حضرت فاطمه علیهاالسلام به عنوان انسانی مسلمان و مسئولیتپذیر در جامعه در کنار رسیدگی به امور خانواده و تربیتی، هیچگاه از امور سیاسی و اجتماعی غافل نشده و همواره به انجام وظایف خود در این امور مقید بودند.
شهادت حضرت زهرا علیهاالسلام به خاطر عبادات، همسرداری و فرزندداری و رسیدگی به امور خانواده نبود، بلکه به علت سکوت نکردن در مقابل بدعتگذاران و تحریفکنندگان بود و در قیامی به خاطر پایههای مسئولیتپذیری اجتماعی حرکت کرده و در این راه به شهادت رسیدند. آنهم در زمانی که بعد از رحلت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله مسئولیتپذیری اجتماعی در بین مردم کمرنگ شده بود.
حضرت فاطمه علیهاالسلام در بطن بحرانها و مسائل سیاسی تربیت یافته و تحت تربیت رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله حقیقت را آموخته و دفاع از آن را رسالت خود میدانست. ایشان آگاهانه وارد اجتماع شده و مانند سیاستمداری آگاه و مدافع حریم امامت، در صحنه جامعه حضور جدّی و فعال یافت.
حضور صدیقه کبری علیهاالسلام در تاریخ سیاسی اسلام انکارناپذیر است. ایشان یکی از بسترهای فعالیت سیاسی در عصر خود را رقم زده است. که در اینجا به برخی فعالیتها و شیوههای مبارزاتی سیاسی و اجتماعی حضرت پرداخته میشود.
حضرت فاطمهعلیهاالسلام وصیت کرد، کسانیکه به او ستم کردهاند در تشییع جنازهاش حاضر نشوند و شبانه او را دفن کنند. در حقیقت حربه سیاسی از دست حاکمان گرفته شد. زیرا میخواستند با مرثیهسرایی و اشک و ارادت به آن حضرت، مخالفتها و مبارزات حضرت را در دفاع از ولایت تحتالشعاع قرار داده و خلافت غاصبانه خود را برحق جلوه دهند
حضور در غزوات پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله: حضرت فاطمهعلیهاالسلام در سه جنگ حضور داشتند و در این عرصه کارهایی مانند پرستاری، حضور در کنار پدر و حضور بر بالین شهدا را عهدهدار بودند. ایشان در جنگ احد نه تنها همراه پدر بود بلکه از طرف وی ماموریت داشت که به خانواده شهدا رسیدگی کند و تلاش جدی برای رفع مشکلات آنها داشت و همراه با فرزندانش در تشییع شهدا شرکت میکرد. حضرت زهرا علیهاالسلام در هفته دو یا سه روز به احد رفته و بر سر مزار شهدا اشک میریختند.
حضرت در غزوه خندق مامور غذا برای مهاجرین بود که البته جنگ خندق یا احزاب از سختترین جنگهاست. ایشان در فتح مکه سِمت مشاورت را دارد و این حضور موید مشارکت در برنامهریزی جنگی است.
حضور در مباهله: در واقعه مباهله حضرت زهرا علیهاالسلام شرکت فعال داشتند. ایشان فردی مستقل، آگاه و داوطلب هستند که وارد صحنه مباهله میشوند؛ این حرکت نوعی قدرتنمایی سیاسی به رهبری پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله است.
ایجاد انقلابی در خانهها: پس از بستری شدن حضرت در خانه به علت ضربات وارده به ایشان، زنان مهاجر و انصار به عیادت ایشان رفتند. وقتی از حال آن حضرت جویا شدند، از حال خود نگفت، بلکه در دفاع از حریم ولایت و آگاهی دادن آنان به مسائل سیاسی، سخن گفت و از سستی مردانشان اعتراض کرد و اینکه حق را فراموش کرده و سکوت نمودهاند. بازتاب سخنان دختر پیامبر در درون خانههای آنها آتشی بهپا کرد و مردان مورد اعتراض همسرانشان قرار گرفتند.
بهرهگرفتن از تاکتیک گریه: حضرت از گریه بهعنوان یک حربه سیاسی بهره میبرد. (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۹۳) و محل گریه خود را مرکز اجتماع مسلمانان قرار داده و بر سر قبر رسول خداصلیاللهعلیهوآله، شهدای احد و قبرستان بقیع میرفت و در این اقدام، همراه کودکان خردسالش، در شب و روز، در فقدان پدر بزرگوارش(بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۸۱) و انحراف امّت اشک میریخت تا جامعه خفته را بیدار کند.
حضرت فاطمهعلیهاالسلام در جهت روشن کردن افکار عمومی و آگاه کردن آنان، چهل شبانهروز همراه امیرالمومنین و فرزندانش، به درِ خانه مهاجر و انصار میرفت تا آنها را نسبت به غفلت و انحراف موجود، بیدار کرده و غافلان و راحتطلبان را هوشیار کند
سخنرانی قاطع در مسجد: خلیفه اول با استدلالهای واهی و نابحق فدک را غصب کرد. که حضرت با تکیه بر غصب فدک در مسجد سخنرانی غرایی کرده(حضرت زهراعلیهاالسلام و ماجرای غمانگیز فدک، مکارم شیرازی، ص ۱۸) و به عنوان یک حربه سیاسی مسئله غصب خلافت را مطرح کردند و اذهان مردم را روشن نموده و به ایشان بصیرت دادند. در حقیقت، فاطمه زهرا علیهاالسلام به نام غصب حق مالکیت خویش، به اعتراض سیاسی و استیضاح حاکم وقت پرداخت و به مسجد رفت و خطبه خواند. (ناسخ التواریخ، ج ۱، ص ۱۴۴)
حضرت فاطمه علیهاالسلام در این سخنرانی غرا با یادآوری رسالت پیامبر و دفاع از رهبری و امامت بر حق حضرت علی علیهالسلام و حق مالکیت خویش بر فدک از لحاظ قانون ارث در اسلام، با سازشکاران سیاسی اتمام حجت کرد.
تهدید غاصبان خلافت: بعد از واقعه هجوم به خانه امیرالمومنین و هتک حرمت به حضرت زهرا و امیرالمومنین و بردن حضرت به مسجد، حضرت زهرا بلافاصله دست فرزندان خردسالش حسن و حسین علیهماالسلام را گرفت و به مسجد رفت و غاصبان خلافت را تهدید کرد که اکنون خدا را به یاری طلبیده و نفرینتان میکنم. با تهدید او، غاصبان خلافت تا حدی جا خالی کردند و از بیعت گرفتن با حضرت علی علیهالسلام دست برداشته و در این مبارزه، حضرت زهراعلیهاالسلام با پیروزی همراه امیرالمومنین علیهالسلام به خانه بازگشت.
حضرت در بخشی از سخنانش فرمود: به خدا دنیای شما را دوست نمیدارم و از مردان شما بیزارم! درون و برونشان را آزمودم و از آنچه کردند ناخشنودم! خشم خدا را به خود خریدند و در آتش دوزخ جاویدند».(کشف الغمّه، ج ۲، ص ۱۸؛ بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۵۸)
رایزنی سیاسی: حضرت فاطمهعلیهاالسلام در جهت روشن کردن افکار عمومی و آگاه کردن آنان از اشتباهی که کردهاند و انحراف از مسیر امامت، چهل شبانهروز همراه امیرالمومنین و امام حسن و امام حسینعلیهمالسلام، سوار بر مرکب میشد به درِ خانه مهاجر و انصار میرفت تا آنها را نسبت به غفلتی که دچار آن شدهاند و انحراف موجود، بیدار کرده و غافلان و راحتطلبان را هوشیار کند. (الامامةوالسیاسة، ج ۱، ص ۱۲؛ شرح نهجالبلاغه ابنابیالحدید، ج ۲، ص ۵) در حقیقت، با رایزنی سیاسی خود، با یاران رسول خدا صلیاللهعلیهوآله اتمام حجت میکرد.
خلیفه اول با استدلالهای واهی و نابحق فدک را غصب کرد. حضرت با تکیه بر غصب فدک در مسجد سخنرانی غرّایی نموده و به عنوان یک حربه سیاسی مسئله غصب خلافت را مطرح کردند و اذهان مردم را روشن نموده و به ایشان بصیرت دادند
سکوت سیاسی با غاصبان حکومت وقت: حضرت در مسیر دفاع از حریم ولایت و امامت، از تاکتیک «اعتصاب سخن» با حاکمان وقت استفاده کرد. (کشفالغمّه، ج ۲، ص ۱۰۳؛ تاریخ الخلفاء، ص ۶۷) عایشه نقل کرده، فاطمهعلیهاالسلام بر ابابکر غضب کرد و با او سخن نگفت تا از دنیا رفت. (بخاری،۱۴۱۴ ق: ج ۴، ص ۶۳).
این تاکتیک در اذهان مردم سؤال ایجاد میکرد که چرا دختر پیامبر سکوت کرده؟ این روش باعث شد که افکار عمومی در پی یافتن علت آن باشند. فاطمه علیهاالسلام در محاجّه خود با ابوبکر، عهد کرد که دیگر با خلیفه سخن نگوید. (تحلیل و بررسی حوادث ناگوار زندگانی حضرت زهراعلیهاالسلام، دشتی، صص ۱۷۰-۱۵۰)
وصیتنامه سیاسی: تاکتیک کوبنده دیگر حضرت که ضربه سنگینی بر حکومت وقت وارد آورد، وصیتنامه سیاسی آن حضرت است؛ وصیتنامهای جهت بیداری افکار خفته و توجه افکار عمومی و عدم بهرهبرداری حاکمان سیاسی وقت از مراسم سوگواری و دفن آن حضرت نوشته شد. (صحیح البخاری، ج ۵، ص ۱۳۹؛ احقاق الحق، ج ۱۰، ص ۴۵۳) حضرت وصیت کرد که احدی از کسانی که به او ستم کردهاند در تشییع جنازهاش حاضر نشوند و شبانه او را دفن کنند. (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۰۹) در حقیقت حربه سیاسی از دست حاکمان وقت گرفته شد. آنان میخواستند در مرگ آن حضرت با مرثیهسرایی و اشک و ماتم و ارادت به آن حضرت و تأسف از رحلت او مخالفتها و مبارزات حضرت زهراعلیهاالسلام را در دفاع از حریم ولایت تحتالشعاع قرار داده و خلافت غاصبانه خود را برحق جلوه دهند. اما دفن شبانه آن حضرت و نامشخص بودن مکان دفن ایشان، این سؤال را در میان امّت اسلامی ایجاد کرد که چرا یگانه دختر گرامی پیامبر اکرم چنین وصیّتی کرده است؟ از امیرالمومنین علیهالسلام سؤال شد که علت دفن دختر پیامبر صلیاللهعلیهوآله در شب چیست؟ ایشان فرمود: «او از مردم خشمگین بود و کراهت داشت بر جنازهاش حاضر شوند و حرام است بر دوستان آنان و دشمنان فاطمه علیهاالسلام که بر فرزندان آن حضرت نمازگزارند.»(مناقب آل ابیطالب، ص ۱۸)
حضرت فاطمه علیهاالسلام با مبارزات سیاسی خود در جامعه مسموم و بیمارگونه آن عصر، مردم را از خواب غفلت بیدار نمود و با فداکردن جان خود، از اصل ولایت و امامت دفاع کرده و باعث بیداری عدهای از مردم خفته در دنیا شدند. این جانفشانی و ایثار بانوی دو سرا پس از مرگ عثمان به ثمر نشست و مردم مشتاقانه به سمت امیرالمومنین علیهالسلام آمدند تا حکومت را به دست گیرد.
