چگونگي آموزش و ارزيابي در حوزه ارزشيابي در نظام هاي آموزشي دو جنبه کلي دارد: ارزشيابي يادگيرندگان، با آزمون علمي؛ و ارزشيابي سازگار نظام آموزشي. قسمت دوم 6 . روش مطالعه مطالعه به شيوه سنتي، ويژه حوزه است.استاد مرتضي مطهري (ره) مراحل تحصيل طلاب علوم ديني، را چنين بيان مي کند: مرحله اول: گرفتن درس «يادگيري» مرحله دوم: مطالعه دقيق «خواندن» مرحله سوم: مباحثه مرحله چهارم: نوشتن مرحله پنجم: تدريس مراحل ياد شده، بعد شناختي و طبقات مربوط به شکل يادگيري دانش و معلومات اساسي و مقدماتي را شامل مي شود. دو مرحله مباحثه و نوشتن،تقويت کننده فرايند يادگيري در نظام آموزشي حوزه است و نقطه قوت اين نظام به شمار مي رود و در نظام هاي آموزشي غير حوزوي کمتر به چشم مي خورد. به برکت همين مراحل است که کيفيت فراگيري و ياد داري مطالب و توان مراجعه به مطالب ياد گرفته شده در هنگام نياز، در طلاب حوزه هاي ديني بالاتر است. استاد مطهري، ويژگي تعمّق طلاب در يادگيري مطالب را مرهون مراحل ياد شده مي داند. 7. روش تحقيق طلاب پس از مرحله تدريس و با حتي پيش از آن، کار پژوهش را آغاز مي کنند. منظور از تحقيق در اينجا، پرداختن به فعّاليت هاي صرف تحقيقي، مانند تلاش براي پاسخ علمي دادن به يک سؤال، يا پژوهش در باره يک فرضيه علمي است. از اين روي، روش و يا روش هاي تحقيق شناخته شده اي در ميان طلاب،براي پژوهش وجود ندارد. بدين معنا که روش تحقيق منحصر به فرد، يا روش تحقيق تجويزي در حوزه علميه وجود ندارد. در مقايسه با ساير نظام هاي آموزشي که به طور معمول از روش تحقيق ديويي در پژوهش هاي خود بهره مي برند، استفاده از اين شيوه در حوزه علميه فراگير نيست. تنها، به تازگي در بعضي مقاطع تحصيلي، اين شيوه، در قالب درس روشِ تحقيق ارائه شده است. البته به طور سنتي، استفاده از روش استقرا و قياس، در تحقيقات حوزوي همواره مرسوم بوده و تحقيقات فراواني با همين روش ها انجام شده و به مسائل متعددي پاسخ داده شده است. ليکن الگوي شناخته شده و منحصر به فردي براي طلاب آموزش داده نشده و معرفي نگرديده است. اينک، مرکز مديريت حوزه علميه با تشکيل معاونت پژوهشي با هدف بالا بردن سطح کمي و کيفي و روز آمدن کردن پژوهش هاي حوزوي و اهداف پژوهشي ديگر، به سمت اين اهداف پيش مي رود. ب) روش هاي ساختي روش هاي ساختي به روش هاي برنامه ريزي، تصميم گيري و اداره نظام آموزشي مربوط مي شود. در اين روش ها عبارت اند: 1 . روش برنامه ريزي به طور کلي، برنامه ريزي در هر نظام آموزشي ابعاد زير را فرا مي گيرد: برنامه ريزي آموزشي، برنامه ريزي درسي، برنامه ريزي مالي و تشکيلات، و غيره. در اينجا به دو جنبه از ابعاد برنامه ريزي اشاره مي کنيم: 1. 1 . برنامه ريزي آموزشي مديريت آموزشي در حوزه علميه سه مرحله دارد: 1 ـ برنامه ريزي 2 ـ اجرا 3 ـ نظارت. عملياتي ساختن اين مراحل به عهده معاونت آموزشي حوزه و نهادهايي مانند: شوراي آموزشي، مديريت آموزش، مديريت برنامه ريزي آموزشي، مديريت امتحانات، مديريت امور مدارس و مديريت مدارج علمي است. 1.2.برنامه ريزي درسي برنامه هاي درسي در شوراي عالي برنامه ريزي و با نظر متخصصان و صاحب نظران هر يک از مواد درسي تنظيم مي شود. در اين مرحله، سر فصل ها و مشخصات دروس، از نظر تعداد واحد (زمان لازم براي تدريس هر درس) و اهداف آموزشي، مشخص مي شود و براي اجرا به مدارس و حوزه هاي علميه ابلاغ مي گردد. برنامه ريزي درسي مرکز مديريت در حوزه علميه قم، به صورت متمرکز صورت مي گيرد. يعني محتواي آموزشي به صورت يکسان تعيين و ابلاغ مي شود. بنابراين، از اين جهت، نوعي هماهنگي ميان مدارس زير پوشش مرکز مديريت حوزه علميه قم وجود دارد. 2 . روش مديريت و تصميم گيري روش هاي تصميم گيري در سازمان ها و نظام هاي آموزشي،از جهت ميزان مشارکت دادن سطوح پايين تر در تصميم گيري ها به دو دسته تقسيم مي شود: 1 ـ تصميم گيري متمرکز 2 ـ تصميم گيري غير متمرکز. هر يک از اين دو روش در وضعيت هاي مختلف، نقاط قوت و ضعفي دارند. تصميم گيري، در حوزه علميه، ساليان سال به صورت غير متمرکز صورت گرفته است؛ بدين معنا که مرکز يا اداره خاصّي، مسئول تصميم سازي و ابلاغ آن به مدارس نبوده است. اين شيوه، سبب پراکندگي و بي نظمي و نداشتن سازماندهي مشخص، در فعّاليت هاي آموزشي حوزه مي شد. نبود وحدت روش، عدم توزيع مناسب امکانات و منابع ،از نتايج ديگر روش غير متمرکز بوده است. با تأسيس مرکز مديريت حوزه علميه قم، حرکت به سمت به کارگيري روش متمرکز در مديريت و تصميم گيري آغاز شد. ايجاد سازماندهي، هماهنگي، برنامه ريزي، نظارت و کنترل، از جمله دستاوردهاي تمرکزگرايي در مديريت حوزه علميه بوده است. در کنار اين تمرکزگرايي، توجه به مديريت مشارکتي، ابزار مؤثري در کيفيّت تصميم گيري ها و عامل اثر بخشي در چگونگي اداره حوزه به حساب مي آيد . بنابراين، به نظر مي رسد، که مديريت حوزه علميه، در کنار به کار گرفتن روش متمرکز در تصميم گيري ها، بهتر است از مشارکت حوزه هاي صنفي نيز بهره ببرد تا تعادلي ميان کيفيت و ميزان مشارکت در تصميم گيري ها ايجاد شود و تصميمات، اجرايي تر شوند. 3 . روش ارزشيابي ارزشيابي در نظام هاي آموزشي دو جنبه کلي دارد: ارزشيابي يادگيرندگان، با آزمون علمي؛ و ارزشيابي سازگار نظام آموزشي. در زير، هر يک از اين دو جنبه را در حوزه علميه بر مي رسيم: 3 . 1 . ارزشيابي يادگيرندگان (آزمون و علمي) آزمون علمي در حوزه علميه، تنها در پايان دوره هاي آموزشي صورت مي گيرد و يادگيرندگان به طور معمول، عموما در طول دوره ارزشيابي نمي شوند.ارزشيابي پاياني به دو صورت کتبي و شفاهي انجام مي گيرد. امتحانات پاياني سطح يکم (دروس مقدماتي) را مرکز مديريت حوزه علميه قم، به طور متمرکز در زمان معيني برگزار مي کند. در اين آزمون،. بخشي از سؤال هاي امتحان کتبي را استاد، و بخش ديگر را مرکز مديريت حوزه طرح مي کند. برگزاري امتحان هاي شفاهي و کتبي پايه هاي اول و دوم سطح دوم (دروس عالي)به عهده مرکز مديريت حوزه علميه است. براي ارزشيابي پايه سوم سطح دوم، لازم است تقريرات طلاب از درس استاد مربوط (جزوات درسي) به مرکز مديريت حوزه ارائه شود. 4. 2 .ارزشيابي نظام آموزشي کار ارزشيابي نظام آموزشي حوزه علميه، در دفتر طرح و برنامه و اداره نظارت و پيگيري صورت مي پذيرد. دفتر طرح و برنامه،زير نظر مديريت حوزه علميه قم است.در گذشته، نظام آموزشي حوزه، مکانيسم ارزشيابي نداشت. هم اينک نيز مرکز يا واحدي که همه اجزاي نظام آموزشي حوزه را به طور مستمر و با استفاده از روش هاي دقيق، ارزيابي نمايد، وجود ندارد.البته ارزشيابي هايي به طور پراکنده، در برخي واحدها انجام مي گيرد که از آن جمله است: ارزشيابي کارکنان، در دفتر طرح و برنامه؛ و ارزيابي متون آموزشي، در واحد تدوين متون آموزشي حوزه هاي علميه برادران و خواهران؛ و ارزشيابي برنامه هاي آموزشي، در مديريت برنامه ريزي آموزشي. منبع:حوزه نت تنظيم:نقدي-حوزه علميه تبيان