۱۵ تا ۲۰ بار در روز)
. مدفوع کودک شل و آبکی و مخاط دار است یا سبز و یا زرد به نظر می‌رسد و گاهی شاید همراه با تکه‌های هضم نشده غذا باشد. احتمال وجود خون یا موکوس در مدفوع نیز هست.
. کودک ممکن است برای دفع مدفوع زور بزند یا با فشار دفع کند.
. پوست اطراف مقعد کودک ممکن است قرمز و ملتهب شود که به‌خاطر اسیدی بودن مدفوع است.
. اگر باکتری‌های مضر به‌سرعت رشد کنند ممکن است کودک دچار علائم شدیدتری شود مثل تب بالا، تهوع، استفراغ، شکم‌درد شدید و اسهال همراه با چرک و خون.
در مورد اسهال خفیف، علائم معمولاً در عرض دو سه روز تا دو هفته بعد از توقف مصرف آنتی‌بیوتیک برطرف می‌شوند. اما اگر اسهال ادامه داشته باشد می‌تواند عوارض جدی ایجاد کنند، مثلاً سوءجذب مواد مغذی و اختلالات متابولیکی کم‌آب شدن بدن و به‌هم‌خوردن تعادل الکترولیت‌ها، کاهش وزن سریع و سوءتغذیه. اسهال‌های طولانی می‌توانند باعث کاهش وزن چشمگیر کودک شده و کودک را دچار سوءتغذیه کنند.
در موارد شدید اسهال می‌تواند باعث زخم و پارگی روده شود که بسیار خطرناک است. همچنین اسهال‌های طولانی‌مدت در موارد نادر ممکن است باعث مگاکولون سمی شوند؛ عارضه‌ای که در آن کولون به دلیل التهاب و تجمع سموم، بسیار منبسط می‌شود. این اتفاق می‌تواند سموم را جذب خون کرده و علائم مسمومیت و تب و شکم‌درد شدید و حتی پارگی کولون ایجاد کند.
چه باید بکنید وقتی کودک دچار اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک می‌شود؟
. در مورد اسهال خفیف، علائم معمولاً در عرض دو سه روز یا دو هفته بعد از قطع کامل مصرف آنتی‌بیوتیک برطرف می‌شوند.
در کودکان دستگاه گوارش هنوز کامل نشده و بیشتر مستعد اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک است. بیشتر موارد اسهال مربوط به آنتی‌بیوتیک خفیف بوده و بعد از توقف مصرف آنتی‌بیوتیک برطرف می‌شوند. اما در برخی موارد شدیدتر، ممکن است آسیب التهابی و تورم در کولون رخ دهد. در مورد اسهال شدید، لازم است مصرف آنتی‌بیوتیک فوراً متوقف شود. آب‌رسانی به بدن و تأمین الکترولیت‌های بدن ضروری است. محلول‌های آب‌رسان (او آر اس) در این مواقع می‌توانند به جبران مایعات ازدست‌رفته بدن کمک کنند.
برای حل‌کردن پودر او آر اس باید دقت کنید: یک پاکت یا یک قرص را در مقدار آبی که در دستورالعمل ذکر شده حل کنید. محتوای پاکت یا قرص را تقسیم نکنید. محلول باید در عرض ۲۴ ساعت مصرف شود اگر باقی ماند آن را دور بریزید. آب‌رسانی به بدن کودک را ادامه دهید تا مدفوع کودک شکل بگیرد و از حالت اسهال خارج شود (کمتر از ۳ بار در روز). همچنین لازم است آزمایش خون و مدفوع داده شود تا نوع باکتری‌های عامل عفونت مشخص شود. در موارد کولیت کاذب غشایی معمولاً آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند مترونیدازول یا وانکومایسین توصیه می‌شوند.
در موارد دیسبیوز شدید (وضعیتی که در آن تعادل طبیعی میکروارگانیسم‌ها در بدن مختل می‌شود) یا وقتی که امکان توقف مصرف آنتی‌بیوتیک وجود نداشته باشد، پزشک پروبیوتیک و پری‌بیوتیک تجویز می‌کند تا به بازیابی تعادل میکروبیوم روده کمک کند. اگر بهبودی حاصل نشد، پزشک احتمالاً سراغ آنتی‌بیوتیک دیگری می‌رود.
. از داروهای آنزیم‌های گوارشی در موارد اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک استفاده نکنید.
. رژیم غذایی را تغییر دهید: به کودک وعده‌های کوچک‌تر و مکرر در طول روز بدهید، غذاها نرم با هضم راحت باشند (مثلاً ماست، سیب‌زمینی، برنج و موز). از دادن غذاها با فیبر زیاد به کودک خودداری کنید. مطمئن شوید کودک به‌اندازه کافی آب می‌نوشد و مواد غذایی به بدنش می‌رسد. از دادن آب مرکبات و نوشابه‌های گازدار به کودک خودداری کنید؛ چون علائم را بدتر می‌کنند.
توصیه‌های مفید دیگر
همهٔ بچه‌ها با مصرف آنتی‌بیوتیک لزوماً دچار اسهال نمی‌شوند. برای کمک به پیشگیری از هر گونه عارضه جانبی فقط طبق توصیه پزشک به کودک دارو بدهید.
اگر کودک با مصرف آنتی‌بیوتیک دچار اسهال یا هر علامت گوارشی دیگری شد مهم‌ترین کاری که باید بکنید این است که مطمئن شوید کودک مایعات کافی دریافت می‌کند و بدنش کم آب نشده است.
. طبق دستور و توصیه پزشک عمل کنید: داروهای تجویزی را به کودک بدهید و خوددرمانی نکنید.
. از داروها طبق دستور پزشک استفاده کنید. دوز دارو را افزایش ندهید، دارویی را با داروی دیگر ترکیب نکنید و طول درمان را طولانی‌تر از دوره تجویز شده نکنید.
. از دادن داروی ضداسهال به کودک خودداری کنید. این داروها می‌توانند توانایی بدن برای سم‌زدایی را مختل کرده و باعث عوارض جدی‌تر شوند.
. اگر کودک سابقه اسهال با آنتی‌بیوتیک خاصی را دارد، هنگام تجویز آنتی‌بیوتیک به پزشک اطلاع بدهید تا داروی دیگری تجویز کند.
. به کودک به‌اندازه کافی آب بدهید. از دادن نوشیدنی‌ها و غذاهایی که ایجاد نفخ می‌کنند به کودک اجتناب کنید، مثل حبوبات. دادن شیرخشک یا شیر مادر به کودک را ادامه دهید.
. ناحیه مقعد کودک را با ملایمت تمیز و خشک کنید و لایه‌ای وازلین یا پماد زینک بزنید.
. بعد از تکمیل دوره درمان با آنتی‌بیوتیک، طبق توصیه پزشک به کودک پروبیوتیک بدهید تا به بازیابی باکتری‌های روده‌اش کمک کنید.
اگر کودک دچار اسهال مکرر و طولانی، شکم‌درد، خون در مدفوع، تب بالا، ضعف و بی‌حالی، عدم توانایی در نوشیدن آب یا علائم کم‌آبی است (کاهش ادرار، خشکی دهان و تورفتگی چشم‌ها) هر چه زودتر او را به پزشک برسانید. پزشک ممکن است در صورت نیاز تزریق مایعات را توصیه کند.
برای پیشگیری از اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک باید دقت کنید که تغذیه کودک متعادل باشد و سیستم ایمنی کودک را تقویت کند. غذاهای ویتامین‌دار و حاوی املاحی مثل زینک (روی)، کروم، سلنیوم و ویتامین‌های B به کودک بیشتر بدهید.
آیا حین مصرف آنتی‌بیوتیک باید به کودک پروبیوتیک بدهید؟
یک روش معروف دیگر برای پیشگیری از اسهال یا کاهش آن، استفاده از پروبیوتیک است. تحقیقات نشان می‌دهد با شروع مصرف آنتی‌بیوتیک، مصرف پروبیوتیک می‌تواند تا حدی خاصیت پیشگیری‌کننده از اسهال داشته باشد؛ اما این تحقیقات کامل نیستند:
. تحقیقات انجام شده در مورد میزان لازم پروبیوتیک‌ها برای بازیابی میکروبیوم روده و اینکه کدام پروبیوتیک‌ها بهتر هستند مستمر نمی‌باشند.
. پروبیوتیک‌ها نوعی مکمل غذایی‌اند و تحت نظارت سازمان غذا و دارو تولید نمی‌شوند؛ بنابراین هیچ تضمینی وجود ندارد که محصول حاوی ترکیباتی که ادعا می‌کند باشد.
. خیلی از شرکت‌های تولیدکنندهٔ مکمل‌های پروبیوتیک از حامیان تحقیقات انجام شده‌اند و این مسئله اختلاف‌نظرهایی ایجاد می‌کند.
واقعاً سخت است که یک پروبیوتیک، میکروبیوم روده‌ها را بازیابی کند؛ زیرا گونه‌های متعددی از باکتری‌ها در روده وجود دارند.
چه چیزی می‌تواند به بازیابی میکروبیوم روده بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک کمک کند؟
بهترین راه بازیابی میکروبیوم روده بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک، درپیش‌گرفتن یک رژیم غذایی سالم است، حتی پیش از شروع مصرف آنتی‌بیوتیک. یک رژیم غذایی متعادل به بدن کمک می‌کند بهتر و زودتر از اختلال میکروبیومی ناشی از آنتی‌بیوتیک بهبود پیدا کند. رژیم غذایی باید حاوی پری‌بیوتیک‌ها باشد. پری‌بیوتیک‌ها محیط مساعدی برای زندگی و رشد پروبیوتیک‌ها فراهم می‌کنند. میوه‌ها و سبزی‌ها، غلات و حبوبات و محصولات تخمیری مثل ماست و کفیر منابع خوبی از پری‌بیوتیک‌ها هستند.
پیام شما به ما