مفاهیم دینی انقلاب در ادبیات
محمود حكیمی معتقد است: پس از انقلاب، مفاهیم دینی بهشكل واقعی وارد ادبیات شدند.
این نویسنده در گفتوگو با ایسناگفت: در دوران پهلوی اول و بعد، دوران محمدرضاشاه، تبلیغات وسیعی دربارهی ایران باستان انجام میشد و بیشتر داستانهایی كه در نشریات دولتی به چاپ میرسیدند، با عنوان عظمت ایران قبل از اسلام بودند. در آن آثار، تحریفهای تاریخی زیادی صورت میگرفت، بویژه در داستانهایی كه برای نوجوانان نوشته میشدند و این در حالی بود كه مردم ایران در عصر ساسانی دچار مشكلات بسیاری بودند، كه از جملهی آن مسائل، اختلاف طبقاتی بود كه فردوسی - شاعر بزرگ ایرانی - در بسیاری از شعرهایش به تضادهای طبقاتی عصر ساسانی اشاره میكند.
او در ادامه تأكید كرد: مشكل دیگری كه در زمینهی ادبیات دیده میشد، این بود كه دستگاههای فرهنگی عصر پهلوی معمولا به آثاری كه درباره ظلمهای پادشاهان بودند، اجازهی انتشار نمیداد؛ چون در آن زمان بر شاهنشاهی در ایران بسیار تأكید میشد و همچنین دربارهی داستانهای ضداستعماری مسلمانان زیاد حساسیت به خرج میدادند و به این آثار اجازهی انتشار داده نمیشد. یادم هست داستانی با عنوان «پیكار سرنوشت» دربارهی مبارزات مسلمانان فیلیپین نوشته بودم كه از این كتاب 375صفحهیی، گفتند 65 صفحهی آن باید حذف شود. آنها همچنین دربارهی زندگانی پیامبران (ع) حساسیت نشان میدادند و میگفتند شما زیاد علیه نمرود و فرعون بحث میكنید و میخواهید با روایت زندگی انبیا و نوشتن علیه پادشاهان، به حكومت گوشه بزنید.
حكیمی سپس یادآور شد: با این وجود و علیرغم همهی محدودیتها، برخی از نویسندگان انقلابی و دینی مانند مصطفی زمانی، بنده و دیگران داستانهای بسیاری در این زمینه نوشتیم و بسیاری از آنها را بدون مجوز، انتشار میدادیم؛ از اینرو ادبیات داستانی و دیگر حوزههای ادبیات در جریان شكلگیری انقلاب بسیار مهم بوده و بویژه داستانهایی كه در زمینهی نهضتهای انبیا و ائمهی اطهار (ع) منتشر شدند، تأثیرگذار بودند. به عنوان نمونه، داستانی با عنوان «سلحشوران علوی» را كه داستانی دربارهی مبارزهی سربداران بود، منتشر كردم كه خیلی با استقبال مواجه شد.
او در ادامه خاطرنشان كرد: همچنین نمیشود گفت ادبیات روشنفكری در انقلاب سهمی نداشته، بلكه تأثیر داشته است، بویژه آثار دكتر علی شریعتی در بیدار كردن مردم و آگاهی دادن به آنها نقش بسیار مؤثری داشتند؛ چنانچه ساواك در اواخر دههی 50 حساسیت عجیبی نسبت به آثار شریعتی از خود نشان میداد. باید از آثار ارزشمند مرحوم مطهری هم یاد كنم، بویژه كتاب ارزندهی «داستان راستان» كه در جذب كردن نوجوانان به مبارزات انقلابی بسیار تأثیرگذار بود.
حكیمی اظهار كرد: تا قبل از انقلاب مشروطیت، بیشتر داستانهایی كه در ادبیات بودند، داستانهای عشقی و جنسی بودند؛ ولی انقلاب مشروطیت همهچیز را در حوزههای گوناگون و به تبع ادبیات دچار دگرگونی كرد و توجه عموم به مقالات «چرند و پرند» دهخدا، شعرهای نسیم شمال، ادیب الممالك، فرخی یزدی و... جلب شد. اما این تغییر شگفتانگیز با آمدن رضاشاه متوقف شد و نه تنها ادبیات، بلكه دیگر دستاوردهای مشروطیت با ظهور رضاشاه همه از دست رفت. همچنین در زمان او، ادبیات چاپلوسی و تملق پدید آمده بود. البته این به معنای آن نیست كه در آن زمان نویسندگان خوب نبودند؛ برعكس نویسندگان مستقلی بودند كه برای آگاهی دادن به مردم تلاش میكردند.
این نویسندهی كتابهای مذهبی و تاریخی و آثار كودكان و نوجوانان متذكر شد: اما انقلاب اسلامی تحولی عظیم ایجاد كرد و نویسندگان مستعدی ظهور كردند و تلاشهای جدیدی بخصوص در حوزهی ادبیات كودك و نوجوان شكل گرفت و آثار خوبی نیز خلق شدند.
او با نقد برخی آثار منتشرشده در حوزهی ادبیات داستانی دینی، آنها را نسبت به گذشته موفق ارزیابی كرد و افزود: در زمینهی كتابهای انقلابی دینی باید خیلی كار شود؛ چون خیلی از نویسندگانی كه در این حوزه وارد میشوند، آگاهی چندانی نسبت به تاریخ اسلام ندارند و نوشتن آثاری از این دست مستلزم آشنایی با احادیث و روایات است. از سویی، برخی از نویسندگان ادبیات در این اواخر شیوهی درست سادهنگاری را رعایت نمیكنند و این سبب میشود مخاطب نه تنها با كتاب ارتباط نگیرد؛ بلكه سبب كتابگریزی او هم میشود.
حكیمی با بیان این مطلب كه در زمینهی انقلاب كتابهای خوبی منتشر شدهاند، یادآور شد: ادبیات دفاع مقدس بر ادبیات انقلاب سایه افكنده، هر چند در حوزهی انقلاب آثاری كم و بیش خوب منتشر شدهاند.
این نویسنده در پایان یادآور شد: خوشبختانه پس از انقلاب در حوزههای مختلف ادبیات، آثاری عرضه شده كه در آنها، اهداف انبیا و امامان (ع)، كه رهایی انسان از بردگی است، مطرح شده است؛ در حالیكه پیش از انقلاب، امكان انتشار این دست آثار نبود. ضمن اینكه ادبیات پس از انقلاب در تعلیم دادن مردم سهم بسزایی داشته است.
