به همین دلیل است که درک آفریقای جنوبی از جنایات اسرائیل حتی از خود ما نیز متفاوتتر است. زیرا آنها نزدیک به نیم قرن شنیدهها و دیدههای ما از شرایط مردم فلسطین را زندگی کردند. بنابر مطالب یاد شده اقامه دعوی این کشور علیه اسرائیل در دیوان بینالمللی دادگستری از اهمیت زیادی برخوردار است. در این گزارش به طور خلاصه پس از معرفی دیوان بینالمللی دادگستری به روند تشکیل پرونده، اظهارات و میزاناثرگذاری آن میپردازیم.
دیوان بینالمللی دادگستری
دیوان بینالمللی دادگستری (International Court of Justice) که اختصارا به آن ICJ گفته میشود عالیترین نهاد حقوقی سازمان ملل متحد است که به دعواهای بین کشورها رسیدگی میکند. ICJ از ۱۵ قاضی با ملیتهای متفاوت تشکیل شده که از طریق رایگیری توسط مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب میشوند و برای مدت ۹ سال بر کرسی قضاوت مینشینند. احکام این دادگاه اگرچه الزامآور بوده و قابل تجدید نظر نیستند اما اجرای آنها به تصمیم شورای امنیت بازمیگردد و به تنهایی الزام آور نیست.
پیشینه پرونده
در واپسین روزهای پایانی سال ۲۰۲۳ میلادی و یا به طور دقیق در ۲۹ دسامبر، آفریقای جنوبی در دیوان دادگستری بینالمللی واقع در لاهه علیه «اقدامات نسلکشی» رژیم صهیونیستی در سرزمینهای اشغالی اقامه دعوا کرد.
نزدیک به دو هفته بعد و در تاریخ ۱۱ ژانویه ۲۰۲۴ دیوان به شاکی(آفریقای جنوبی) و متشاکی(رژیم اسرائیل) فرصتی ۲ روزه برای بیان اظهارات خود داد و حرف طرفین را شنید. قبل از ورود به جزئیات این پرونده مروری مختصر بر روند دیوان بینالمللی دادگستری میاندازیم.
اتهامات رژیم اسرائیل
آفریقای جنوبی رژیم اسرائیل را به نقض کنوانسیون ۱۹۴۸ در مورد جنایات نسل کشی متهم کرد. طبق این کنوانسیون به اقداماتی که اعمالی با هدف نابودی کامل یا جزئی یک گروه ملی، قومی، نژادی یا مذهبی انجام میشود «نسلکشی» میگویند. مصداق عینی نسلکشی در این شکوائیه هم کشتار بیش از ۲۳ هزار نفر در عرض ۳ ماه است که نزدیک به ۱۰ هزار نفر از آنها را کودکان تشکیل میدهند و در کنار این کشتار به تخریب گسترده منازل مسکونی، کوچ دادن اجباری، محاصره آب، غذا و جلوگیری از کمکهای پزشکی، انجام اقداماتی برای جلوگیری از زاد و ولد در فلسطین و ایجاد محدودیت برای مادران باردار را نیز باید اضافه کرد.
اجرای عدالت؛ تنها خواستهآفریقای جنوبی
این کشور از ICJ درخواست کرد که برای جلوگیری از ارتکاب جرایم بیشتر، قتل عام و اجرای عدالت با اتخاذ «تدابیر موقت» از ادامه جنگ جلوگیری کند که طبق رویه، دیوان این قدرت را دارد و میتواند با صدور دستور اضطراری ترک مخاصمه حتی قبل از شروع رسیدگی به پرونده، جریان جنگ را متوقف کند.
پاسخ رژیم صهیونیستی
جای هیچ تعجبی نیست که رژیم اسرائیل تمام این اتهامات را رد کرد. اسحاق هرتسوگ رئیس جمهور این رژیم جعلی پرونده و اتهامات آفریقای جنوبی را «پوچ» و آنها را به «یهود ستیزی» متهم کرد. همانطور که در هفته گذشته اسحاق هرتسوگ در گفتگو با آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا گفت: «ما اقدامات خود را با افتخار عنوان حق بنیادین تحت لوای حقوق بینالملل بشردوستانه میدانیم» بدون شک در ادامه روند این پرونده آنها از جنایات خود به عنوان «حق دفاع مشروع» یاد خواهند کرد.
روند رسیدگی در دادگاه
روند رسیدگی اولیه به پرونده در حدود چند هفته طول خواهد کشید. بنابراین انتظار میرود که ICJ تا پایان ژانویه یا نهایتا اوایل فوریه حکمی را به نفع یا مخالفت با درخواست آفریقای جنوبی صادر کند. اما اصل رسیدگی به پرونده ممکن است حتی تا ۳ یا ۴ سال هم به درازا بکشد.
حامیان پرونده
تا کنون در جریان این پرونده سازمان کشورهای اسلامی، مالزی، ترکیه، اردن، بولیوی، مالدیو، نامیبیا، پاکستان، اتحادیه کشورهای عرب، کلمبیا و برزیل تلویحا یا صراحتا از این اقدام آفریقای جنوبی تمجید و اسرائیل را به نسلکشی محکوم کردهاند.
اهمیت و میزاناثرگذاری
اگرچه در جریان جنگ فعلی و قبل از آفریقای جنوبی بعضی از کشورها مانند بولیوی در دیوان کیفری بینالملل(ICC) درخواست بررسی جنایات رژیم اسرائیل را داده بودند اما به این دلیل که ICJ قسمتی از بدنه سازمان ملل متحد و با توجه به اینکه این اقدام از جانب کشوری که خود قربانی آپارتاید بوده و هم از این به بعد مورد دشمنی پیدا و پنهان غرب قرار خواهد گرفت بسیار حائز اهمیت است.
اثرگذاری حکم ICJ را هم باید از دو زاویه بررسی کنیم: روند دادگاهی و بازتاب بینالمللی
بدون تعارف در مورد روند دادگاهی نمیتوان زیاد خوشبین بود. زیرا همانطور که گفتیم احکام ICJ حتی با وجود اینکه فلسطین و رژیم صهیونیستی اساسنامه آن را پذیرفتهاند تنها در شرایطی الزام آور خواهند بود که شورای امنیت سازمان ملل به قضیه ورود کند و در این مورد خاص و با توجه به اینکه ۳ عضو دائم شورای امنیت و در راس آنها آمریکا از حامیان اصلی جنایات رژیم اسرائیل هستند و به حق «وتو» دسترسی دارند بسیار دور از ذهن است که حکم این دادگاه منجر به خاتمه جنگ شود.
اما از نظر بازتاب بینالمللی و تاثیرگذاری در افکار عمومی این قضیه بسیار حائز اهمیت است و نمیتوان بر آن چشم پوشی کرد چرا که بعد از ماجرای طوفان الاقصی افکار مردم در سراسر جهان نسبت به جنایات اسرائیل باز شد و اعتراضات خود را در فضای مجازی و حقیقی فریاد زدند. بنابراین میتوان امیدوار بود که این اقدام آفریقای جنوبی جرقهای برای بیداری حس شهامت و آزادگی و عدالت خواهی را در دل حکام بسیاری از کشورها زنده کند که اگر فشارهای بینالمللی بر اسرائیل زیاد شود این احتمال هست که روزی فرا رسد که مجبور باشد در برابر تیغ عدالت سر تعظیم فرود آورد.
