در دنیای امروز، صداهای آشنا مانند کشیدن انگشت روی صفحه نمایش، کلیک‌کردن و لمس کردن جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما و فرزندانمان شده‌اند.

دستگاه‌های دیجیتال مانند تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها و بازی‌های ویدیویی به راحتی ارتباطات را ممکن کرده و دسترسی به اطلاعات را ساده‌تر کرده‌اند. اما آیا این تکنولوژی‌ها برای رشد جسمی و ذهنی کودکان مضر نیستند؟

مطالعات اخیر نشان می‌دهند که نسل‌های جدید، برخلاف نسل‌های گذشته، قدرت دست کمتری دارند. به نظر می‌رسد کاهش زمان استفاده از مداد و فعالیت‌های دستی و افزایش استفاده از فناوری‌های دیجیتال مثل موبایل، لپتاپ و به طور کل صفحه نمایش یکی از عوامل مهم این ضعف باشند.
 

تأثیر ضعف دست بر یادگیری

ضعف قدرت دست می‌تواند مشکلات متعددی در یادگیری کودکان ایجاد کند، مانند:

دشواری در نگه‌داشتن مداد
ناتوانی در تعیین دست غالب
مهارت‌های ضعیف حرکتی
خستگی هنگام نوشتن
مشکلات هماهنگی دست و چشم
مهم است بدانید که این مسائل می‌توانند مانع پیشرفت تحصیلی و حتی رشد احساسی کودک شوند.
 

چرا تقویت دست اهمیت دارد؟

ممکن است بگویید که در دنیای امروز بیشتر کارها با رایانه و دستگاه‌های دیجیتال انجام می‌شود و نیازی به تقویت دست نیست. اما تقویت قدرت دست تنها به مهارت نوشتن محدود نمی‌شود.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که قدرت دست ارتباط مستقیمی با رشد منطقی مغز دارد. این فرآیند به روند یادگیری خلاقانه و احساسی (نیمکره راست مغز) به سمت یادگیری منطقی و تحلیلی (نیمکره چپ مغز) کمک می‌کند. اگر این انتقال به‌درستی انجام نشود، ممکن است کودک دچار مشکلاتی مانند اضطراب، ناتوانی در کنترل احساسات و دشواری در سازماندهی اطلاعات شود.
 

چگونه مهارت دست‌گرفتن ابزار در کودکان توسعه می‌یابد؟

رشد قدرت دست از دوران نوزادی آغاز می‌شود. زمانی که کودک تلاش می‌کند اشیاء مختلف را بگیرد، توپ‌ها را در دست فشار دهد یا با ماژیک و مداد رنگی نقاشی بکشد، عضلات دست و انگشتان او تقویت می‌شوند.

با گذشت زمان، این توانایی‌ها باید به مهارت‌های پیشرفته‌تر مانند گرفتن مداد و نوشتن صحیح تبدیل شوند. انجام فعالیت‌هایی مانند نقاشی، بازی با لگوها و استفاده از ابزارهای دستی می‌تواند به تقویت قدرت دست و افزایش توانایی‌های ذهنی کودک کمک کند. اما متاسفانه بازی و سرگرمی کودکان از دوران نوزادی تا مدرسه حول و حوش صفحات دیجیتال می‌گردد و اکثر خانواده‌ها به راحتی تبلت، موبایل و بازی‌های ویدیویی را در اختیار فرزندانشان قرار می‌دهند.
 

ضعف عضلات دست و تأخیر در رشد

به عنوان نمونه، کودکی شش‌ساله در نخستین سال تحصیل به دلیل ضعف عضلات دست قادر به گرفتن صحیح مداد نبود. مادر او معتقد بود که استفاده بیش از حد از فناوری در خانه موجب این مشکل شده است.

به گفته مادرش، او بیشتر به فرزند خود اجازه می‌داد با دستگاه‌های دیجیتال سرگرم شود و این موضوع موجب شد فعالیت‌های سنتی مانند بازی با اسباب‌بازی‌های فیزیکی نادیده گرفته شود. معلمان در مدرسه متوجه مشکل شدند و اعلام کردند کودک مداد را مانند چوب در دست می‌گیرد و نمی‌تواند آن را به درستی حرکت دهد.

پس از شش ماه کار با یک متخصص کاردرمانی، این کودک توانست توانایی‌های حرکتی خود را به سطح سایر هم‌سالانش برساند.
 

تغییرات در توانایی حرکتی کودکان

برخی متخصصان کاردرمانی نیز مشاهده کرده‌اند که در سال‌های اخیر تعداد کودکانی که بدون مشکلات پزشکی خاصی دچار ضعف در مهارت‌های حرکتی دست هستند افزایش یافته است.

علاوه بر تأثیر فناوری، یکی دیگر از عواملی که به گفته برخی کارشناسان در این موضوع نقش دارد کاهش زمان بازی کودکان روی شکم است. به گفته متخصصان، وقتی نوزادان روی شکم بازی می‌کنند، عضلات پشت و مهارت‌های حرکتی دست تقویت می‌شود.

با این حال، بسیاری از والدین به دلیل ترس از خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزادان (SIDS) به اشتباه تصور می‌کنند که کودکشان هرگز نباید روی شکم قرار بگیرد.
 

پیامی به والدین

استفاده مداوم از دستگاه‌های دیجیتال ممکن است باعث شود کودکان مهارت‌های پایه‌ای لازم برای گرفتن مداد، بریدن با قیچی و انجام سایر فعالیت‌های حرکتی را از دست بدهند؛ مهارت‌هایی که تا یک دهه پیش به‌طور طبیعی در کودکان دیده می‌شد.

همچنین لازم است بدانید خطرات استفاده بیش از حد از صفحات نمایش تنها به ضعف انگشتان کودک محدود نمی‌شود.

برخی متخصصان معتقدند که کودکان امروزی به دلیل زمان طولانی استفاده از دستگاه‌های دیجیتال، دچار مشکلات بینایی نیز می‌شوند. به گفته یکی از پژوهشگران این حوزه، اگرچه مطالعات بیشتری برای اثبات دقیق این مسئله لازم است، اما ارتباط قابل توجهی میان بازی‌های ویدیویی و استفاده طولانی‌مدت از تبلت و تلفن هوشمند با مشکلات بینایی وجود دارد.

علاوه بر این، کاهش آمادگی جسمانی و افزایش نرخ چاقی کودکان نیز از پیامدهای این سبک زندگی است. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که درصد کودکان ۲ تا ۵ ساله دارای اضافه وزن و چاقی در حال افزایش است.

یکی از دلایل این مشکل، کاهش فعالیت بدنی کودکان است. بازی‌های فیزیکی و فعالیت در فضای باز جای خود را به استفاده از صفحات نمایش داده‌اند.
 

راهکارهایی برای والدین

متخصصان پیشنهاد می‌کنند والدین مدت زمان استفاده کودکان از دستگاه‌های دیجیتال را به شدت محدود کنند. این توصیه برای کودکان ۱۸ ماهه تا ۱۸ ساله نیز صدق می‌کند.

بسیاری از والدین امروزی که خود در دنیای دیجیتال رشد کرده‌اند، ممکن است تأثیر منفی این صفحات را به درستی درک نکنند. همین امر باعث می‌شود که به توصیه پزشکان نیز توجه کافی نداشته باشند.

به گفته برخی کارشناسان، بهترین راهکار قطع کامل استفاده از این دستگاه‌هاست؛ هرچند ممکن است در ابتدا دشوار باشد.

اما والدین می‌توانند قوانینی سختگیرانه برای استفاده از دستگاه‌های دیجیتال تعیین کنند. به عنوان مثال:

ابتدا انجام تکالیف، کارهای روزمره و بازی در فضای باز و سپس حداکثر یک ساعت استفاده از دستگاه‌ها برای کودکان تا پایان مقطع دبستان
حداکثر دو ساعت در تعطیلات آخر هفته
تشویق کودکان به استفاده از مداد، مداد رنگی و ابزارهای دستی
انجام بازی‌هایی که نیاز به استفاده از دست و انگشتان دارند
تقویت قدرت دست تنها یک مهارت حرکتی نیست؛ بلکه راهی برای ارتقای توانایی‌های ذهنی و احساسی کودکان است و می‌تواند به موفقیت‌های تحصیلی و اجتماعی آن‌ها کمک کند.

اگر این محدودیت‌ها به‌درستی اجرا شوند و کودک با فعالیت‌های جایگزین مناسب سرگرم شود، نیاز به استفاده بی‌هدف از صفحات نمایش کاهش می‌یابد.

والدین باید خلاق باشند و در عین حال بر تصمیم خود قاطعانه بایستند؛ زیرا اعتیاد به صفحات نمایش به خودی خود برطرف نمی‌شود.

https://www.healthline.com/health-news/too-much-technology-children-with-weak-hands
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC۸۶۶۶۹۸۹/
https://teachhandwriting.blog/۲۰۲۴/۰۱/۲۵/does-your-child-have-weak-hands-۵/
https://www.youtube.com/watch?v=VSJN۲۰jpHjk
https://ilslearningcorner.com/۲۰۱۶-۱۱-hand-grip-weak-hands-weak-body-why-kids-and-millennials-are-losing-their-grip